Bu bölümde meta analiz tarama stratejisi, dâhil etme kriterleri ve kodlama yöntemi yer almaktadır.
3.2.1. Tarama Stratejisi ve Dâhil Etme Kriterleri
Meta-analize dâhil edilecek araştırmaları belirlemek için öncelikle Türkiye’deki akademik çalışmaların arşivlendiği YÖK Ulusal Tez Merkezi ve Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi (ULAKBİM) veri tabanlarında alanyazın taraması yapılmıştır. Daha sonra ise Google Akademik, Education Resources Information Center (ERIC) ve EBSCO Host gibi akademik veri tabanları incelenmiştir. Bu tarama sürecini amaca uygun bir biçimde gerçekleştirmek için bazı anahtar kelimelerin kullanılması gerekmektedir. Bu bağlamda araştırmaların başlık ve özet bölümleri; “okul iklimi”, “örgüt iklimi”, “örgütsel iklim”, “school climate”, “organizational climate” gibi anahtar kelimeleri kullanılarak taranmıştır. Çalışmaya dâhil edilecek araştırmalar için son tarih 30 Eylül 2015’tir. Her bir değişken ile ilgili tarama stratejisi aşağıda açıklanmaktadır.
Yurt içindeki okul iklimi araştırmaları incelendiğinde, okul ikliminin ölçülmesinde farklı ölçeklerin kullanıldığı görülmektedir. Bu ölçekler arasında en çok Halpin ve Croft (1963) tarafından geliştirilen sekiz boyutlu The Organizational Climate Description Questionnaire (OCDQ)’nun kullanıldığı söylenebilir. Ayrıca birçok çalışmada OCDQ ölçeğinin ilkokullar için revize edildiği Hoy ve Clover (1986) tarafından geliştirilen altı boyutlu OCDQ-RE ile liseler için revize edildiği Kottkamp, Mulhern ve Hoy (1987) tarafından geliştirilen beş boyutlu OCDQ-RS ölçeğinin kullanıldığı görülmüştür. Bu okul iklimi ölçeklerinin yurt içindeki araştırmalarda kullanılması amacıyla farklı araştırmacılar tarafından Türkçeye ve Türk kültürüne uyarlama çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Uyarlama çalışmaları sonucunda, okul ikliminin ölçülmesine ilişkin farklı boyutlandırmalar ortaya çıkmıştır. Tablo 6’da yurt içinde kullanılan ve uyarlanan okul iklimi ölçek bilgileri sunulmuştur.
50 Tablo 6
Araştırmaya Dâhil Edilen Çalışmalar Işığında Okul İklimi Boyutlandırmalarının İncelenmesi
Ölçekler Türkçeye ve Türk kültürüne uyarlama çalışmaları
Boyutlar
I. Öğretmen Davranışları II. Müdür Davranışları OCDQ (Halpin ve Croft, 1963) Peker, 1978 Paknadel-Çetinkanat, 1988 Süpçin, 2000 i. Çözülme ii. Engellenme iii. Moral iv. Samimiyet v. Yüksekten bakma vi. İşe dönüklük vii. Yakından kontrol viii. Anlayış gösterme
OCDQ-RE (Hoy ve Clover, 1986) Yalçınkaya, 2000 Yılmaz ve Altınkurt, 2013 i. Mesleki Dayanışma ii. Samimi iii. İlgisiz/Umursamaz iv. Destekleme v. Yakından kontrol/Emretme vi. Engelleme/Kısıtlama Kavgacı, 2010 ii. i. Destekleyicilik Sınırlayıcılık
iii. Yönlendiricilik iv. Samimilik OCDQ-RS (Kottkamp, Mulhern ve Hoy, 1987) Gökmen, 2005
i. Kendini işe vermiş öğretmen
ii. Engellenmiş iii. Samimi
iv. Destekleyici v. Yönlendirici/Otoriter
Bu meta analiz çalışmasında farklı ölçeklerde ortak olarak belirlenen okul iklimi boyutları analiz kapsamında değerlendirilmiştir. Bu boyutlar aşağıda gösterilmektedir:
Öğretmen Davranışı
i. Çözülme/İlgisiz: OCDQ + OCDQ-RE (Yalçınkaya, 2000)
ii. Sınırlayıcılık/Engellenme: OCDQ + OCDQ-RE (Yalçınkaya, 2000; Yılmaz ve Altınkurt, 2013) + OCDQ-RE (Kavgacı, 2010)
iii. Samimiyet: OCDQ + OCDQ-RE (Kavgacı, 2010; Yalçınkaya, 2000; Yılmaz ve
Altınkurt, 2013) + OCDQ-RS (Gökmen, 2005)
Müdür Davranışı
iv. Yönlendiricilik/Yakından Kontrol: OCDQ + OCDQ-RE (Kavgacı, 2010; Yalçınkaya, 2000; Yılmaz ve Altınkurt, 2013) + OCDQ-RS (Kottkamp, Mulhern ve Hoy, 1987)
v. Destekleyicilik/Anlayış Gösterme: OCDQ + OCDQ-RE (Kavgacı, 2010;
51
3.2.1.1. Tarama Stratejisi
Çalışmada meta analize uygun araştırmaları belirlemek için cinsiyet ve branş değişkenleri bağlamında üç aşamalı tarama stratejisi uygulanmıştır. İlk olarak anahtar kelime, başlık ve özet alanlarına göre yapılan tarama sonucu erişilen toplam 147 araştırmadan bir çalışma havuzu oluşturulmuştur. Daha sonra bu çalışmalar araştırma başlıkları ve özetleri bakımından incelenmiş ve çalışmaya uygun olmayan (örneğin, nitel veya kuramsal çalışmalar) 7 araştırma kapsam dışına bırakılmıştır. Daha sonra araştırma örneklemleri incelenmiş ve öğretmen örneklemi dışında kalan (örneğin, öğrenciler veya akademisyenler üzerinde gerçekleştirilen çalışmalar) 57 araştırma daha kapsam dışında bırakılmıştır. Son olarak ise, daha derinlemesine inceleme yapılarak meta analize uygun veri içeren 30 araştırma çalışmaya dâhil edilmiştir (Ek 1). Şekil 4’te alanyazın taraması sonucu ulaşılan kaynakların araştırmaya dâhil edilme akış diyagramı sunulmuştur.
Şekil 4. Alanyazın taraması sonucu ulaşılan kaynakların araştırmaya dâhil edilme akış
diyagramı Toplam Çalışma (Tez: 77 / Makale: 70) n = 147 Kuramsal Çalışma n = 4 Nitel Çalışma n = 3 Nicel Çalışma n = 140 Örneklemeye uygun (Öğretmen) n = 83 Uygun istatistiki veri içermeyen çalışma n = 41 Tezden üretilen çalışma n = 4 Okul ikliminin farklı boyutlandırıldığı çalışma n = 8 Araştırmaya Dahil Edilen Çalışma (Cinsiyet+Branş) n = 30 Örneklemeye uymayan n = 57
52
Bu çalışmada okul ikliminin boyutları bağlamında cinsiyet ve branş değişkenlerinin analiz edilmesinde, dahil edilen araştırma sayıları farklılık göstermektedir. Bu durum, çalışmaya dâhil edilen birincil araştırmaların farklı ölçek kullanımı sebebiyle farklı boyutlandırılmış olmasından kaynaklanmaktadır.
3.2.1.2. Çalışmaya Dâhil Etme Kriterleri
Meta analiz derleme çalışmalarının en önemli basamaklarından biri, analiz için veri sağlayacak çalışma örneklemlerinin elde edilmesidir. Bu örneklemin belirlenmesi için anahtar kelimeler aracılığıyla erişilen araştırmaların belirli ölçütlere göre düzenlenmesi ve seçilmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda çalışmaya dâhil edilecek araştırmaların seçiminde kullanılacak ölçütler şu şekilde sıralanmaktadır:
Ölçüt 1: Meta analize dâhil edilecek çalışmaların zaman aralığı
Okul iklimi/örgüt iklimi, ülkemizde özellikle 2000’li yıllardan sonra eğitim bilimleri alanında araştırmacıların ilgisini çekerek araştırmalara konu olmuştur. Bu sebeple çalışmaya, okul iklimi/örgüt iklimi konusunda 2000-2015 yılları arasında yapılan nicel çalışmalar dâhil edilecektir.
Ölçüt 2: Çalışma kaynakları
Bu çalışmada, ülkemizde yayımlanmış veya yayımlanmamış yüksek lisans ve doktora tezleri ile hakemli bilimsel dergilerde yayımlanmış makaleler çalışma kaynakları olarak belirlenmiştir. Çalışma bulgularının temsiliyet gücü mümkün olduğu kadar çok çalışmaya ulaşmaya bağlı olmasına rağmen (Cooper, 2009), konferans bildirileri, bilimsel hakemli olmayan dergilerde yayımlanan makaleler ve araştırma notları gibi çalışmalar olası nitelik sorunu nedeniyle araştırmaya dâhil edilmemiştir.
Ölçüt 3: Çalışmalardaki araştırma yönteminin uygunluğu
Meta-analiz çalışmalarında standartlaştırılmış etki büyüklüğüne ulaşabilmek için dahil edilen çalışmaların nicel çalışmalar olması, ayrıca cinsiyet ve branş düzeyinde ilgili analizlerin yapılmış olması gerekmektedir.
53 Ölçüt 4: Araştırmaların örneklem grubu
Bu çalışmada, analiz birimi olarak “öğretmen” örneklemi üzerinde gerçekleştirilen araştırmalar incelenecektir.
Ölçüt 5: Araştırmaların örneklem sınırı
Araştırmaya dâhil edilecek çalışmaların Türkiye sınırları içerisinde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Ölçüt 6: Gerekli sayısal verileri içermesi
Meta analiz, nicel çalışmaların istatistiki verilerini birleştirerek genel bir sonuca varmayı amaçlayan bir yöntem olduğu için araştırmaya dâhil edilecek çalışmaların gerekli istatistiki verileri içermesi beklenmektedir. Bu doğrultuda çalışmaya dahil edilecek araştırmaların ilgili değişkenler (cinsiyet ve branş) açısından aşağıda sunulan istatistiki değerleri içermesi gerekmektedir: Örneklem büyüklüğü Aritmetik ortalama Standart sapma t değeri 3.2.2. Kodlama Yöntemi
Sistematik derleme ve meta analiz çalışmalarının hazırlanması ve uygulanması karmaşık bir süreçtir (Littell vd., 2008). Ulaşılan sonuçlarda yanlılık sorununu en aza indirebilmek için sürecin titiz ve şeffaf bir şekilde yürütülmesi gerekmektedir. Böylece her bilimsel çalışmada olduğu gibi meta analiz çalışmalarında da takip edilecek süreç önceden belirlenmelidir (Higgins ve Green, 2006; Sutton vd., 1998).
Bu araştırmada çalışmaların meta analize dâhil edilme ölçütlerine uygun olup olmadığının anlaşılabilmesi ve çalışmalar arasında karşılaştırma yapılabilmesi için çalışmanın amacına uygun olarak bir kodlama formu oluşturulmuştur. Bu kodlama formu sayesinde belirlenen ölçütlere uygun çalışmalar sistematik plan dâhilinde seçilecektir (Whiston ve Li, 2011). Bununla birlikte araştırmaların kodlama formuna sistematik olarak kaydedilmesi, meta analizin diğer araştırma tekniklerinden üstün yönü olan moderatör analizlerinin gerçekleştirilmesine yardımcı olmaktadır. Moderatör analizleri, kodlanan çalışma karakteristiklerinin sistematik olarak etki büyüklüklerinde meydana getireceği
54
farklılaşmaların yordayarak etki büyüklükleri arasındaki heterojenliği açıklamaktadır (Card, 2012). Bu sebeple moderatör analizi yapmak için çalışmalardaki etki büyüklüklerinin arasındaki farklılaşmayı yordamada ilgili çalışma karakteristiklerinin belirli bir plan dâhilinde kodlanması gerekmektedir.
Araştırmada kullanılan kodlama formu (Ek 2) üç bölümden oluşmaktadır: Çalışma kimliği, çalışma içeriği ve çalışma verileri. Çalışma kimliği olarak ifade edilen birinci bölümde, araştırmanın kimliğini tespit etmek amacıyla araştırmanın kimlik numarası, araştırmanın başlığı, araştırmanın yapıldığı yıl ve il, yazar veya yazarların adı ve çalışmanın yayın türü yer almaktadır. İkinci bölüm “çalışma içeriği”dir. Bu bölümde; örneklem içeriği, uygulama bölgesi, uygulama düzeyi ve istatistiklerin uygunluğuna ilişkin bilgiler bulunmaktadır. Çalışma verileri başlığı altında yer alan üçüncü bölümde ise, öğretmenlerin cinsiyet ve branş gibi bağımsız değişkenlerine ait ölçek ortalama puanları, standart sapma değerli, örneklem sayıları, t testi sonuçları yer almaktadır. Bu veriler her bir çalışmaya ait bir adet etki büyüklüğünün hesaplanabilmesi için kullanılmaktadır.