Verilerin analizi

Kullanılan ölçme aracının türüne göre eylem araştırmalarında farklı nicel ve nitel analizlere başvurulmaktadır. Bir nitel araştırma yöntemi olarak ele alındığında eylem araştırmalarında sıklıkla betimsel analiz ve içerik analizi yöntemlerinin kullanıldığı söylenebilir. Betimsel analiz, detaylı inceleme gerektirmeyen verilerin işlenmesinde kullanılırken, içerik analizi elde edilen verilerin daha derinlemesine incelenmesini ve bulguları daha derinlemesine anlatan temalara ulaşmayı gerektirir (Yıldırım ve Şimşek, 2008, s. 89).

2.1.1.4.1 Betimsel analiz

Özen ve Hendekçi (2016, s. 625), betimsel analizi, farklı veri toplama yöntemleri ile elde edilen verilerin verilerin daha önceden belirlenmiş temalar kapsamında özetlenmesi ve yorumlanması süreçlerini içeren bir veri analiz türü olarak kabul etmektedir. Betimsel analizde temel amaç ise elde edilen bulguların okuyucuya özetlenmiş ve yorumlanmış bir biçimde sunulmasıdır.

Betimsel analiz ve içerik analizi aşamalı olarak görülebilir. Bunun nedeni betimsel analizde verilerin toplandığı bireylerle ilgili betimleyici bulgular

18

değerlendirilirken, içerik analizinde bu bulgular ayrıntılandırılır. Toplanan veriler arasındaki ilişkiler çözümlenir, belirli kavramlar ve konu başlıkları çerçevesinde toparlanır (Altunışık ve Diğerleri, 2010, s. 322)

Yıldırım ve Şimşek, (2008, s. 224) betimsel analizin dört aşamadan oluştuğunu söylemektedir. Bunlar;

1. Verilerin analiz edilebileceği bir çerçevenin oluşturulması; bu aşamada araştırmacı kavramsal çerçeveyi, araştırma sorularını ve toplanan verilerin alt boyutlarını kullanarak bir çerçeve oluşturur. Hazır bir çerçevenin bulunmaması veri analizini güçleştirir.

2. Hazırlanan çerçeve kapsamında verilerin düzenlenmesi; bu aşamada veriler tasnif edilir. Araştırma kapsamına göre yeterli ve gerekli veri analiz sürecine bu yolla dahil edilir. Bulguların desteklenmesi için kullanılacak doğrudan alıntılar da bu aşamada seçilebilir.

3. Verilerin çerçeve ile ilişkilendirilmesi; bu aşamada tasnif edilen veriler tanımlanır, doğrudan alıntılar ile bu veriler desteklenir.

4. Bulguların yorumlanması; bu aşamada veriler yorumlanarak, araştırma soruları ile ilişkilendirilir.

2.1.1.4.2 Tematik Analiz

Tematik analiz, betimsel ve içerik analizi yaklaşımlarının bir alt aşaması olarak değerlendirildiği gibi, kendi başına bir analiz türü olarak da alanyazında ele alınmaktadır.

Bu analiz türü oldukça tümevarımsaldır. Yani, araştırmacı tarafından belirlenen konular değil veriden ortaya çıkan temalar üzerinden değerlendirme yapılır. Verilerin nicel ve nitel veri toplama araçları ile toplandığı durumlarda, ortaya çıkan kodların yansıtıcı bir şekilde kullanılması bu analiz türü ile mümkün olmaktadır (Davson, 2009, s. 119).

2.1.1.4.3. Karşılaştırmalı analiz

Karşılaştırmalı analiz, tematik analizle pek çok konuda benzerlik gösterse de temel fark ilk katılımcıdan itibaren kıyaslamalı olarak verilerin sürekli analizinin yapılmasıdır. Toplanan süreç boyunca yeni bir bulgu ortaya çıkmayıncaya dek önceki verilerle karşılaştırılır ve benzerlikleri ile zıtlıkları incelenir. Karşılaştırmalı ve tematik analizler çalışmalarda çoğunlukla birlikte kullanılır. Bu yöntemlerle araştırmacılar nitel

19

veri toplama araçları ile toplanmış veriler üzerinde ileri-geri giderek verileri kapsamlı şekilde inceleyebilmektedir (Davson, 2009, s. 120).

2.1.1.4.4 İçerik analizi

Betimsel analiz yaklaşımı ile nitel araştırmalarda en sık kullanılan analiz türü olan içerik analizinde temel amaç, verilerin açıklamasına yardımcı olacak kavramlara ve kavramlar arasındaki ilişkilere ulaşmaktadır. Betimsel analizin ikinci aşaması gibi düşünülebilecek içerik analizinde, özetlenen verilerin derinlemesine incelenmesi söz konusudur. İçerik analizinde ana işlem, birbirine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirmek ve bunları anlaşılabilecek bir biçimde düzenleyerek yorumlamaktır (Yıldırım ve Şimşek, 2008, s. 227)

İçerik analizi, diğer analiz türlerine göre çok daha mekanik bir sisteme sahiptir.

Bu sistemi sağlamak için kodlar kullanılır. Bu analiz boyunca araştırmacı kodlar üzerinde çalışarak her nitel veri dökümünü bu kodlar ile ilişkilendiririr. Metin içerisinde yer alan kelimeler ve özel ifadeler bu kodlar içerisinde bir anlam ifade eder. Araştırmacı hazır bir kod listesi kullanabileceği gibi verilerden ortaya çıkan kodları da kullanabilir.

Bu analiz türü açık uçlu sorulardan, büyük örneklem grubuna uygulanmış anketlere kadar uygulanabilmektedir (Davson 2009, s.122).

İçerik analizinde kodlama sayesinde verilerin altında yatan kavramlar ve bu kavramlar arasındaki ilişkiler ortaya çıkmaktadır. İçerik analizi süresince araştırmacı topladığı verilerden yola çıkarak incelediği soruna ilişkin ana temaları belirleme topladığı verileri anlamlı bir yapıya kavuşturma yani bu verilerden yola çıkarak bir kuram oluşturma çabası içindedir (Karataş, 2015).

Yıldırım ve Şimşek (2008, s. 228) içerik analizinde nitel verilerin incelenmesi için 4 aşama önermektedir. Bunlar;

1. Nitel verilerin toplanması, 2. Temaların belirlenmesi,

3. Kodlar ve temaların ilişkilendirilmesi ve 4. Verilerin analiz edilmesi ve yorumlanmasıdır.

2.1.1.4.5 Geçerlik, güvenirlik ve çeşitlilik

Eylem araştırması, sosyal bilimlerdeki baskın araştırma modellerine bir tamamlayıcı ve alternatif oluşturmaktadır. Bu nedenle de geleneksel geçerlik değerlendirmelerinden daha geniş kapsamlı bir kalite değerlendirmesine tabi

20

tutulmalıdır (Bradbury & Reason, 2001). Eylem araştırmalarında toplanan veriler değerlendirilirken geçerlik, güvenirlik ve çeşitlilik kriterlerine dikkat edilmektedir.

Araştırmalarda geçerlik, ölçülmek istenen şeyin ne derece ölçüldüğüyken, çeşitleme bir olguya birden fazla bakış açısıyla bakarak farklı yönlerini görmek anlamına gelmektedir. Bir araştırmanın güvenirliği ise sonuçların tekrarlanabilirliği ile ilişkilidir (Johnson, 2015).

Nitel araştırmaya yöneltilen en önemli eleştirilerden birisi özellikle güvenirlik konusunda nicel araştırmalarda olduğu gibi yaygın olarak kullanılan tanımların yöntemlerin ve testlerin olmayışıdır (Karataş, 2015, s. 76). Her araştırmada nicel verilerin toplanması ve bunların istatistiki yöntemlerle incelenmesi mümkün değildir.

Bu yüzden nicel anlamda geçerlik ve güvenirlik tanımının yapılması eylem araştırmaları gibi nitel boyutu olan araştırmalarda mümkün değildir. Nitel araştırmalarda geçerliğin ifadesi de güvenirlik gibi genişletilmiştir (Feldman, 2007, s. 23).

Eylem araştırmalarında veri toplama süreçleri sistematiktir. Genel olarak farklı veri toplama araçlarını kullanmak, araştırmacının araştırma soruların yanıt vermede yetersiz kaldığı noktalarda farklı teknikleri kullanmasına da imkân verir. Eylem araştırmasında farklı zaman ve yerlerde birbirini destekleyen verilerin bu şekilde kullanımı veri çeşitlemesine imkân sağlar (Kuzu, 2009, s. 428).

Zuber’e (1996, s. 433) göre, eylem araştırması teori ve pratiği, araştırma ve geliştirmeyi, sol ve sağ beyin aktivitesini (yani analitik, mantıksal düşünme ve sezgisel, yenilikçi, yaratıcı düşünme) birleştirir. Bu, eylem araştırmasının özü ve büyük başarısıdır. Ancak, ikna edici bir şekilde sunulan güçlü kanıtlarla iyi tartışılmalı ve desteklenmelidir. Kanıt, tüm katılımcılardan ve paydaşlardan (yani araştırmanın önerilerinden ve sonuçlarından etkilenecek kişilerden) çoklu bakış açıları, kişisel görüşler ve geri bildirimler yoluyla ve ayrıca yansıtma günlüğü gibi birden fazla yöntemin üçgenleştirilmesi yoluyla (birinci şahıs), aktif katılımcılar kullanılarak (ikinci şahıs) ve mülakatlar, anketler, odak grupları, nominal grup teknikleri vb. çalışmalarla (üçüncü şahıs) sağlanabilmektedir.

Nitel araştırmalarda önemli olan bir diğer iki husus da doğruluk ve inandırıcılıktır. Johnson (2015) eylem araştırmalarında doğruluk ve inandırıcılığın arttırılması için aşağıdakiler önermektedir.

• Gözlemler dikkatli ve tam olarak kaydedilmelidir.

• Veri toplama ve analizinin tüm aşamaları anlatılmaldır.