Bu bölümde araştırmanın problem durumu, amacı, önemi, sayıltılar ve sınırlılıklara yer verilmiştir.
1.1 Problem Durumu
Araştırmacılara daha fazla hareket alanı sağlaması ve sosyal bilimlerin doğasında olan süreç ve sonuçların altında yatan olguların araştırılmasına ve açıklanmasına imkân sağlayan nitel araştırma yöntemleri ve karma araştırma yöntemleri son dönemde sosyal bilimlerde ağırlığını arttırmıştır.
Geniş bir araştırma alanı olan eğitim bilimleri ve farklı alanların eğitimi sahaları da bu süreçte gitgide artan oranda nitel araştırma sahası haline gelmiştir. Günümüzde eğitim ve öğretim alanında yapılan çalışmaların büyük bir kısmını nitel araştırma yöntemleri oluşturmaktadır.
Öğretmen araştırması olarak da adlandırılan eylem araştırması yöntemi, yeni bir yöntem ve tekniğin denenmesi, öğretmen ve/veya araştırmacıların süreçteki yaşantılarının aktarılması, öğrencilerin deneyimlerinin paylaşılması ve benzer çalışma yapacak kişilere yol gösterici olması nedeniyle sıkça başvurulan bir araştırma yöntemidir. Eylem araştırması, okulun ve sınıfın normal işleyişini de engellememekte olduğu için telafisi zor kayıplara veya öğretmen, veli ve öğrencilere yönelik fazladan bir yüke neden olmamaktadır.
Nitel yöntemler her ne kadar araştırmacılara belirli bir hareket alanı sağlasalar ve nicel yöntemler kadar katı kurallara sahip olmasalar da bu araştırmaların inandırıcılığı, güvenirliği ve tutarlılığı açısından belirli standartlara göre yürütülmesi gerekmektedir.
Bu konuda her geçen gün yeni yaklaşımlar geliştirilmekte ve yeni yöntemler uygulamaya konulmaktadır. Bu nedenle nitel araştırma yöntemleri için de günümüzde
6
artık belirli kriterler bulunmakta ve kullanılan nitel araştırma desenine özgü yöntem ve tekniklerin uygulanması araştırmacılar tarafından beklenmektedir.
Türkiye’de her yıl üniversitelerin eğitim bilimleri enstitüsü, sosyal bilimler enstitüsü, fen bilimleri enstitüsü ve lisansüstü eğitim enstitülerinde eğitim alanında onlarca yüksek lisans ve doktora tezi alana kazandırılmaktadır. Eylem araştırması yöntemi ile yapılmış tezler bu lisansüstü çalışmaların önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Her ne kadar üniversitelere veya danışman öğretim üyelerine göre geliştirilmiş belirli izlenceler olsa da eylem araştırmasının metodolojisi açısından belirli bir tutarlılığın olmadığı ve bu çalışmalarda farklı kriterlere göre eylem araştırmalarının yürütüldüğü ve raporlandığı görülmektedir. Bu da yapılan çalışmaların yöntemsel açıdan bir birliğin sağlanamamasına neden olmaktadır.
Bu çalışmanın iki boyutu bulunmaktadır. Eylem araştırma yönteminin metodolojisi ile ilgili bulgulara dayalı olarak, alanda bir eylem araştırması da yürütülmüştür. Bu eylem araştırması ile araştırmacının görev yapmakta olduğu İl Milli Eğitim Araştırma Geliştirme Birimindeki görevi esnasında proje eğitimleri ile ilgili karşılaşmış olduğu problemlere ilişkin bir çalışma yürütülmüştür.
Günümüzde okullar sadece eğitim-öğretim faaliyetlerinin öğretmen-öğrenci- veli üçgeninde yürütülmediği bir yapıya dönüşmüştür. Okullar artık farklı projeler ile başka şehir veya ülkelerdeki okullarla ve kurumlarla etkileşime geçmektedir. Bu etkileşim sonucu oluşan öğrenim çıktıları artık okullardan hizmet alanlar tarafından beklenmektedir. Bu nedenle öğretmenlerin çeşitli kurumlara proje yazma süreçlerine ve proje mantığına ilişkin kendilerini geliştirmeleri için gerekli mesleki eğitimleri almaları konusunda baskı oluşturmaktadır.
İl Milli Eğitim Müdürlükleri bünyesinde oluşturulan araştırma geliştirme birimlerinin amaçlarından birisi de okullara ve öğretmenlere TÜBİTAK, Ulusal Ajans ve Kalkınma Ajansı gibi kurumlara proje yazma süreçleri konularında destek olmaktır.
Bu destek kişisel bağlantılar ve hizmetiçi birimince açılan kurslar vasıtası ile yürütülmektedir. Bu kursların yapısı bir projenin baştan sona anlatılmasından ziyade temel proje mantığının bir çerçeve olarak verilmesinden öteye geçememektedir. Bu eğitim de alanda öğretmen ihtiyaçlarını karşılamaktan uzak kalmaktadır. Öğretmenlerin aktif olarak süreçte yer alacakları ve bütün proje yazma sürecine hâkim olacakları bir yapının bu eğitimlere eklenmesi gerekmektedir.
7 1.2 Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın amacı yurt içi ve yurt dışı alanyazından yararlanarak eylem araştırmalarında kullanılabilecek bir izlence oluşturulması, Türkiye’de 2016-2020 yılları arasında yapılmış olan lisansüstü çalışmaların yöntemsel bir meta-değerlendirilmesinin yapılması ve bir eylem araştırmasının bu izlence çerçevesinde yürütülmesidir. Bu kapsamda şu alt problemlere yanıt aranacaktır:
1. Alanyazına göre iyi bir eylem araştırmasının özellikleri nelerdir?
2. 2016-2020 yılları arasında lisansüstü tez çalışmaları kapsamında yapılan eylem araştırmalarının belirlenen özellikleri karşılama durumları nedir?
3. Belirlenen özellikler kapsamında bir eylem araştırması nasıl yürütülür?
Ayrıca yürütülecek olan eylem araştırması özelinde, ortak kurgu tekniğinin öğretmenlere yönelik proje hazırlama eğitimlerinde kullanılmasına ilişkin süreçlerin uygulanması ve aktarılması planlanmaktadır. Bu eylem araştırması kapsamında ise aşağıdaki alt problemlere yanıt aranacaktır:
1. Öğretmenlerin ARGE birimince verilen proje yazma eğitimlerinden beklentileri nelerdir?
2. Ortak kurgu tekniğinin proje yazma eğitiminde uygulanabilirliği var mıdır?
3. Ortak kurgu tekniği ile proje yazma eğitimi süreci nasıl işlemektedir?
4. Verilen eğitim öğretmenlerin proje yazma süreçlerine ilişkin görüşlerinde ne gibi değişikliklere yol açmıştır?
1.3 Araştırmanın Önemi
Araştırma yöntemleri alanında yapılan araştırmaların yeni yöntem ve teknikler geliştirmek, var olan tekniklere yeni boyut eklemek gibi fonksiyonlarının yanında, yapılan araştırmaların değerlendirilmesi gibi bir görevleri de bulunmaktadır. Bu alanda yapılan bu araştırmalar bu sayede önceki yapılan çalışmaların genel bir fotoğrafının çekilmesini sağlamakta ve sonraki araştırmalara yol gösterici olmaktadır.
Eğitim bilimleri ve alan eğitimi alanlarında yapılan eylem araştırması çalışmalarında yeni bir yöntem veya teknik değerlendirilmekte ya da bir durum veya kurum analizi yapılmaktadır. Araştırmanın odağında tez konusu olan yöntem ve teknik ya da araştırma problemi yer aldığı için araştırmanın yöntemi ikinci planda kalabilmektedir. Ayrıca eylem araştırması konusunda lisansüstü seviyede alınan derslerin yetersiz olması ve okul tabanlı araştırmayı içeren kaynakların çeşitli nedenlerle ulaşılamaz olması nedenleriyle, öğretmenler ve araştırmacılar bu konuda
8
eksiklik yaşamaktadır. Bu çalışma kapsamında kapsamlı bir alanyazın taraması yapılmış ve araştırmacılara yönelik bir kriterler listesi oluşturulmuştur.
Bu doktora çalışması kapsamında, alan yazın incelenerek eylem araştırması için gerekli standartların belirlenmesine çalışılmış, 2016-2020 yılları arasında Türkiye’de eğitim alanında yapılmış 401 yüksek lisans ve doktora tezi bu standartlar çerçevesinde değerlendirilmiştir. Bu meta-değerlendirme çalışması alanda ilk olma özelliği taşımaktadır.
Alanyazını taraması sürecinde belirlenen kriterler çerçevesinde bu çalışma içerisinde bir eylem araştırması da ayrıca yürütülmüştür. Bu eylem araştırması belirlenen kriterleri içermesi açısından örnek bir çalışmadır. Ayrıca, Milli Eğitim Müdürlükleri Araştırma Geliştirme Birimlerince verilen proje eğitimlerinin etkililiğini arttırmaya yönelik yeni bir yöntemin uygulanması sürecini anlatması açısından da alana önemli bir katkı sağlayacaktır.
1.4 Varsayımlar
Bu araştırma kapsamında aşağıdaki hususlar varsayılmıştır:
1. Alanyazın çerçevesinde ulaşılan kaynakların, eylem araştırması yönteminde standartların belirlenmesine yeterli olduğu varsayılmıştır.
1.5 Sınırlılıklar
Araştırmanın sınırlılıkları aşağıdaki gibidir:
1. Araştırma YÖK Ulusal Tez Veritabanı’nda yer alan ve 2016-2020 yılları arasında listelenen ve erişime açık olan yüksek lisans ve doktora tezleri ile sınırlıdır.
9
İKİNCİ BÖLÜM