Verilerin Çözümü ve Yorumlama Teknikleri

“Nitel verilerin analizi sistematik bir süreçtir. Bu süreç, verilerin ayrıştırılabilir ve

çözümlenebilir hâle getirilmesi; düşünce ve görüşlerin sentez edilmesi; konu, örnek ve

hatta kuram oluşturulması işlemlerini içerir” (Ekiz 2003: 73). Yıldırım ve Şimşek’e

(2008:223) göre, “nitel verilerin analizi konusunda alanyazın farklı kavramlar ve yaklaşımlar ortaya koymaktadır. Ancak tüm yaklaşımlarda göze çarpan ortak nokta

verilerin betimlenmesine ve temaların ortaya çıkarılmasına verilen önemdir. Bunun yanında, araştırmacının yorumları ve ortaya çıkan temaların anlamlı bir biçimde

ilişkilendirilmesi de ön plana çıkmaktadır.” Bu bağlamda araştırmada elde edilen

verilerin yorumlamaları, yukarıdaki süreçler dikkate alınarak nitel içerik çözümlemesi ve söylem analiziyle yapılmıştır.

2.6.1. Nitel İçerik Çözümlemesi

“İçerik analizi, toplanan verilerin önce kavramsallaştırılması daha sonra da ortaya çıkan

kavramlara göre mantıklı bir biçimde düzenlenmesi ve buna göre veriyi açıklayan temanın saptanmasıdır. İçerik analizinde temelde yapılan işlem, birbirine benzeyen

verileri belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirmek ve bunları okuyucunun anlayabileceği bir biçimde düzenleyerek yorumlamaktır.” (Yıldırım ve Şimşek, 2008:227)

“İçerik çözümlemesinin gücü, materyalin iyi bir denetimin yapılabiliyor olmasından ve

adım adım ilerliyor olmasından gelmektedir. Merkezinde, kuramsal olarak belirlenmiş

materyalden süzülüp alınır” (Mayring, 2000:99) Nitekim Giarelli ve Tulman (2003:951) göre, yorumlayıcı içerik analizi, materyaldeki temaların, konuların ve olguların belirlenmesini ve tanımlanmasını içermektedir (Akt: Akturan, 2008:121). Aşağıda verilen şekilde çalışmada kullanılan nitel içerik analizi sürecinin işlem

basamakları gösterilmiştir.

Şekil 2. Tümavarımsal Kategorileştirme Akış Modeli

Kaynak: Mayring (2000:101).

Araştırmada gözlem ve doküman incelemesi teknikleriyle elde edilen veriler öncelikle

kodlanmıştır. Kodlama sırasında veriler tekrar tekrar gözden geçirilmiş ve “genel bir

çerçeve içinde kodlama” (Yıldırım ve Şimşek, 2008:232) tercih edilmiştir. Çünkü

incelenen veriler, inceleme esnasında yeni kodlar oluşturulmasını gerektirmektedir.

Nitel içerik analizine dayanan araştırmanın ikinci aşamasını tematik kodlama

oluşturulmuştur. Tematik kodlama, daha önceden belirlenen kodların ortak yönler

Seçme Ölçütünün Belirlenmesi ve Kategori Oluşturma

Cümle Bazında Veriyi Ele Alış; Kategoriyi Tanımlama veya Yeni

Kategori Oluşturma

Kategorinin Revizyonu Analiz Sorusu

Veriyi Son Kez Ele Alış

belirlenerek kategorize (tema) edilmesidir. Yıldırım ve Şimşek’e (2008:236) göre, bu

aşamada ortaya çıkan temalar daha genel bir olguyu işaret etmektedir.

Bir sonraki aşamada ise veriler, kodlar ve oluşturulan temalara göre düzenlenmiştir. İlk

aşamadaki ayrıntılı kodlama ve ikici aşamadaki tematik kodlamadan sonra veriler

düzenlemeye müsait bir hale gelmiş, araştırmacı tarafından belirli olgulara göre

tanımlanıp, yorumlanabilecek şekle dönüşmüştür.

Nitel veri analizinin son aşamasında veriler, elde edilen temalardan ( kategoriler)

hareketle, yorumlanmış ve değerlendirilmiştir. Yıldırım ve Şimşek’e (2008:238) göre,

araştırmacının yapacağı yorumlar, onun incelenen olguya yakın olması ve olguya ilişkin

ilk elden deneyimlere sahip olması bakımlarından önemlidir.

Araştırmada, içerik analizi türlerinden “özetleyici nitel içerik analizi tekniğiyle”,

“kategorisel analiz tekniği” kullanılmıştır. “Özetleyici içerik analizinin amacı,

materyalin belirli noktalara indirgenmesidir. Bu indirgemede, ana materyalin resmini verecek şekilde göstergesel soyutlamalar yoluyla çekirdek-içeriğe ulaşmaya çalışılır.”

(Mayring, 2000:100). Araştırmada, nitel içerik çözümlemesi için elde edilen kamera

görüntüleri, defalarca izlenerek öğrenci davranışları/tepkileri ve öğretmen-öğrenci

diyalogları genellenerek yazıya geçirilmiştir. Mayring’e (2000:81) göre, özetleyici nitel

içerik analizinde artan soyutlama düzeyi ile materyalin hacmi sınırlanmakta böylece belirli anlam birimleri (görüşler vs.) yani benzer noktalar birbirine entegre edilmekte ve

birleştirilmektedir.

İçerik-çözümlemesi tekniği olarak özetlemeden kategori oluşturmak için de

faydalanılabilir (Mayring, 2000:100). Kategorisel analiz, genel olarak belirli bir mesajın önce birimlere bölünmesi ve ardından bu birimlerin önceden saptanmış ölçütlere göre

kategoriler hâlinde gruplandırılmasıdır” (Tavşancıl & Aslan, 2001:90). Bu anlamda

kamera kayıtlarıyla konuşma becerisini geliştirmeye yönelik 15 farklı konudan elde

edilen veriler ve yazma becerisine yönelik yazılı dokümanlar, kod ve kategorilere ayrılarak tablolaştırılmış, böylelikle veriler nicelleştirilerek toplu ve anlamlı bir bakış

sağlanmaya çalışılmıştır.

“Veri analizinde anlam ön plâna çıkarılmaktadır. Anlamın ön plâna çıkarılması ise, elde edilen bulguların kendi ortamı içerisinde yorumlanmasına bağlıdır” (Yıldırım ve Şimşek

2008: 222). Bu bağlamda elde edilen veriler (video kayıtları, dokümanlar)

araştırmacının deneyimleri ve aşağıda ayrıntıları ile belirtilen değerlendirme esasları

esas alınarak yorumlanmıştır (Bknz.2.7.). Araştırma sürecinde yorumlar yapılırken

konuyla ilgili uzman görüşleri alınarak araştırmanın güvenirliği sağlanmaya

çalışılmıştır. Ayrıca araştırmada incelenen dokümanlar araya zaman konularak sonraki

bir zamanda tekrar incelenmiş, ilk incelemede düşünülen saptamalarla karşılaştırılmıştır.

Aralarında fark bulunan saptamalar araştırmada veri olarak kullanılmamıştır.

2.6.2. Söylem Analizi

Nitel araştırma yöntemleriyle yapılan çalışmalarda, öğrencilerin duygu ve

düşüncelerinin yansıtılması hedeflenerek, çalışmanın güvenilirliğinin ortaya konması

amaçlanır. Öğrencilerin duygularının ve düşüncelerin ortaya konulması ve verilerin bu

bağlamda yorumlanmaya çalışılması, söylem analizlerinin kullanılmasını zaruri kılar

(Kaya, 2008:56)

Söylem, sınıf konuşmalarının ve küçük grup diyaloglarının transkriptleri, problem

çözme ve mantıksal düşünme çalışmalarında yapılan konuşmaların tutanakları,

öğrencilerin yazılı çalışmaları, ders kitabından bölümler, müfredat belgeleri, bu verilerin

elde edilebileceği kaynaklar olarak tanımlanabilir (Yapıcı, 2006). Nitekim söylemi dil

ve dil pratiği olarak değerlendirilen Sözen, (1999:20) dilin kullanımının sadece dil

bilimin geleneksel ögeleri (cümle, paragraf) ile sınırlı olmadığına işaret etmektedir.

Söylem analizi metin veya konuşma biçiminde kullanılan dilin detaylı olarak analiz

edilmesidir. Bu analiz bir proje, söylem veya araştırma metodunun arkasındaki

ontolojik ve epistemolojik çıkarımlara ulaşmayı sağlayan bir araştırma yöntemidir.

Söylem analizi probleme ilişkin kesin çözümler sunmaz. Ancak probleme yukarıdan

bakarak, daha kavrayıcı bir bakış açısı ile algılama imkânı sağlar. Söylem analizi,

metnin görünen yüzünden çok onun alt metninin ne olduğunu, esas olarak da o metnin

yazarının niyetinin çözümlenme çabasıdır. Bu çaba sadece metnin yapısını ve temellerini açıklamakla sınırlı değildir, bir metni ve onu oluşturan tüm ögeleri ondan

bağımsız olarak da ele almayı gerektirir. Başka bir deyişle söylem analizi; kelimenin,

Bu çalışmada da öğrencilerin konuşma becerilerine yönelik hazırlanan konular

tartışılırken kurdukları diyaloglar, yazma becerilerine yönelik hazırlanan çalışma

kâğıtlarında oluşturdukları yazılı metinler, tekrar tekrar incelenerek söylem analizine

tabi tutulmuştur. Öğrencilerin dille getirdikleri söylemlerin ve kaleme aldıkları

metinlerin altında yatan gerçekler, söylem analizi vasıtasıyla yorumlanmaya çalışılmıştır.