Rol Oynama (Dramatizasyon) Yöntemi

“Dramatizasyon (rol oynama), çeşitli öğretim ve öğrenim amaçları için kendiliğinden

meydana gelen, hazırlıksız, yaşam tecrübelerinin aslına benzer canlı sunuluşları

gerçekleştirme yöntemidir. Bir başka deyişle birtakım durum ve olayların hareket,

konuşma ve taklit gibi ögelerden yararlanılarak hayalî bir ortam içinde

canlandırılmasıdır” (Hesapçıoğlu, 1998:220). Rol oynama yöntemiyle bir olay, durum

veya bir sorun öğrencilerin gözü önünde bir grup öğrenci tarafından dramatize edilir.

Rol oynama yöntemi özellikle duygu ve becerilerin kazandırılmasında etkilidir (İşman

ve Eskicumalı, 2003:95).

“İlköğretim okullarında derslerin canlı hale getirilmesinde önemli bir yeri olan

(Özbay, 2006:112; Uçgun, 2007:65). “Örgün öğrenim kurumlarında yaptırılan küçük

dramatizasyon çalışmaları çocuklara doğru ve düzgün konuşma, anlatmak istediklerini

en kısa yoldan ve en açık biçimde anlatma beceri ve alışkanlıklarını kazandırır. Aynı

zamanda bu çalışmalar, konuşma eğitimi içerisinde çocuğa beden dilini nasıl

kullanacağı yönünde de tecrübeler sağlar” (Temizyürek, 2002:591).

Yukarıda bahsedilen teknikler Türkçe öğretiminin her alanında kullanılabilen genel

öğretim yöntemleri olmakla beraber özellikle öğrencilerin konuşma becerilerinin

geliştirilmesinde etkili olabilir. Bununla beraber İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim

Programı’nda öğrencilerin konuşma becerilerini geliştirmek adına bazı özel (spesifik)

yöntem ve tekniklere de yer verilmiştir. Yaparak-yaşayarak öğrenme gerçeğinden

hareketle öğrencileri anlatmaya/konuşmaya sevk eden bu uygulamaların öğrencinin

konuşma yeteneğini geliştireceği düşünülmektedir.

1.4.5. Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda Değinilen Yöntem ve Teknikler

Konuşma becerisini geliştirmek için Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda yer verilen

yöntem ve teknikler şunlardır: (MEB, 2005:63–64) İkna Etme

Amaç: Bir konu hakkındaki fikirlerin dinleyiciler tarafından kabul edilmesini ve benimsenmesini sağlamaktır.

Uygulama: İkna etme yönteminde, fikirleri destekleyen kaynaklara, güvenilir delillere,

sayısal verilere yer vermek; sesini ve beden dilini etkili kullanmak önemlidir. Bu yöntemin sınıf ortamında uygulanmasında seçilen öğrenciler ya da gruplar konu

hakkında farklı fikirleri savunarak karşısındakileri savundukları fikirler konusunda ikna

etmeye çalışırlar. Bu yöntem uygulanmadan önce kaynaklara ulaşmaları ve delilleri

toplamaları için öğrencilere süre verilmelidir.

Eleştirel Konuşma

Amaç: Belirli bir konuyu olumlu ve olumsuz yanlarıyla ve tarafsız bir bakış açısıyla

Uygulama: Konuşmacı, seçip sınırlandırmış olduğu konu ile ilgili konuşmasını hiçbir

eksik kalmayacak şekilde dinleyicilerin bilgisine sunar. Beğeni ve tepkilerini tarafsız ve

bilimsel verilere dayanarak ortaya koyar ve alternatif çözüm önerileri teklif eder. Katılımlı Konuşma

Amaç: Dinleyicileri konuşma sürecine katarak konunun anlaşılmasını kolaylaştırmak ve

konuya farklı bakış açıları getirmektir.

Uygulama: Dinleyicileri konuşma sürecine katmak amacıyla konuşma yer yer kesintiye

uğratılarak dinleyicilerin duygu, düşünce ve sorularını iletmeleri sağlanır. Bu amaçla

konunun ilgi çekici yönleri üzerinde durulmalı, sorular sorularak dinleyicinin konu üzerinde düşünmeleri sağlanmalıdır.

Tartışma

Amaç: Öğrencilerin bir konu üzerinde olumlu veya olumsuz fikirler yürüterek

benimsedikleri fikirleri savunma becerisini geliştirmektir.

Uygulama: Tartışılacak konu öğrenciler tarafından seçilir ve konuyla ilgili gerekli

kaynaklar taranarak elde edilen bilgi ve görüşler düzenlenir. Seçilen konu, düşündürücü

ve tartışmaya uygun nitelikte olmalı, belirli bir sürede ele alınmalıdır. Sınıfta herkesin

düşündüğünü söyleyebileceği serbest bir ortam oluşturulmalıdır. Oluşturulan jüri

tarafsız olmalıdır.

Öğretmen sınıfça seçilecek bir başkan yönetiminde tartışmayı başlatır.

Başkan;

1. Tartışılan konunun nitelik ve sınırlarını dinleyicilere iyice açıklamalı,

2. Tartışma sürecinde konu dışına çıkılmadan, tartışanların düşüncelerini

rahatlıkla söyleyebilecekleri bir ortam oluşturmalı,

3. Belirlenen yönteme uygun olarak ortaya çıkan fikirleri oylamaya sunmalı ve rapor hazırlatmalı,

4. Yerine göre tartışmaya katılmalı, soru sormalı, zaman zaman konuşulanların

5. Uzun konuşanlara ve konunun dışına çıkanlara uyarılarda bulunmalı,

6. Kendi duygu ve düşüncelerini belirtmekten kaçınmalı; tartışan grupların

fikirlerine önderlik ederek tarafsız kalmalıdır. Tartışmacı;

1. Tartışma sırasında konuşmacının sözünü kesmemeli,

2. Konu dışına çıkmamalı,

3. Verdiği örnekler, fikirleri destekleyecek nitelikte

olmalı,

4. Tartışmanın, bir amaç değil, gerçeği bulmak için bir araç olduğunu akıldan

çıkarmamalı, karşılıklı saygı ve hoşgörü içerisinde olmasına özen göstermelidir.

Kendisini Karşısındakinin Yerine Koyarak Konuşma (Empati Kurma)

Amaç: Konuşmada, karşısındakinin değer yargılarını, duygu ve düşüncelerini anladığını

hissettirerek etkili bir iletişim kurmaktır.

Uygulama: Bir sorunu çözmek, doğruyu aramak veya karşısındakinin sevinçlerine ve

sıkıntılarına ortak olmak gibi olumlu iletişim becerilerini geliştirmek için konuşma

ortamı oluşturulur. Her hafta bir konu belirlenerek karşısındakini anlama etkinliği

yaptırılır.

Güdümlü Konuşma

Amaç: Öğrencilerin bir konu hakkındaki bilgilerini, duygularını ve düşüncelerini etkili

bir şekilde anlatma becerilerini geliştirmektir.

Uygulama: Öğretmen tarafından belli bir konu seçilerek sınıfın gündemine alınır. Konu

hakkında öğrenciler bilgilendirilir. Sınıfta konuyla ilgili beyin fırtınası yapılır. Birkaç

öğrenci seçilerek konu hakkındaki duygu, düşünce ve hayallerini iki dakika içinde ifade

etmeleri sağlanır.

Kelime ve Kavram Havuzundan Seçerek Konuşma

Amaç: Öğrencilerin öğrendikleri kelime, kavram, atasözü ve deyimleri anlatımlarında

Uygulama: Öğretmen tarafından kelime ve kavramların yer aldığı bir havuz oluşturulur.

Öğrenciler konuşma konularına bağlı olarak bu havuzdan seçtikleri kelime ve

kavramları kullanarak bir konuşma yaparlar.

Serbest Konuşma

Amaç: Öğrencilerin herhangi bir konudaki duygu, düşünce ve hayallerini sözlü olarak

ifade güçlerini geliştirmektir.

Uygulama: Öğrenciler seçtikleri konu hakkındaki duygu, düşünce ve hayallerini

anlatırlar. Öğrencilere kendilerini ifade etme fırsatı vermek için haftalık ders saatinin bir

kısmı serbest konuşmaya ayrılmalıdır.

Yaratıcı Konuşma

Amaç: Öğrencilerin konuşma yeteneklerini ve yaratıcılıklarını geliştirmektir.

Uygulama: Öğrencilere bir konu verilir. Her öğrenci bir önceki arkadaşının konuyla

ilgili söylediklerinden hareketle konuşarak konuya farklı bir bakış açısı getirir.

Tüme Varım

Amaç: Öğrencilerin sınıflama, genelleme, kanıtlama, akıl yürütme, sorun çözme,

bilimsel ve eleştirel düşünme gibi becerilerini geliştirmektir.

Uygulama: Bu yöntem çeşitli şekillerde uygulanabilir. Örneğin;

1. Bir konu seçilerek sınıf gruplara ayrılır. Her grup konuyu farklı bir açıdan ele alır. Konu hakkındaki farklı bakış açıları sınıflanır ve bunlardan yola çıkılarak genel

bir yargıya varılır.

2. Bir kavram havuzu oluşturulur. Öğrenciler gruplara ayrılır ve her grup

havuzdan bir kavram seçer. Grup üyeleri konunun özel bir yanını ele alır. Görüşler

birleştirilerek kavramla ilgili genel bir yargıya varılır. Her gruptan bir kişi varılan genel

Tümden Gelim

Amaç: Öğrencilerin bilimsel düşünme ve yaratıcılık yönlerini geliştirmek, eleştirel

düşünmelerini sağlamak, sorun çözme ve akıl yürütme becerilerini geliştirmektir.

Uygulama: Herhangi bir konuda genel bir görüş örnek olarak verilir. Bu görüş sınıf

içinde tartışılır. Konunun genelinden hareketle özel bir yönü ön plana çıkarılarak

konuşulur.

Hafızada Tutma Tekniği

Amaç: Konuşmanın kesintiye uğratılmadan kurallarına uygun olarak yapılmasını

sağlamaktır.

Uygulama: Konuşmanın içeriği düşünce sıralamasına göre düzenlenir. Cümleler

düşünce gruplarına göre sınıflandırılır ve oluşturulan kelime listeleri bir kâğıda yazılır.

Hayal gücü, benzetme, abartma, mizah vb. den yararlanılarak seçilen kelimelerle küçük bir hikâye oluşturulur.

Bu çalışmalar dışında konuşmayı geliştirmek için hikâye anlatma, drama, tiyatro,

pantomim vb. çalışmalar yapılabilir. Bu çalışmalar yoluyla çocuklar, zihinlerindeki

fikirleri ifade etmede kelimeleri daha düzgün (uygun) sıralamayı, kendi seslerine güvenmeyi, mesajı aktarmada görselleri kullanmayı, sözel sunuda kendilerine güven duygusunu, yaratıcı düşünmeyi, tahmin ve hayaller yoluyla hikâyeleri geliştirip

yorumlamayı öğrenebilirler (Akyol, 2006:21). Uçgun’a (2007:65) göre, konuşma

etkinlikleri öğrencilere ders saatinde veya ders dışı zamanlarda bazı eğitsel oyunlar da

yaptırılabilir. Çeşitli diyaloglar yardımıyla da konuşma eğitimin geliştirilmesine yönelik

çalışmalar yaptırılabilir. Bu diyaloglarda öğrenciler, öğretmen-öğrenci, satıcı-müşteri,

yüz yüze veya telefonla konuşan iki arkadaş, anne-çocuk, baba-çocuk vs. arasında

geçebilecek konuşmaları hazırlıksız olarak yaparlar.

1.4.6. Beyin Fırtınası Tekniğinin Konuşma Becerisine Etkisi

Beyin fırtınası uzmanlar için profesyonel yaratıcı düşünce üretme tekniğiyken,

eğitimciler için dersin hedeflerine göre değişik anlamlar ifade eden öğretim

tekniklerindendir. Çalışmada bu teknik, öğrencilerin konuşma becerilerini geliştirmek

bulmak amacıyla da uygulanabilmektedir. Dolayısıyla uygulamanın hedefleri, dersin ihtiyaçlarına göre değişik anlamlar taşımaktadır. Türkçe dersinde kullanılan beyin

fırtınası tekniğinin, dersin konuşma alanının hedeflerine ulaşmaya yardımcı olacağı

düşünülmektedir.

Konuşma eylemi görsel davranış, ses, dil ve zihinsel etkinlik olmak üzere dört ögeden

oluşmaktadır. Konuşmanın görsel ve işitsel ögelerinin gerisinde, bunlara anlam veren

zihinsel süreçler yatmaktadır (Ergin ve Birol, 2005:96). Beyin fırtınası, konuşmanın

zihinsel boyutuyla ilgili olup, ses olarak dışa vurulan fikirlerin zihinde şekillendirilmesine yardımcı olan tekniklerdendir. Özbay’a (2006:111) göre, “beyin

fırtınası tekniğinin kullanılması konuşma becerisinin zihinsel boyutu açısından

önemlidir. Ayrıca konuşmanın zihinsel süreçlerinin geliştirilmesine yönelik olarak

öğrencilere sıralama, ilişki kurma, yorumlama, sorgulama çalışmaları da yaptırılabilir.”

Konuşma becerisini geliştirmek için beynin yapısını da bilmek gerekir. Çünkü beynin

sağ ve sol yarım kürelerinin hareketliliğinden kaynaklanan konuşma, bireyin beyin

fonksiyonlarına bağlıdır. (Temizyürek, 2004:2773). Öğrenmenin nörofizyolojik

boyutunu, nörofizyolojide bilinen temel bilgiler ışığında ele alacak olursak; beynimiz

sol ve sağ olmak üzere iki yarım küreden oluşur ve bu yarım küreler farklı işlevler

üstlenir. Sol yarımküre akıllı bölümdür. Kavramsal ve mantıklı düşünür. Bilgiyi

sistematik olarak sıraya koyar, mantıksal ilişkileri kurar. Sağ yarımküre ise sesleri,

ritimleri, renkleri, duyguları, nesnelerin hacim ve boyutlarını, detaydan çok bir bütün olarak algılar. İmgesel düşünür; yeni imgeler arar; hayal kurar; keşfeder; yaratıcı

düşünceyi oluşturur (Nakiboğlu, 2003:345).

“Konuşma merkezleri çoğunlukla beynin sol tarafındadır. Konuşma ile ilgili asal

bölgeler, alın lobunun alt arka tarafındaki Broca alanı ile, şakak lobunun üst arka

tarafındaki Wernicke alanlarıdır. Broca alanı cümle kurma, konuşma ile; Wernicka alanı

ise anlamlandırma anlama ile ilgilidir” (Sönmez, 2005:183). Bu anlamda fiziksel ve zihinsel bir süreç olan konuşmanın gelişimini sağlamak için beyin loplarının görev ve

sorumlulukları iyi bilinmeli ve buna bağlı olarak lopları harekete geçirecek yöntem ve

teknikler işe koşulmalıdır.

Beyin fırtınası tekniğinin, beynin her iki lobunun da çalışmasını sağlayarak etkili bir

kontrol eden sağ lop, beyin fırtınasının sağladığı eğlenceli ve eleştiriye kapalı ortam

sayesinde harekete geçer. Aynı zamanda konuşma yetisini kontrol eden sol lop, yine bu

tekniğin etkisiyle düşüncelerin kelime olarak dışarı vurulmasını sağlar. Dolaysıyla

konuşmanın zihinsel ve fiziksel süreçlerini kontrol eden merkezlerin işe koşulmasında

beyin fırtınası etkili olabilmektedir.

Konuşma becerisi oluşum itibariyle psikomotor bir davranışken, söylenenlerin birtakım

bilgi, kavram vb. unsurları barındırması açısından bilişsel bir yetenektir. Hiçbir şey

bilmeyen birinin düşünmesi, düşünmeden de konuşmasını beklemek doğru değildir.

Beyin fırtınası tekniği düşünmek için gerekli olan malzemenin ortaya çıkmasına

yardımcı olmaktadır. Çünkü katılımcılar pek çok fikri, ön bilgilerini kullanarak açıklamaktadırlar. Bununla beraber beyin fırtınasının sunduğu eleştiriye kapalı ortam

var olan fikirlerden hareketle yeni ve orijinal fikirlerin bulunmasına da yardımcı olmaktadır.

Gerek psikomotor becerilerin gerekse bilişsel ya da duyuşsal becerilerin ortaya

çıkmasında ve gelişmesinde motivasyonun küçümsenmeyecek bir etkisi söz konusudur.

Yapacağı işe motive olan birey, fiziki şartların tüm engellemelerine karşın istediği

sonuca ulaşmak için tüm riskleri göze alabilmektedir. Beyin fırtınası tekniği eğlenceli

ortamı ile bireyleri motive ederek fikirlerini rahatlıkla ifade etmesine yardımcı olmaktadır. Bu nedenle de tekniğin konuşma becerisini geliştirmek için kullanılmasının

yararlı olacağı düşünülebilir.

Belgede Konuşma ve yazma eğitiminde beyin fırtınası tekniğinin etkinliği (sayfa 71-78)