Veri Toplama Aracı ve Analiz

Çalışmaya ilişkin verilerin elde edilmesinde DSÖ tarafından yayınlanan β017 ve β018 raporları kullanılmıştır (WHO, β017ν WHO, β018). Bu verilerν kişi başına yapılan sağlık harcamaları (dolar), güvenli içme suyu oranı, besin güvenliği oranı, doğumda sağlıklı yaşam beklentisi (yaş), gebelikte anne ölümü sayısı (100.000 doğumda), bebek ölüm sayısı (100.000 doğumda), tüberküloz (TB) yaygınlığı (100.000 kişide), ve sıtma yaygınlığıdır (1000 kişide). Bunun dışında ülkelerin bölgesel anlamda sınıflandırılmalarında DSÖ’nün (β017) raporundan faydalanılmış ve ülkeler Afrika, Amerika, Güneydoğu Asya, Avrupa, Ortadoğu ve Batı Pasifik Bölgesi olmak üzere sınıflandırılmıştır (WHO, β017). Ayrıca Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (β018) tarafından en son yayımlanan β015 insani gelişme endeksi listesi dikkate alınarak 187 ülke çok yüksek, yüksek, orta ve düşük insani gelişme seviyesi olmak üzere 4'e ayrılmıştır. Endeksleri belirtilmeyen Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti, Marshall Adaları, Monako, Nauru, San Marino, Somali ve Tuvalu Ada Cumhuriyeti ülkeleri sınıflandırmaya dahil edilmemiştir (UNDP, β0.05.β018).

Çalışmanın analiz kısmında SPSS β0.0 programından faydalanılmış ve değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemek için “Spearmen Korelasyon Testi” kullanılmıştır. Bu doğrultuda değişkenler arasındaki ilişki 0.0-0.β arası “çok zayıf”, 0.β-0.4 arası “zayıf”, 0.4-0.6 arası “orta”, 0.6-0.8 arası “kuvvetli” ve 0.8 ve üzeri “çok kuvvetli” şeklinde sınıflandırılmıştır (Kaptanoğlu, β01γ). 3. BULGULAR

Bu kısımda ülkelerin sağlık harcamalarının ve gelişmişlik düzeyinin halk sağlığı göstergeleri ile olan ilişkisi incelenmiştir. Sağlık harcamaları açısından bakıldığında, diğer değişkenler ile kuvvetli bir ilişki düzeylerinin olduğu gözlemlenmiştir. Gelişmişlik düzeyinin (r=0,λ00; p<0,01), doğumda sağlıklı yaşam beklentisinin (r=0,87λν p<0,01), besin güvenliğinin (r=0,6λγν p<0,01) ve güvenli içme suyu oranın (r=0,745ν p<0,01) kuvvetli bir şekilde pozitif yönde arttığıν gebelikte anne ölüm oranın (r=-0,860ν p<0,01), doğumda bebek ölüm oranın (r=-0,863; p<0,01), sıtma yaygınlığının (r=-0,6β5ν p<0,01) ve tüberküloz yaygınlığının (r=-0,755; p<0,01) negatif yönde kuvvetli bir şekilde azaldığı belirlenmiştir (Tablo 1).

Tablo 1. Sağlık Harcamaları ve Gelişmişlik Düzeyi ile Halk Sağlığı Göstergeleri İlişki Düzeylerinin İncelenmesi

Korelasyon Gelişmişlik Düzeyi

Gelişmişlik Düzeyi Pearson “r” _p 1

Kişi Başına Sağlık Harcamaları Pearson “r” _p 0,900** 0,000

Güvenli İçme Suyu Pearson “r” _p 0,695**

0,000

Besin Güvenliği Pearson “r” _p 0,725**

0,000 Doğumda Sağlıklı Yaşam Beklentisi Pearson “r” _p 0,898**

0,000 Gebelikte Anne Ölümü Oranı Pearson “r” _p -0,903**

0,000 Doğumda Bebek Ölüm Oranı Pearson “r” _p -0,894**

0,000 Tüberküloz Yaygınlığı Pearson “r” _p -0,724**

0,000

Sıtma Yaygınlığı Pearson “r” _p -0,732**

0,000 ** p < 0,01

Gelişmişlik düzeyi açısından bakıldığında, aynı şekilde sağlık harcamalarında olduğu gibi diğer değişkenler ile arasında kuvvetli bir ilişki olduğu görülmüştür. Kişi başına sağlık harcamalarının (r=0,λ00ν p<0,01), doğumda sağlıklı yaşam beklentisinin (r=0,8λ8ν p<0,01), besin güvenliğinin (r=0,7β5ν p<0,01) ve güvenli içme suyu oranın (r=0,6λ5ν p<0,01) pozitif yönde kuvvetli bir şekilde arttığıν gebelikte anne ölüm oranın (r=-0,λ0γν p<0,01), doğumda bebek ölüm oranın (r=-0,8λ4ν p<0,01), sıtma yaygınlığının (r=-0,7γβν p<0,01) ve tüberküloz yaygınlığının (r=-0,7β4ν p<0,01) negatif yönde kuvvetli bir şekilde azaldığı gözlemlenmiştir (Tablo 1).

Tablo 2. Ülkelerin Sağlık Harcamalarının Dünya Ortalamasına Göre ve Sınıflandırılması ve Toplum Sağlığı Göstergeleri ile İlişkisinin İncelenmesi

Toplum Sağlığı Göstergeleri Kişi Başına Yapılan Sağlık Harcamalarının Ortalaması 8ββ ≥ 822 <

Pearson “r” p Pearson “r” p

Gelişmişlik düzeyi 0,819** 0,000 0,512** 0,000

Güvenli İçme Suyu 0,393** 0,007 0,171 0,312

Gebelikte Anne Ölümü Oranı -0,776** 0,000 -0,553** 0,000

Doğumda Bebek Ölüm Oranı -0,744** 0,000 -0,513** 0,000

Tüberküloz Yaygınlığı -0,530** 0,000 -0,442** 0,001

Sıtma Yaygınlığı -0,614** 0,000 -0,145 0,784

Tablo 2’de ülkelerin kişi başına yaptıkları sağlık harcamaları dünya ortalamasına göre sınıflandırılmış ve toplum sağlığı göstergeleri ile olan ilişki düzeyleri incelenmiştir. 8ββ dolar ve altında kişi başına sağlık harcaması yapan ülkelerde, sağlık harcaması ile toplum sağlığı göstergeleri (besin güvenliği hariç) ilişkisinin daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir.

Tablo 3. Dünyadaki Bölgeler ile Halk Sağlığı Göstergeleri İlişkilerinin İncelenmesi Toplum

Sağlığı Göstergeleri

Afrika Amerika Güneydoğu Asya Avrupa Ortadoğu Batı Pasifik Pearson

“r” p Pearson “r” p Pearson “r” p Pearson “r” p Pearson “r” p Pearson “r” p Güvenli İçme Suyu -0,261 0,467 0,117 0,765 - - 0,782** 0,000 0,577 0,104 0,775* 0,014 Besin Güvenliği 0,500 0,667 0,680* 0,011 - - 0,663** 0,000 0,702* 0,016 0,385 0,306 Doğumda Sağlıklı Yaşam Beklentisi 0,292* 0,047 0,670** 0,000 0,591 0,072 0,870** 0,000 0,895** 0,000 0,847** 0,000 Gebelikte Anne Ölümü Oranı - 0,522** 0,000 - 0,643** 0,000 - 0,842** 0,002 - 0,681** 0,000 - 0,916** 0,000 - 0,870** 0,000 Doğumda Bebek Ölüm Oranı - 0,398** 0,006 - 0,671** 0,000 - 0,842** 0,002 - 0,757** 0,000 - 0,942** 0,000 - 0,663** 0,000 Tüberküloz Yaygınlığı 0,121 0,419 0,499** - 0,003 -0,455 0,187 - 0,792** 0,000 - 0,717** 0,001 - 0,632** 0,000 Sıtma Yaygınlığı -0,328* 0,029 -0,220 0,351 -0,217 0,576 - - -0,476 0,233 -0,564 0,090 **p < 0,01 * p < 0,05

Çalışmada sağlık harcamalarının toplum sağlığı göstergeleri ile ilişkisinin bölgesel anlamda farklı olup olmadığı incelenmiştir (Tablo 3). Besin güvenliği (r=0,70βν p<0,05), doğumda sağlıklı yaşam beklentisi (r=0,8λ5ν p<0,01), gebelikte anne ölüm oranı (r=-0,916; p<0,01) ve doğumda bebek ölüm oranı (r=-0,λ4βν p<0,01) açısından bakıldığında sağlık harcamalarının en kuvvetli ilişki içinde bulunduğu bölgenin Ortadoğu olduğu gözlemlenmiştir. Su temizliği (r=0,78βν p<0,01) ve tüberküloz yaygınlığı (r=-0,7λβν p<0,01) açısından bakıldığında ise, sağlık harcamaları ile en kuvvetli ilişkilerin bulunduğu bölgenin Avrupa olduğu görülmüştür. 4. TARTIŞMA

Sağlık harcamaları, genel olarak sağlığın korunması ve geliştirilmesi amacıyla yapılan harcamalardır. Bu harcamaların artması ile birlikte bireylerin yaşam süresinin ve kalitesinin artacağı ifade edilir (Akar, β014). Bu çalışmada ise, bu ifadeleri doğrular nitelikte sonuçlar elde edilmiştir. Kişi başına yapılan sağlık harcamaları arttıkçaν gelişmişlik düzeyinin, doğumda sağlıklı yaşam beklentisinin, besin güvenliğinin ve güvenli içme suyu oranın kuvvetli bir

yaygınlığının ve tüberküloz yaygınlığının negatif yönde kuvvetli bir şekilde azaldığı belirlenmiştir. Bu veriler doğrultusunda, kişi başına yapılan sağlık harcamaları ile toplum sağlığı göstergelerinin kuvvetli bir ilişki düzeyine sahip olduğu yorumu yapılabilir. Burada sorgulanması gereken nokta, sağlık harcamalarının artması ile birlikte toplum sağlığı göstergelerinde sürekli iyileşmenin devamlı olup olmayacağıdır. DSÖ (β017) tarafından yayınlanan raporda kişi başına yapılan sağlık harcamalarının dünya ortalaması 8ββ dolar olarak belirtilmiştir. Çalışmada bu veri temel alınarak ülkeler β’ye ayrılmıştır. Bu doğrultuda 8ββ dolar üstü sağlık harcaması yapan ülkelerin daha iyi sonuçlar elde etmesi beklenmiş fakat 822 dolar ve altında kişi başına sağlık harcaması yapan ülkelerde, sağlık harcaması ile toplum sağlığı göstergeleri (besin güvenliği hariç) ilişkisinin daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir. Aynı şekilde ABD ülkesine baktığımızda, diğer ülkelere göre en fazla sağlık harcaması yapan ülke olmasına rağmen toplum sağlığı göstergelerinde en iyi sonuçlara sahip olmadığı görülmüştür (OECD, β018). Bu doğrultuda, sağlığa ayrılan kaynaklarının sürekli olarak artmasından ziyade verimli kullanılması gerektiği yorumu yapılabilir.

DSÖ tarafından yayınlanan β017 yılına ilişkin raporda ülkeler bulundukları kıtalara göre sınıflandırılmış ve yapılan sağlık harcamalarının ortalamaları verilmiştir (WHO, β017). Rapora göre, kişi başına yapılan sağlık harcamaları Avrupa’da β1λβ, Amerika’da λ74, Batı Pasifik’te λβ0, Orta Doğu’da 557, Güneydoğu Asya’da 176 ve Afrika’da ise 115 dolardır. Avrupa’da kişi başına yapılan sağlık harcamalarının yüksek olduğu görülmekte ama burada Avrupa’daki kişi başına düşen milli gelir ile diğer bölgelerdeki milli gelirin farklı olduğu unutulmamalıdır. Analizde besin güvenliği, doğumda sağlıklı yaşam beklentisi, gebelikte anne ölüm oranı ve doğumda bebek ölüm oranı açısından bakıldığında sağlık harcamalarının en kuvvetli ilişki içinde bulunduğu bölgenin Ortadoğu olduğu gözlemlenmiştir. Su temizliği ve tüberküloz yaygınlığı açısından bakıldığında ise, sağlık harcamaları ile en kuvvetli ilişkilerin bulunduğu bölgenin Avrupa olduğu görülmüştür Bu sonuçlar ile birlikte, Ortadoğu’da kişi başına yapılan sağlık harcamalarının daha iyi sonuç verdiği ve halk sağlığı göstergeleri ile korelasyon düzeylerinin daha yüksek olduğu söylenebilir.

İnsani gelişmişliğin en önemli üç bileşeninden birisi, sağlıktır. Genel olarak gelişmişlik düzeyi hesaplanırken sağlık bileşeni doğrultusunda ortalama yaşam indeksi kullanılmaktadır. Burada genel sağlık düzeyi ortalama yaşam süresini etkilemektedir (Yalçın ve Çakmak, β016). Bu çalışmada, ülkelerin insani gelişmişlik düzeyi ile bazı sağlık göstergeleri arasında ilişki olup olmadığı incelenmiştir. Bu anlamda gelişmişlik düzeyi arttıkça kişi başına yapılan sağlık harcamalarının, doğumdaki sağlıklı yaşam beklentisinin, besin güvenliğinin ve güvenli içme suyu oranın arttığıν gebelikte anne ölüm oranın, doğumda bebek ölüm oranın, tüberküloz ve sıtma yaygınlığının azaldığı gözlemlenmiştir. Burada gelişmişlik düzeyi arttıkça ortalama yaşam beklentisinin artması beklenen bir durumdur. Bunun dışında diğer göstergelerinde gelişmişlik düzeyi ile ilişki içinde olması, sağlığın gelişmişlik düzeyi üzerindeki önemini göstermektedir. Ayrıca sağlığın gelişmişlik düzeyi içerisindeki etkisi dünya ortalamasına göre yapılan ayrımda daha net bir şekilde görülmüştür. 8ββ dolar ve altında kişi başına harcama yapan ülkeler ile gelişmişlik düzeyi arasındaki ilişki çok kuvvetli iken, 8ββ dolar üstünde olanlarda orta seviyede olduğu gözlemlenmiştir.