Vücut algı ölçeği (VAÖ)

“Vücut Algı Ölçeği” bireylerin 40 ayrı vücut bölümünden ya da işlevinden memnuniyetini belirleyen bir ölçektir. Ölçeğin orjinali iki bölümden oluşmaktadır. Ülkemizde kullanılan

formu 40 maddeden oluşan beş dereceli Likert tipi bir ölçme aracıdır (1= Oldukça beğeniyorum, β= Oldukça beğeniyorum, γ= Kararsızım, 4= Pek beğenmiyorum, 5= Hiç beğenmiyorum). En olumlu ifade 1 puan, en olumsuz ifade ise 5 puan almaktadır. Puan aralığı 40-β00 arasında değişmektedir. Ölçekten alınan puan ile memnuniyet arasında ters orantı vardır. Ölçekten alınan toplam puanın artması, kişinin vücut bölümlerinden ya da işlevinden duyduğu memnuniyetin azalmasını, puanın azalması ise memnuniyetin artmasını belirtmektedir. Ölçek, Hovardaoğlu tarafından Türkçe’ye çevrilmiş ve üniversite öğrencileri üzerinde yapılan çalışmada Cronbach Alfa katsayısı r=.λ1 olarak belirlenmiştir (Hovardaoğlu, 1993).

2.4.Verilerin istatistiksel olarak değerlendirilmesi

Verilerin değerlendirilmesinde, Windows ortamında SPSS βγ.0 istatistik programı kullanılmıştır. Nicel veriler için ortalama ( X ), standart sapma (SS), alt ve üst değerler

hesaplanmıştır. Bağımsız iki grup arasındaki ortalamaların karşılaştırılmasında Independent t testi, bağımsız ikiden fazla grup arasındaki ortalamaların karşılaştırılmasında One Way ANOVA testi uygulanmıştır. Ölçekten edinilen puan ve antropometrik ölçümler arasındaki ilişkiyi saptamak amacı ile Pearson korelasyon testi kullanılmış, güvenilirlik katsayısı p<0.05 kullanılmıştır.

3.BULGULAR

Bu bölümde katılımcıların beden algıları ilgili durumlarını yansıtan Vücut Algı Ölçeği ve bazı sosyodemografik özellikler ve antropometrik ölçümlere göre ile bu ölçekten edinilen puanlar değerlendirilmiştir.

Tablo 1. Katılımcıların sosyodemografik özellikleri (n=146)

X ±SS Alt-Üst Yaş (yıl) 5β.7±4.7β 42-63 S % Eğitim durumu Okuryazar değil 26 17.8 İlköğretim 99 67.8 Ortaöğretim 8 5.5 Lise 7 4.8 Lisansüstü 6 4.1 Çalışma durumu Çalışmıyor 134 91.8 Çalışıyor 4 2.4 Emekli 8 5.5 Medeni durum Evli 138 94.5 Bekar 8 5.5

Herhangi bir hastalık olup olmama

Var 46 31.5

Yok 100 68.5

Çalışmaya yaş ortalaması 5β.7±4.7β yıl olan, λλ’u ilköğretim mezunu, 1γ4’ü çalışmayan, 1γ8’i evli olan 100’ünde herhangi bir hastalık bulunmayan toplam 146 kadın birey katılmıştır (Tablo 1).

Tablo 2. Katılımcıların antropometrik ölçümleri (n=146)

S % BKİ (kg/m2₎ Fazla kilolu (25-29.9) 29 19.9 Obez (≥γ0) 117 80.1 X±SS (Alt-Üst) γ4.5±5.65 25.2-56.7 Bel çevresi (cm) <80 2 1.4 80-87 (risk) 7 4.8 ≥88 (yüksek risk) 137 93.8 X±SS (Alt-Üst) 101.γ±11.15 64-137 Kalça çevresi X±SS (Alt-Üst) 116.0±11.56 93-164 Bel/kalça oranı <0.85 42 28.8 ≥0.85 104 71.4 X±SS (Alt-Üst) 0.88±0.07 0.57-1.11

BKİ: beden kütle indeksi

Çalışmaya katılan kadınların, büyük kısmı (%80.1) obezdir. Bel çevresi ve bel/kalça oranlarına göre yine büyük kısmının (sırasıyla %λ8.6, %71.4) risk grubunda yer aldığı belirlenmiştir (Tablo β).

Tablo 3. Katılımcıların sosyodemografik özelliklerine göre ölçek puanları VAÖ Puanı

r p

Yaş (yıl) -0.089 0.288

X±SS (Alt-Üst) p

Okuryazar değil 10β.0±β7.1β (40-144) 0.249 İlköğretim 105.8±β5.00 (40-163) Ortaöğretim 85.λ±β1.46 (50-116) Lise 105.γ±β8.18 (56-141) Lisansüstü 111.8±1β.7β (λ0-127) Çalışma durumu Çalışmıyor 104.1±β4.56 (40-163) 0.465 Çalışıyor λγ.5±γ6.β0 (40-120) Emekli 11β.γ±γ1.00 (56-162) Medeni durum Evli 104.0±β5.15 (40-163) 0.584 Bekar 10λ.0±β6.65 (64-156)

Herhangi bir hastalık olup olmama

Var 101.λ±β5.40 (50-163)

0.441 Yok 105.γ±β5.11 (40-163)

*Independent t, One Way ANOVA ve Pearson korelasyon testleri uygulanmıştır.

Çalışmaya katılan kadınların eğitim, çalışma, medeni durumları ve herhangi bir hastalığa sahip olup olmama durumlarına göre ortalama ölçek puanlarının istatistiksel açıdan anlamlı olarak değişmediği saptanmıştır (p>0.05). Yaş ile ölçek puanı arasında da anlamlı ilişki bulunmamıştır (p>0.05).

Tablo 4. Katılımcıların antropometrik ölçümlerine göre ölçek puanları

X±SS (Alt-Üst) p BKİ (kg/m2₎ Fazla kilolu (25-29.9) λ5.6±1λ.λ4 (56-131) 0.037 Obez (≥γ0) 106.4±β5.λγ (40-163) r=0.195 p=0.018 Bel çevresi (cm) <80 11λ.5±10.61 (11β-127) 0.526 80-87 (risk) λ7.1±18.54 (64-120) ≥88 (yüksek risk) 104.γλ±β5.56 (40-163) r=0.188 p=0.023 Kalça çevresi r=0.263 p=0.001 Bel/kalça oranı

≤0.85 104.4±β5.8β (40-163)

0.967 >0.85 104.β±β5.0β (40-163)

r=-0.073 p=0.381

BKİ: beden kütle indeksi

*Independent t, One Way ANOVA ve Pearson korelasyon testleri uygulanmıştır.

Çalışmaya katılan kadınların bel çevresi ve bel/kalça oranı gruplarına göre ortalama ölçek puanları istatistiksel açıdan anlamlı biçimde değişmemiştir (p>0.05). BKİ gruplarına göre, obez olanların ortalama ölçek puanları (106.4±β5.λγ), fazla kilolulara kıyasla (λ5.6±1λ.λ4) anlamlı olarak yüksek bulunmuştur (p=0.0γ7). BKİ, bel çevresi ve kalça çevresi ile ölçek puanı arasında pozitif yönde, zayıf ve anlamlı ilişki bulunmuştur (sırasıyla r=0.1λ5, p=0.018ν r=0.188, p=0.023; r=0.263, p=0.001).

4.TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER

Bu çalışma, yaşları 4β ila 6γ arasında değişen, çoğunluğu çalışmayan, evli ve ilköğretim mezunu olan 146 gönüllü kadın ile yapılmıştır. Kadınların antropometrik ölçümleri incelendiğinde, %80.1’inin obez ve ortalama BKİ’nin γ4.5±5.65 kg/m2 olduğu saptanmıştır. Bu sonuçlara paralel biçimde, ortalama bel çevresi (101.γ cm) ve bel/kalça oranlarının da (0.88) yüksek olduğu görülmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (β011) verilerine göre, kadınlarda bel çevresinin >80 cm ve bel/kalça oranının >0.85 olması risk göstergesidir. Saka ve arkadaşlarının (β005) Diyarbakır’da 40 yaş ve üzeri γλ0 menopozlu kadın ile yürütmüş olduğu çalışmada, kadınların ortalama BKİ değerinin β4.λ6±γ.46 kg/m2 _ve %γ7.44’ünün fazla kilolu, %8.β’sinin ise obez olduğu saptanmıştır. Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması (2017) verilerine göre, 31-50 arası kadınların %5γ.γ’ünün, 51-64 yaş arası kadınların ise %8β.7’sinin bel çevresi 88 cm’den fazladır. Bu durum kronik hastalıklar açısından yüksek risk taşıdıklarını göstermektedir. Bu çalışmada ise katılımcıların %λγ.8’inin bel çevresi ≥80 cm’dir. Yardımcı ve Özçelik’in (2006) yaptığı çalışmada, yetişkin kadınların yaklaşık olarak üçte ikisinin (% 7γ.β) bel çevresi >88 cm’dir. Kalça çevresi de bel çevresi ile birlikte adipoz doku dağılımının iyi bir göstergesidir (WHO, 2008). Bu çalışmadaki katılımcıların ortalama kalça çevresi 116 cm’dir. Fakılı’nın (β01γ) çalışmasında, kadınların kalça çevresi ölçümleri ortalamaları 106.0±7.88 cm olduğu saptanmıştır.

Obezite birçok yönden sağlığı bozacağı gibi, ruhsal açıdan da özellikle kadınları etkilemektedir. Literatürde obezite ile beden algısı düzeyinin azalması arasında doğrusal bir ilişki olduğuna dair araştırmalar çoğunluktadır. Yapılan bir çalışmada, obez olanların obez olmayanlara kıyasla istatistiksel açıdan ileri derecede anlamlı oranda bedenlerinden hoşnutsuz oldukları bildirilmiştir (p<0.001). Benzer şekilde obez olanların daha fazla beden hoşnutsuzluğuna sahip oldukları tespit edilmiştir (Sarwer ve ark., 1998). Caldwell ve arkadaşlarının (2013) çalışmasında ise BKİ’nin beden hoşnutsuzluğuna anlamlı düzeyde etkisi olduğu bildirilmiştir. Bu çalışmaya katılan kadınlardan fazla kilolu olanlara kıyasla obez olanların ortalama VAÖ puanlarının istatistiksel açıdan anlamlı olarak daha yüksek olduğu saptanmıştır (p<0.05). Bu sonuca ek olarak, BKİ ile VAÖ puanı arasında pozitif korelasyon bulunmuştur (p<0.05). Zagreb ve arkadaşlarının (β007) çalışmasında, BKİ ve vücut memnuniyetsizliği arasında güçlü bir ilişki olduğu, psikososyal sağlık üzerinde beden imajının güçlü etkisinin olduğu ifade edilmiştir. Bu çalışmada BKİ’ne ek olarak bel çevresi, kalça çevresi ve bel/kalça oranı ile VAÖ puanı arasındaki korelasyon incelenmiş, bel çevresi- VAÖ puanı ve kalça çevresi-VAÖ puanı arasında pozitif ve anlamlı korelasyon bulunmuştur

(p<0.05). Bu sonuçların yanı sıra yaş, medeni durum, eğitim durumu ve çalışma durumuna göre VAÖ puanları anlamlı olarak değişmemiştir (p>0.05).

Sonuç olarak bu çalışmadan, kadınların antropometrik ölçüm değerleri arttıkça vücut memnuniyet düzeylerinin azaldığı yönünde veriler elde edilmiştir. Obez kadınlarda beden imgesi memnuniyeti ile benlik saygısı arasında pozitif bir ilişki olduğu göz önünde bulundurulduğunda, kadınların vücut memnuniyetini artırmak ve dolayısıyla benlik saygı düzeylerini yükseltmek gerekmektedir. Bu amaçla psikososyal sağlığın korunması ile beraber vücut ölçümlerinin normal sınırlara getirilmesi ve bu durumun sürdürülmesi oldukça önemlidir. Ayrıca ileride yapılacak olan çalışmalarda ilişki aranmasının yanı sıra nedenselliğin de sorgulanması gerektiği düşünülmektedir.

KAYNAKLAR

Caldwell MB, Brownell KD, Wilfley DE (1997). Relationship of weight, body dissatisfaction and self-esteem in African American and white female dieters. International Journal of

Eating Disorders. 22(2): 127-130.

Davison TE, McCabe MP (2006). Adolescent body image and psychosocial functioning. The

Journal of Social Psychology, 146(1): 15-30.

Hovardaoğlu S (1λλγ). Vücut algısı ölçeği. Psikiyatri, Psikoloji, Psikofarmakoloji (3P)

Dergisi, 1(1): 26.

Jackson TD, Grilo CM, Masheb RM (2000). Teasing history, onset of obesity, current eating disorder psychopathology, body dissatisfaction, and psychological functioning in binge eating disorder. Obesity Research, 8: 451–458.

Leeper-Piquero N, FOX K, Piquero, AR, Capowich G, Mazerolle P (2010). Gender, general strain theory, negative emotions, and disordered eating. Journal of Youth and Adolescence, 39(4): 380-392.

Mond J, van den Berg P, Boutelle K, Hannan P, Neumark-Sztainer D (2011). Obesity, body dissatisfaction, and emotional well-being in early and late adolescence: findings from the project EAT study. Journal of Adolescent Health, 48: 373-378.

Ozmen D, Ozmen E, Ergin D, Cetinkaya AC, Sen N, Dundar PE, Taskin EO (2007). The association of self-esteem, depression and body satisfaction with obesity among Turkish adolescents. BMC Public Health, 7(1): 80.

Rosen JC (2002). Obesity and body image. C. G. Fairburn ve K. D. Brownell (Eds.), In Eating disorders and obesity: A comprehensive handbook (pp.399-402). Newyork: Guilford Press. Saka G, Ceylan A, Ertem M, Palanci Y, Toksöz P (β005). Diyarbakır il merkezinde lise ve üzeri öğrenim görmüş 40 yaş üzeri kadınların menopoz dönemine ait bazı özellikleri ve kalsiyum kaynağı yiyecekleri tüketim sıklıkları. Dicle Tıp Dergisi, 32(2): 77-83.

Sarwer DB, Wadden TA, Foster GD (1998).Assesment of body image dissatisfaction of obese women: specificity, severity, and clinical significance. Journal of Consulting and Clinical

Psychology, 66(4): 651-654.

Schwartz MB, Brownell KD (2004). Obesity and body image. Body Image, 1: 43-56.

Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması (β017). Türkiye’nin Beslenme ve Sağlık Profili. Erişim adresiμ http://gtbd.org.tr/wp-content/uploads/2017/12/G%C3%BClden-Pekcan- T%C3%BCrkiyenin-Beslenme-ve-Sa%C4%9Fl%C4%B1k-Profili.pdf Erişim tarihiμ

Wilfley DE, Schwartz MB, Spurrell EB (2000). Using the eating disorder examination to identify the specific psychopathology of binge eating disorder. International Journal of

Eating Disorders, 27: 259-269.

World Health Organization (2011). Waist circumference and waist-hip ratio: report of a WHO expert consultation, Geneva, 8-11 December 2008.

Yardımcı H, Özçelik AÖ (β006). Ankara ili Gölbaşı ilçesinde yetişkin kadınların antropometrik ölçümleri ve beslenme alışkanlıkları üzerinde bir araştırma. Economi Dergisi, (13): 114-115.

YETİŞKİN BİREYLERİN AKDENİZ DİYETİ UYUM DÜZEYLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ: BİR ANKARA ÖRNEĞİ

Araş. Gör. Esra TUNÇER Ankara Üniversitesi Araş. Gör. Aylin BAYINDIR GÜMÜŞ

Ankara Üniversitesi Doç. Dr. Alev KESER

Ankara Üniversitesi ÖZET

Akdeniz diyeti, Akdeniz'i çevreleyen ülkelerin geleneksel yiyecek ve içeceklerinin tüketimine dayanan bir beslenme modelidir. Temel yağ kaynağı zeytinyağı olan Akdeniz diyetinde yüksek miktarda tam tahıl ürünleri, kurubaklagiller, sebze, meyve, yağlı tohumlar ve balık tüketimiν düşük miktarda et ve et ürünlerinin tüketimi önerilmektedir. Akdeniz diyetine uyumun tip β diyabet, metabolik sendrom gibi bazı dejeneratif hastalıkların gelişme riskini azalttığı ve vücut ağırlığı üzerinde olumlu etkileri olduğu ileri sürülmektedir. Bu araştırmada, yetişkin bireylerin Akdeniz diyetine uyumlarını değerlendirmek amaçlanmıştır.

Kesitsel olarak planlanan bu araştırmaya, Ankara ilinde yaşayan 1λ-64 yaş arası ββλ yetişkin gönüllü birey katılmıştır. Araştırma verileriν bireylerin sosyodemografik özelliklerini, antropometrik ölçümlerini ve Akdeniz diyeti uyum ölçeğini içeren anket formu ile ‘yüz yüze

görüşme tekniği’ kullanılarak araştırmacılar tarafından toplanmıştır. Akdeniz diyeti uyum

ölçeğinden alınan toplam puan ≥7 ise Akdeniz diyeti uyum düzeyi kabul edilebilirν ≥λ ise Akdeniz diyetine sıkı uyum olarak değerlendirilmektedir.

Katılımcıların yaş ortalaması γ1.1β±11.λ8 yıldır. Çoğunluğu bekâr (%5λ.4), lise mezunu (%4λ.8) ve öğrencidir (%44.5). Erkeklerin (%β4) ortalama beden kütle indeksi (BKİ) (β4.5β±γ.68 kg/m2) ile kadınlarınki (%76) (βγ.78±4.64 kg/m2) arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır (p>0.05). Katılımcıların %65.1’inin Akdeniz diyetine uyumlarının olmadığı, %24.9’unun kabul edilebilir düzeyde olduğu ve %10’unun sıkı uyum gösterdiği bulunmuştur. Kadın bireylerin Akdeniz diyetine uyum ölçeğinden aldıkları ortalama puan (6.04±1.λ5), erkek bireylere kıyasla (4.4λ±1.λ7) daha yüksektir (p<0.05). Katılımcıların medeni durumu, eğitim durumu, herhangi bir kronik hastalığının olup olmaması, BKİ sınıflaması, ana öğün atlama ve ara öğün yapma durumlarına göre Akdeniz diyeti uyum puanları ortalamaları arasında anlamlı farklılık saptanmamıştır (p>0.05). Akdeniz diyeti uyum puanı ile BKİ, boyun çevresi, bel çevresi, kalça çevresi, bel çevresi/boy uzunluğu oranı, bel/kalça çevresi oranı arasında istatistiksel açıdan anlamlı korelasyon saptanmamıştır (p>0.05). Ancak yaş ve Akdeniz diyeti uyum puanı arasında pozitif yönlü, zayıf ve anlamlı korelasyon bulunmuştur (rho=0.17β, p=0.009).

Bu çalışmada katılımcıların çoğunluğunun Akdeniz diyet uyumları düşük olduğu bulunmuştur. Antropometrik ölçümler ve öğün atlama ile Akdeniz diyeti uyum ölçeği puanı arasında anlamlı

artırılması amacıyla belirli aralıklarla sağlıklı beslenme eğitimlerinin verilmesi ve bu konuda sorumlu tüm paydaşların iş birliği içerisinde olmaları gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler: Akdeniz diyeti, antropometrik ölçümler, beslenme, uyum düzeyi

EVALUATION OF MEDITERRANEAN DIET ADHERENCE SCORES IN ADULTS: