Araştırmaya katılan tüm bireylere (n = 80) ilişkin bilgiler (yaş, medeni durum, eğitim, meslek, beslenme alışkanlıkları, fiziksel aktivite durumları, besin tercihleri vb.) ve kişilerin 24 saatlik besin tüketimleri hatırlatma yöntemi ile saptanmış (Standart Yemek Tarifleri, Kutluay Merdol,T., 1994 den yararlanılarak) ile aynı güne ait fiziksel aktivite kayıtları, BEE ölçümleri ve biyokimyasal ölçümleri (T-kol, LDL-kol, HDL-kol, TG) alınmıştır. Bireylere uygulanan anket formu (Ek–1), besin kayıt formu (Ek–2), fiziksel aktivite formu (Ek–3) eklerde verilmiştir.
4.3.1.Antropometrik Ölçümler ve Biyoelektrik Empedans
Antropometrik ölçümler araştırmacı tatafından yapılmıştır. Her ölçüm 3 kez yapılıp ortalaması alınarak esas değer belirlenmiştir.
Vücut ağırlığı: Kişilerin Tanita BC 418 marka biyoelektrik empedans aletinde kilo ölçüm modunda iken vücut ağırlığı ölçümü yapılmıştır. Ölçümlerde, bireylerin tam açlık durumunda ve 3 saat önceden sıvı ve besin almamış olmasına dikkat edilmiştir. Kıyafetlerin darası (yaz döneminde 0.4 kg, kış döneminde 0.8 kg) düşülerek, çıplak ayakla ölçüm yapılmıştır (Arslan, 1992).
Boy uzunluğu: Kişilerin ayakkabıları ve başlarında şapka vb giysiler çıkartıldıktan sonra ölçüm gerçekleştirilmiştir. Ayaklar yan yana ve baş Frankfort düzlemde (göz üçgeni ve kulak kepçesi üstü aynı hizada) iken ölçüm yapılmıştır. Ölçülen değerler santimetre cinsinden kaydedilmiştir (Arslan, 1992).
Beden kütle indeksi: Beden kütle indeksi bireylerin ağırlığı ile boyu arasındaki ilişkiyi göstermektedir. Beden kütle indeksi ağırlık (kg) / boy (cm) formülü ile hesaplanmıştır. Beden kütle indeksi standardı olarak; 18.5–24.9 kg/m2 normal, 25.0–29.9 kg/m2 hafif şişman, ≥ 30.0 kg/m2 obez ölçüleri alınarak değerlendirme yapılmıştır (WHO, 1998).
Bel çevresi ölçümü: Kişinin bel çevresini ölçebilmek için giysileri kaldırılmış, çıplak belde esnemeyen mezura ile ölçüm yapılmıştır. En alt kaburga kemiği ile kristailiak arası esnemeyen mezür ile ölçülmüştür (Arslan, 1992).
Kalça çevresi ölçümü: Kişilerin kalça çevresi ölçümleri kıyafetlerinin üzerinden esnemeyen mezür ile yapılıp kıyafetlerin kalınlığı olarak çıkan sonuçtan 1.5 cm düşülmüştür. Kalça maksimum çevre kabalardan geçen noktadan ölçüm yapılmıştır (Björntorp, 1990; Schlemmer vd., 1990; Arslan, 1992).
Bel/Kalça oranı: Bel öçlüsünün kalça ölçüsüne bölümü ile hesaplanmıştır. Bel/kalça oranı, erkeklerde 1.0, kadınlarda 0.85’i geçmemelidir (Baysal, 1999).
Baldır çevresi: Kişilerin ayakları 20 cm açık, ağırlığı dengeli dağılmış olarak ayakta durması sağlanır. Esnemeyen mezura ile ekstremitenin en geniş bölgesi ölçülür. Ölçüm sırasında mezuranın her iki tarafı da yere paralel olmalı, doku sıkıştırılmadan ölçüm yapılmıştır (Özer, 1993).
Üst orta kol çevresi: Kol 900 açıda iken esnemeyen mezura ile sol skapula kemiğinin akromion prosesinin ucu ile ulna kemiğinin olekranon prosesi arasında kol boyu ölçülür, orta noktası işaretlenir. Sol kol kasılmadan rahatça sallanır ve kol çevresi işareti üzerinden ölçülür. Ölçüm 0.1 duyarlılıkta yapılmıştır (Arslan, 1992).
Biyoelektrik empedans: Biyoelektrik empedans aleti ile bireylerin vücut bileşenlerinin ölçümü yapılmıştır. Ölçümlerde, bireylerin tam açlık durumunda ve 3 saat önceden sıvı ve besin almamış olmasına dikkat edilmiştir. Kıyafetlerin darası (yaz döneminde 0.4 kg, kış döneminde 0.8 kg) düşülerek, çıplak ayakla ölçüm yapılmıştır. Biyoelektrik empedans ölçümleri için Body Composition Analyser Model BC–418 kullanılmıştır.
Ölçüm yapılmadan önce bireylerin yaş, boy uzunluğu (cm), aktivite düzeyleri (standart, atletik) ve araştırmacı tarafından belirlenen bireyin kıyafetlerini darası değerleri biyoelektrik empedans aletinin (Tanita) hafızasına yüklenmiştir. Vücut yağ ve kas kitlesi miktarları ve yüzdeleri, toplam su miktarı, BMH verileri çıkartılmıştır (Anon, 2000b).
4.3.2.Biyokimyasal Bulgular
Kişiler çalışmaya alınmadan önce serum örneklerinden total kolesterol (T-kol), LDL kolesterol (LDL-kol), HDL-kolesterol (HDL-kol), trigliserid (TG) ölçümleri
Abbott Aeroset otoanalizöründe kalorimetrik olarak orijinal kit Gazi Üniversitesi Biyokimya laboratuarında çalışılmıştır.
Total kolesterol ölçümü; Abbott Aeroset otoanalizöründe kolesterol esteraz yöntemi ile kalorimetrik olarak orijinal kiti ile yapılmıştır. Açlık kanı santrifüj edilerek serumu ayrılmıştır. Numunedeki ester kolesterol kolesterol esteraz enzimi ile hidroliz edilerek serbest kolesterol ve serbest yağ asitlerine dönüşür. Serbest kolesterol serbest kolesterol oksidaz enziminin katalizlediği bir reaksiyon ile kolest–4-ene–3-bir ve hidrojen perokside okside olur. Oluşan hidrojen peroksid hidroksi benzoik asit ve 4- aminoantipirin ile birleşerek bir kromofora dönüşür ve kromoform 500nm dalga boyunda okuma yaparak sonucu verir (Allain vd., 1974).
Trigliserid ölçümü; Abbott Aeroset otoanalizöründe lipaz yöntemi ile kalorimetrik olarak orijinal kit ile yapılmıştır. Trigliseridler lipaz ve enzimatik olarak hidroliz edilerek serbest yağ asidleri ve gliserole dönüşür. Gliserol gliserol kinazın katalizlediği bir reaksiyon ile ATP tarafından fosforillenir ve reaksiyon sonucunda Gliserol–3-P ADP oluşur. Oluşan Gliserol–3-P gliserol fosfat oksidaz enzimi ile dihidroksi aseton fosfata okside olur ve bu arada hidrojen peroksid üretilir. Daha sonra
peroksidaz enziminin katalizlediği bir renk reaksiyonu ile hidrojen peroksid 4-aminotipirin ve 4-klorofenol ile reaksiyona girerek kırmızı renkli bir ürün oluşur. Bu
kırmızı renkli ürünün absorbansı ölçülerek numunedeki trigliserid miktarı hesaplanır (Li vd., 1994).
HDL kolesterol ölçümü; Abbott Aeroset otoanalizöründe eliminasyon yöntemi ile kalorimetrik olarak orijinal kiti ile yapılmıştır. Birinci basamakta şilomikron, VLDL ve LDL fraksiyonları elimine edilerek kalan kolesterol derivesinin sadece HDL kolesterol olması sağlanır. Bu farksiyon daha sonra kolestenon ve hidrojen perokside
okside edilir. Bu hidrojen peroksid de daha sonra katalaz enzimi ile degrade edilecektir. İkinci basamakta ise enzimatik reaksiyonlardan sonra spesifik surfaktanların varlığında meydana gelen renk reaksiyonları ile numunelerdeki HDL miktarı hesaplanır (Rifai vd., 1992).
LDL kolesterol; Frie Dewal formülü kullanılarak hesaplanmaktadır. LDL Kolesterol: Total Kolesterol ─ [ HDL + (Trigliserid / 5)]
Ancak burada unutulmaması gereken en önemli konu serum trigliserid miktarı 400 mg/ dL’ den fazla olursa bu formülün kullanılamayacağıdır (Li vd., 1994; Anon, 2007).
4.3.3.Besin Tüketiminin Saptanması
24 saatlik besin tüketimini hatırlatma yöntemi ile belirlenmesi sık kullanılan ve kolay bir yöntemdir. Kişilerden hatırlatma yöntemi ile bir günlük (24 saat) besin tüketim kaydı diyet uzmanı tarafından anket formunun doldurulması ile alınmıştır. Porsiyon ölçüleri besin modelleri ve resimler kullanılarak belirlenmiştir (Baysal vd, 1999). Bu kayıtlar kullanılarak besin türleri, enerji ve besin öğesi miktarları BeBis (Beslenme Bilgi Sistemi) besin tüketimi programı ile incelenmiştir. Tüketilen enerji ve besin öğesi miktarları RDA’ ya göre değerlendirilmiştir (Baysal, 1997; Anon, 2004).
4.3.4.Fiziksel Aktivite Kayıtları
Kişilerin bir günlük (24 saatlik) fiziksel aktivite kayıtları besin tüketim kayıtları ile eş zamanlı alınmıştır. Kişiler sabah yataktan kalkıp gece yatıncaya kadar en az beş
dakika içine giren aktivitelerini başlangıç ve bitiş saatleri ile birlikte aktivite türünü belirterek kaydetmişlerdir (Baysal vd, 1999). Böylece her kişinin 24 saat içinde harcadığı toplam enerji miktarı hesaplanmıştır.