Vergi Rekabetinin Tanımı Unsurları ve Oluşumu

Küreselleşmenin artması ile vergileme alanında ki en belirgin kavram vergi rekabetidir. Üretimin uluslararasılaşması ve bazı üretim faktörlerinin uluslararası mobilitenin artması, bazı ülkelerin global vergi tabanından fazla pay almak için vergi yüklerinin bir kısmının diğer ülkelere ihraç etmelerine olanak sağlamaktadır. Küreselleşmenin ortaya çıkardığı bu gelişme “vergi rekabeti” olarak adlandırılmaktadır23.

Vergi rekabeti, bir ülkede işletmelerin rekabet gücünü arttırmak veya yabancı yatırımları ülkeye çekebilmek için vergi yükümlülerinin vergi yüklerini azaltarak, bir ülkenin ulusal ekonomisini geliştirme olarak tanımlanmaktadır24. Geniş anlamda

23 _{Coşkun Can AKTAN, İstiklal Y. VURAL, Vergi Rekabeti, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari}

Bilimler Dergisi, S.22, Ocak-Haziran 2004, s.1.

uluslararası vergi rekabeti, ülkelerin vergi politikalarının diğer ülkeler üzerinde yarattığı etkiler olarak tanımlanmaktadır25. Bir başka çalışmada ise vergi rekabeti, bir bölge ya da ülkedeki birey ve işletmeleri vergisel ayrıcalıklar kullanarak teşvik etmek üzere farklı vergilendirme yetkisine sahip birimler arasındaki rekabet olarak tanımlanmaktadır26.

Farklı bir tanım olarak, küreselleşmenin vergi yükümlülerinin prodüktif faaliyetlerinin yerlerini düşük vergi yükü bulunan ekonomilere kaydırmasına olanak tanıdığı ülkelerin aşırı vergi toplamasına engel olduğu bu durumun vergi rekabeti olarak nitelendirilmesini verebiliriz27_.

Literatürde vergi rekabetine benzer kavramlar bulunmaktadır. Bunlar vergi dampingi, vergi arbitrajı ve sınır ötesi vergi arbitrajıdır.

Vergi dampingi, bir ülkenin vergi oranlarının normal bir düzeyin altına düşürmesi olarak tanımlanmaktadır28. Vergi arbitrajı ise, farklı gelir türleri ve farklı bireylerin vergilendiği farklı oranların avantajından yararlanmayı ifade etmektedir. Vergi arbitrajı, çeşitli sermaye gelirlerinin farklı vergi uygulamalarının avantajlarından, özellikle birey hesabından çekilinceye kadar vergilenmeyen sermaye gelirlerinin belli türlerine izin veren hükümlerden yararlanır29. Sınır ötesi vergi arbitrajı ise bir mükellef ya da mükellef grubunun iki ülke yasaları arasındaki işlem, kişi yapısıyla ilgili farklılık ya da çatışmasından yararlanılarak vergi avantajı elde etmesidir30.

Vergi rekabetinden farklı olarak, sınır ötesi vergi arbitrajında her iki ülke de vergi sistemlerini güçlü bir yapıya kavuşturmayı hedeflemektedir. Yine vergi

25 _{N. Semih ÖZ, Uluslararası Vergi Rekabeti ve Vergi Cennetleri, Maliye ve Hukuk Yayınları,}

Ankara 2005, s.53.

26 _{S.James, A Dictionary of Taxation, (Cheltenham:edward Elgar Publishing, 1998), s.144’den aktaran}

Filiz GİRAY, Zararlı Vergi Rekabeti ve Etkileri, Vergi Dünyası Dergisi, S.260, Nisan 2003, s.126.

27 _{William B. Barker, Optimal International Taxation and Tax Competition:Overcoming the}

Contradictions, Northwestern Journal of International Law & Business, 22, Winter 2002, s.172’den aktaran Emrah FERHATOĞLU, 2004 Genişlemesi Sonrasında Avrupa Birliği’nde Vergi Rekabeti

ve Sonuçları, e-akademi, Mayıs 2006, S.51,

http://www.iibf.ogu.edu.tr/ferhatoglu/vergi_rekabeti_ferhatoglu.htm (Erişim:26.01.2009).

28 _{Saygın EYÜPGİLLER, Uluslararası Zarar Verici Vergi Rekabeti ve Vergi Cennetleri,}

Yaklaşım Yayınları, Ankara 2002, s.20.

29 _{Joseph E. STIGLITZ, Kamu Kesimi Ekonomisi, Çev. Ömer Faruk BATIREL, Marmara}

Üniversitesi Yayın No. 549, İstanbul 1994, ss.734, 742.

rekabeti, vergi idarelerinin bilinçli iradeleri sonucu ortaya çıkarken, vergi arbitrajında istenmeyen bir sonucun ortaya çıkması söz konusudur31.

Vergi arbitrajı, vergisel düzenlemelerin mikro ekonomik boyutunu, vergi rekabeti ise makro ekonomik boyutunu ifade etmektedir32.

Vergi rekabeti sadece vergi oranlarının düşürülmesinden ibaret değildir. Vergi matrahı genişletilerek de vergi rekabeti gerçekleştirilebilir. Vergi matrahları, zamana ve ülkelere göre büyük değişim gösterdiğinden vergi oranlarını esas alan tanımların yetersiz olduğu bunun yerine efektif vergi oranları33’nın kullanılması gerektiği belirtilmiştir. Efektif vergi oranı kanuni vergi oranından farklı olup bir takım faktörleri dikkate alan bir orandır. Bu faktörler; kanuni vergi oranı, faiz ve amortisman indirimlerinin düşürülebilirliği, kişisel gelir vergisi ve kurumlar vergilerinin entegrasyon derecesi ile enflasyon etkisinden oluşmaktadır. Uluslararası yatırımlar için efektif vergi belirlemek çok karmaşıktır34.

Vergi rekabeti için yapılan tanımlara dayanarak vergi rekabetinin üç öğeden oluştuğu söylenebilir: Birincisi; vergi rekabeti birey veya işletmelerin uluslararası rekabet gücünü arttırarak yabancı yatırımları35 ülkeye çekmeye yönelik uygulamadır. İkincisi, vergi rekabeti uluslar arası rekabeti içerir. Üçüncüsü ise vergi rekabetiyle sağlanacak vergi avantajlarının çeşitli vergisel teşvikler yoluyla gerçekleştirilmesidir.Yatırım yerlerine ilişkin nihai kararlarda vergi dışı belirleyici faktörler36 etkili olmakla birlikte, diğer koşullar aynı kalmak şartıyla (ceteris paribus) özellikle dolaysız vergiler oldukça büyük önem taşımaktadırlar. Ampirik olarak da yatırım kararlarının vergi politikalarına duyarlı olduğu kanıtlanmıştır37. Örneğin, Meussen yaptığı çalışmasında, bir ülkede şirketler üzerindeki efektif vergi oranı %1

31 _{M. Diane RING, One Nation Among Many: Policy Implication of Cross-Border Tax Arbitrage,}

Bosto College Law Review, Vol.44, No1, 2002, s.163’den aktaran ÖZ, a.g.e., s.54.

32 _{ENGİN, a.g.e., s.19.}

33 _{Bu oranlar; “efektif marjinal vergi oranı” ve efektif ortalama vergi oranı” dır.}

34 _{E. JANEBA, International Tax Competation, Tübingen:Mohr Siebeck, 1997, ss.6-9’den aktaran}

GİRAY, “Küreselleşme Sürecinde Vergi ...”, s.95.

35 _{Bu yatırımlar; portföy yatırımları ve doğrudan reel yatırımlardan oluşmaktadır.}

36 _{Bu faktörler; bir ülkedeki siyasi ve ekonomik istikrar, sosyal, fiziki ve iletişim altyapısı, ilgili}

sektördeki pazarın fiili potansiyel büyüklüğü, işgücü maliyeti, nitelikli işgücünün mevcudiyeti, nüfusun uluslar arası görünümü, bankacılık sistemi, yeni teknolojilere ulaşma ve büyük pazarlara girişten oluşmaktadır.

37 _{K.G. STEWART, M. C. WEBB, Capital Taxation, Globalization, and International Tax}

Competation, Working Paper, Ewp0301, Canada University of Victoria 2003, s.2’den aktaran GİRAY, “Küreselleşme Sürecinde Vergi ...”, s.95.

oranında düşürülürse, ilave yabancı doğrudan yatırımların yaklaşık olarak %3.3 oranında artabileceğini belirtmektedir38.

Küreselleşen ekonomi, finansal sermaye ve doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının mobilitesinin artışını beraberinde getirdiğinden vergi rekabeti olgusu finansal sermaye ve şirket karları üzerindeki vergisel yükler üzerine yoğunlaşmaktadır. Bu açıdan vergi rekabeti sayılabilecek uygulamalar;

- Vergi oranına yönelik uygulamalar; yabancı yatırımcılara uygulanacak gelir ve kurumlar vergisi oranlarının düşük tutulması ya da bu yatırımcıların tamamen vergiden muaf tutulması,

- Vergi matrahına yönelik uygulamalar; yabancı yatırımcılara sınırlı ya da sınırsız sürelerle vergi tatil ilanı, yabancı yatırımcılara yönelik serbest bölge, nitelikli sanayi bölgesi ve endüstri bölgesi gibi tamamen vergiden arındırılmış bölgelerin kurulması,

biçiminde sınıflandırılabilir39.

Ayrıca küreselleşme süreci bağlamında, vergi rekabetiyle ilgili teorik olarak üç hipotez ileri sürülmektedir40: a) Bir ülke dünya sermaye piyasasına ne kadar fazla entegre olursa, sermaye vergileri o kadar düşük olacaktır. b) Bir ülke dünya sermaye piyasasına ne kadar fazla entegre olursa, emek üzerinden alınan vergiler sermaye vergileri ile karşılaştırıldığında o kadar yüksek olacaktır. c) Belirli bir entegrasyonun varlığında, daha küçük ülkeler daha büyük ülkelerden daha düşük sermaye vergisi oranlarına sahip olacaklardır.

Yine, ulusal vergi idarelerinin kaynak ilkesi veya yerleşim ilkesini benimsemiş olmasına göre farklılaşan vergi yükleri de üretim faktörlerini teşvik etmek üzere kullanılabileceğinden vergi rekabeti kapsamında değerlendirilir41.

Küreselleşme ile vergi rekabetinin oluşum süreci arasındaki sıralı ilişki Şekil 1’de gösterilmiştir.

38 _{G. MEUSSEN, The EU-Fight Aganist Harmful Tax Competition; Developments in Light of the}

Enlargement of the EU with Candidate Member States, http://www.eurofaculty.lu/tax- conferance/files/tp_A2/Meussen.pdf, s.5’den aktaran GİRAY, “Vergi Rekabeti ve ...”, s.176.

39 _{EYÜPGİLLER, a.g.e., s.69.}

40 _{BRETSCHGER, HETTICH, a.g.m., s.700’den aktaran GİRAY, “Küreselleşme Sürecinde Vergi}

...”, s.103.

41 _{Fatih SARAÇOĞLU, Avrupa Birliğinde Vergi Uyumlaştırma Süreci ve Türkiye, Maliye ve}

Şekil 1:Vergi Rekabeti Oluşum Süreci Akış Şeması

Kaynak: Zeynep ARIKAN, H.Ahmet AKDENİZ, Küreselleşen Dünyada Vergi Cennetlerinin

Ekonomik Analizi, http://fbe.emu.edu.tr/journal/doc/56/56Article14.pdf (Erişim:26.01.2009),