Elektronik Ticaret Açısından

OECD geniş ve dar anlamda iki farklı e-ticaret işlemi tanımı geliştirmiştir. Geniş anlamda e-ticaret işlemi, işletmeler, haneler, kişiler, kamu veya özel sektör kurum ve kuruluşları arasında bilgisayar ağları üzerinden bir malın alışı veya satışının gerçekleşmesi olarak tanımlanmıştır. Buna göre, internet ve benzeri açık veya kapalı ağlar üzerindeki tüm alış veriş, kapalı ağlarda 1960’lardan bu yana kullanılan elektronik veri değişim sistemleri, otomatik telefon hizmetleri e-ticarettir. Dar anlamda e-ticaret ise, geniş tanımdaki diğer unsurlar aynı kalmakla birlikte, işlemin internette gerçekleşmesi koşulu getirilmiştir. Buna göre, kapalı ağlardaki elektronik veri değişimi ve telefon hizmetleri kapsam dışındadır121.

Elektronik ticaret sayesinde, pazar dinamikleşmekte, rekabet ölçeği ulusal olandan küresel olana kaymakta ve küçük oyuncuların küresel dolaşım kabiliyetleri artmaktadır. Yeni ekonomi, ağ mantığıyla coğrafi sınırları önemsizleştirmekte, ürünleri ve hizmetleri dijitalleştirerek yeni dağıtım kanalları açmaktadır122.

Dünyanın her yerinde şubesi olan işletmeler, yedi gün yirmi dört saat hizmet verirken, vergi rekabetinden kaynaklanan vergilendirme avantajlarından da yararlanma olanağına sahip olmaktadırlar. Elektronik ticaret ayrıca aracısız olarak tanımlanabilecek bir ticaret sistemi olma potansiyeline sahiptir. Elektronik ortamda gerçekleştirilen sınır ötesi fon transferleri özellikle vergi cennetlerinin gelişiminde rol oynamıştır. Ayrıca elektronik ortam, firmalar ve bireyler için ticaret yaparken faaliyetlerini gerçek olmayan kimlikler altında yürütebilme olanağı da sağladığından mükelleflerin gerçek kimliğini tespit etmek güçleşmektedir. Özellikle vergi cennetlerini faaliyet yeri gösteren işletmelerde bu durum ortaya çıkmaktadır.

Elektronik ticaret, işleme konu ürünlerin niteliği açısından, dolaylı ticaret ve doğrudan ticaret olarak ikili ayırıma tabi tutulmaktadır. Dolaylı ticarette, elektronik ticaretin konusunu fiziksel bir ürün oluşturmaktadır. Bu ürün, posta yolu ile fiziksel olarak belirli bir adresi olan alıcısına ulaştırılmaktadır. Bu işlemde, sözleşme safhası internet ortamında gerçekleşmekte, buna karşılık mal ve hizmet teslimi geleneksel

121 _{Tolga TÜFEKÇİ, E-Ticaret İçin Yeniden Bir Değerlendirme, TÜBİTAK Bilgi Teknolojileri ve}

Elektronik Araştırma Enstitüsü,

http://www.uzay.tubitak.gov.tr/tubitakUzay/yayinlar/ict_euasia_2003_bld_T_Tufekci.pdf, (Erişim:01.11.2009), s.2.

yöntemlerle yapılmaktadır. Doğrudan ticarette ise fiziksel mekanla herhangi bir temas olmadan hem sözleşme hem de ürün teslimi internet ortamında gerçekleşmektedir. Sanal ürün ya da dijital ürün olarak tanımlanan bu tür ürün teslimlerinde, uluslararası ticarette zorunlu yükleme, taşıma ve gümrükleme gibi bir kısım işlemlerin gerçekleştirilmesine gerek kalmamakta ve satıcı firmalar eskisinden daha geniş coğrafi alanda daha çok sayıda müşteriyle buluşma olanağına sahip olmaktadırlar.

Dolaylı ve dolaysız vergilendirmeyle ilgili olarak e-ticaretin ortaya çıkardığı temel sorunlardan biri, vergi idarelerinin izleme güçlüğü ve vergi cennetlerine kolay erişim olanağı yaratan elektronik para ile ortaya çıkan vergiden kaçınma sorunlarıdır123.

Amirallik Yasaları’nın internet ticareti açısından önem taşıyan bir özelliği de bayrak alışverişidir(flag-shopping). Gemilerin çok az bağlarının olduğu uygun bayrağı seçmeleri sık rastlanan bir uygulamadır. Bu seçimin ardında, vergiden kaçınma ve devletin tercihli yasalarından yararlanma gibi nedenler yatar. İnternet üzerinden işlem yapan firmalar da, banka gizliliği ve düşük ya da varolmayan vergiler gibi yasal avantajlar sunan bir ülkenin bayrağını seçme hakkına sahiptirler. Bu firmaların bilgisayarlarını (yani elektronik işyerini) avantajlı ülkeye yerleştirmeleriyle yapılır. Firma böylelikle gayri maddi enformasyon temelli ürün ve hizmetlerinin enformasyon otoyolu aracılığıyla tüm dünyaya sunabilir124.

Coğrafi yer ve fiziksel mevcudiyet gibi mevcut vergi sistemlerinin temelini oluşturan kavramaları geçersiz hale getiren internetin, öncelikle vergiden kaçınma, anonim elektronik para transferi ve şifreleme yoluyla para aklama, vergi cennetlerinden yararlanma gibi amaçlar için kullanılacağı ve ulusal vergi matrahlarının çöküntüye uğrayacağı kuşkusu, bu tartışmalara egemen olmuştur125.

Elektronik ticarette işlemlerin anonim olarak yapılabilmesi ülkelerin vergilendirme amaçlı bilgi toplama ve denetleme görevlerini önemli ölçüde güçleştirmektedir. Bu güçlük, düzenli denetimlerde önemli bir engel oluşturmaktadır. Daha çok sayıda mükellef için vergi kaçakçılığı ve vergiden kaçınmanın

123 _{ÖZ, a.g.e., ss.176-180.}

124 _{Zak MUSCOVITCH, Taxation of Internet Commerce, First Monday, First Monday,}

http://131.193.153.231/www/issues/issue2_10/muscovitch/, (Erişim:01.11.2009).

125 _{Department of the Treasury - Office of Tax Policy, Selected Tax Policy Implications of Global}

kolaylaşması gibi sonuçlar oluşturabilecek bu durum vergi idarelerinin bilişim ve enformasyon teknolojilerini kullanmada ilerleme sağlamalarını ve aralarında bilgi alışverişini güçlendirmelerini zorunlu kılmaktadır126.

Dolaylı ticarete konu malların, sınır ötesi işlemlerinde fiziksel olarak gümrük hattından geçmesi gerektiğinden, satış vergilerinin bu aşamada tahsil edilmesi mümkündür. Fakat dolaysız ticarete konu olan dijital ürünlerin alım satımlarının vergi idarelerinde tespiti satış vergilerinin tahsili önemli bir sorundur127.

Şekil 7 : Elektronik Ticaretin Gelişim Trendi

Kaynak: Our Competitive Future: Building The Knowledge Driven Economy, UK, Department of Trade and Industry Publishing, London, 1998, s.5’ten IDC, 1998. (www.dti.gov.uk) ’den aktaran İ. Güran YUMUŞAK, Elektronik Ticaretin Gelişmekte Olan Ülkelere Etkileri ve Türkiye Üzerine

Bir Değerlendirme, http://129.3.20.41/eps/mac/papers/0404/0404032.pdf, (Erişim:02.11.2009), s.5.

Genel olarak elektronik ticaretle ilgili çalışmalarda, elektronik ticaretin önümüzdeki yıllardaki gelişme trendinin şekil 7’dekine paralel bir trend göstereceği bu çalışmalara göre elektronik ticaretin gelişme trendinin 2000 yılından başlamak üzere hızlı bir artış gösterdiği ve bu artışın tüketicilerden çok firmalardan kaynaklandığı görülmektedir128.

OECD, e-ticaretin önemi sorunları ve vergilendirilmesi ile ilgili olarak ilk çalışmasını 1997 yılında yayınlamıştır. Yine aynı yıl e-ticaretin vergilendirilmesi ile ilgili olarak ilk konferansını Finlandiya Tutku’da düzenlemiş, daha sonra 1998 yılında Otto’da ikinci bir konferans gerçekleştirmiştir.

126 _{EKMEKCİ, a.g.e., s.47.}

127 _{ÖZ, a.g.e., s.188.}

128 _{İ. Güran YUMUŞAK, Elektronik Ticaretin Gelişmekte Olan Ülkelere Etkileri ve Türkiye}

Üzerine Bir Değerlendirme,