Vergi İncelemelerinde Mali Analiz Tekniklerinden Yararlanma Şekilleri.53

Vergi incelemesinde mali analiz tekniklerinden, vergi incelemesinin çeşitli aşamalarında yararlanılması mümkün olmaktadır. Mali analizin faklı amaçlar için kullanılması söz konusu olsa da vergi incelemesinde kullanılma amacı tamamen matrah üzerine yoğunlaşarak vergi kayıp kaçağının önüne geçmektir. Bunun için yapılan analizde kayıp kaçağın nedenini oluşturan emareler dikkate alınmak suretiyle bu analizin yönü belirlenir.

Genel olarak vergi incelemesinde mali analiz tekniklerinden yararlanma şekilleri aşağıdaki gibidir.

9 İncelenecek olan beyannamelerin seçiminde ,

9 Vergi incelemesinde üzerinde durulacak ve derinleştirilecek noktaların saptanmasında,

9 Vergi kaybının ortaya çıkartılmasında vergi kaybına ilişkin sinyallerin veya belirtilerin tespit edilmesinde,

9 Analiz sonuçları sektör ortalamalarından büyük ölçüde olumsuz sapma gösteren firmaları incelemeye almada öncelik verilmesinde,

9 Gözlem altında tutulan firmaların takibinde,

2.5.15.1 İncelenecek Olan Beyannamelerin Seçiminde

Vergi incelemesinde etkinliğin sağlanması için mükelleflerin kazançlarına ilişkin vergi idaresine verdikleri beyannamelerinin ve eklerinin doğruluğunun test edilmesi gerekir. Gerek beyanname sayısının çokluğu gerekse beyannamede belirtilen verilerin çok oluşu nedeniyle vergi denetiminde etkinliğin sağlanmasına yönelik olarak modern denetim tekniklerin kullanılması inceleme etkinliğini arttıracaktır.

Mali analiz kapsamında sektöre özgü tipik oranlar, incelemeye alınacak beyannamelerin seçiminde bir ölçü olarak kullanılabilir. Bu oranları tipik oranlardan büyük ölçüde olumsuz sapma gösteren firmaların beyannamelerini incelemeye almaya öncelik verebilir.

İncelenecek beyannamelerin seçiminde genellikle rasyo analizinden yararlanılmakta, sektörler itibariyle firmaların mali tabloları bilgisayara girilerek, beyanname seçiminde esas alınacak oranlar tespit edilmektedir. Bu şekilde tipik oranlardan sapma gösteren firmaların beyanları incelemeye alınmaktadır.

Bu oranlar aşağıda belirtilmiştir;

-Cari Oran -Borç / Öz Sermaye Oranı

-Duran Varlıklar/Öz Sermaye Oranı -Borç/Aktif Toplamı -Stok devir Hızı -Aktif Devir Hızı

-Brüt Satış Karı Oranı -Faaliyet Karı/ Satışlar Oranı

-Bilanço Karı/Satışlar Oranı -Bilanço Karı/ Ort.Öz

Sermaye Oranı

2.5.15.2 Vergi İncelemesinde Üzerinde Durulacak, Derinleştirilecek Noktaların Saptanmasında

İncelenecek beyannamelerin seçim aşamasından sonra mali analiz tekniğinden derinlemesine incelenecek hususların tespitinde de yararlanılabilir. Bu anlamda tipik oranlardan sapmalar vergi inceleme elemanı tarafından titizlikle incelenir ve vergi kayıp ve kaçağının söz konusu olabileceği hususların tespiti sağlanır⁷⁵.

Yapılan vergi inceleme esnasında, mükellefin genel yönetim giderlerinde geçmiş dönemlere göre aşırı bir artış bulunuyorsa, inceleme elemanı sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge kullanma ihtimaline karşı bu giderleri incelemeye alabilecektir.

Vergi incelemesinde derinlemesine incelenecek olan hususların tespitinde de mali analiz teknikleri kullanılır. Burada örnek olarak verilirse işletmede örtülü sermaye kullanımı ile ilgili şüpheler varsa finansal kaldıraç oranları yardımıyla bu şüpheler sonuçlandırılabilir. Kontrol edilecek olan mükellef kurumlar, borçlarını ağırlıklı olarak firma ortaklarından veya ilişkili bulunan firmalar üzerinden sağlıyorsa ve bu borç tutarı öz sermayeye göre ağırlığı fazla ise bu durum örtülü sermaye için inceleme gereğini ortaya koyacaktır.

Firmanın nakit oranının standardın çok üzerinde olması firmada çok yüksek miktarlarda nakit ya da nakde çevrilebilen hazır değerlerin bulunduğu anlamında gelmektedir. Bu durumda inceleme elemanının nakit akım tablosu yardımıyla

75 Ali Baş, Hasan Abdioğlu, Vergi İncelemelerinde Mali Analiz Tekniklerinin Kullanımı, Vergi Raporu Dergisi, 81. Sayı s,35

işletmeye nakit giriş ve çıkışlarının ne kadarının satış hasılatından kaynaklandığı ve dolayısıyla gerçek satış hasılatını tespit edebilir. Şöyle ki, kredili satışlarının miktarı belli iken peşin satışların parasal değerinin tespitinde kasa mevcudundan yararlanılır. Eğer firmanın kayıtlarında ki satış hasılatı kasadaki miktara denk değilse bu durumda firmanın faturasız mal sattığı ilişkin karine elde edilmiş olacaktır.

Bunun dışında stoklarda ya da alacaklarda bağlı riskler (Şüpheli alacağın yanlış uygulanması, vazgeçilen alacaklar ve değersiz alacak uygulamalarında ortaya çıkan diğer riskler gibi ), alacak senetlerine ilişin reeskont uygulamalarından kaynaklanan hatalar ve saha bir çok özel durum ile karşılanır. Bütün bu riskli durumların tanımlanmasında mali analiz teknikleri kullanılabilir. Çünkü mali tablolarda yer alan kalemlerde ki önemli miktarlardaki artış ve azalış bize o işletmenin yıl içinde yapmış olduğu faaliyetleri hakkında bazı ipuçları verebilir. Bu ipuçlarından hareketle o kalemlerde meydana gelen değişimin vergisel sonuçları incelenerek risk tanımlamaları yapılabilir. Örneğin Şüpheli alacaklardaki ya da stoklardaki artış ve azalışlar bunlara bağlı olarak bir takım riskler gündeme gelebilir.

2.5.15.3 Vergi Kaybının Ortaya Çıkarılmasında ve Vergi Kaybına İlişkin Belirtilerin Tespit Edilmesinde

Vergi incelemesi, beyan usulünün doğru olarak işlemesi açısından çok önemlidir. Bu noktada önemli olan mükellefin beyanlarının, vergi kanunları ile doğru olarak örtüşmesi gerekmektedir.

Vergi kayıp ve kaçağının ortaya çıkartılması ve vergi kaybına ilişkin olarak tespitlerin yapılması özellikle mali tablolarda oluşabilecek hata ve hileleri tespit etmeye yönelik bir inceleme ile sağlanabilecektir. Yapılan bu analizle mali tablolar üzerinden tespit yapılabilmektedir.

2.5.15.4 Sektör Ortalamalarından Büyük Ölçüde Sapma Gösteren Firmaları İncelemeye Almada Öncelik Verilmesinde :

İnceleme elemanınca belirli bir sektörde faaliyet gösteren firmaların mali tablolarının, sektör ortalamaları ile analiz edilerek, yapılan analiz sonuçlarının ortalamalardan büyük farklılık gösteren firmaların incelemesi sonucunu yaratabilecektir⁷⁶.

2.5.15.5 Gözlem Altında Tutulan Firmaların Takibinde,

Gözlem altında tutulan firmaların takibinde aynı sektörde yer alan belirli sayıda firmalar vergi inceleme elemanının sürekli gözetimi altındadır ve belirli periyotlarla bütün firmalar vergi incelemesine alınır. Bu suretle belirli bir grup firma sürekli gözetim altında tutulduğundan vergi incelemelerinde mali analiz tekniklerinden saha etkin yararlanılabilir. Yapılan bu çalışma aynı zamanda sektörün daha iyi kavranması ve sektörün denetim altında tutulmasına olanak sağlar⁷⁷.

Vergi inceleme elemanı yıl içinde ve dönem sonunda firmaların vermiş oldukları bütün beyannameleri ve mali tabloları bilgisayar yardımı ile analiz eder.

Kullanılan mali analiz teknikleri ile vergi incelemesi açısından risk taşıyan noktalar ve vergi ziyaına sebebiyet verebilecek hususlar tespit edilir. Bu tespitler sonucunda firmaların incelenme önceliği ve incelenecek noktalar belirlenmiş olur. Daha sonra firma nezdinde tespit edilen hususlar doğrultusunda incelemelere başlanır⁷⁸.

76 Baş, Abdioğlu, s 36

77 Baş, Abdioğlu, s 36

78 Hasan YALÇIN, Vergi Denetiminde Mali Analiz Tekniklerinin Kullanılması, Vergi Dünyası Dergisi, Haziran 1997, Sy 19(“1981’den 2003’e Vergi Dünyası” HUD tarafından yayınlanan Vergi Dünyası CD’sinden alınmıştır.)