Kar ile Satışlar Arasındaki İlişkileri Gösteren Oranlar

İş hacmi rantabilitesi olarak bilinen bu oran işletmenin esas faaliyetlerinde ne ölçüde karlı olduğunu ortaya koyar. Oranın yorumlanabilmesi için geçmiş yıldaki faaliyet karı / net satış tutarı oranları ve aynı endüstride diğer işletmelerin oranları dikkate alınmalıdır. ¹⁹⁰

Oran= Faaliyet Karı

Net Satış Tutarı

Oranın yorumlanabilmesi için, hem geçmiş yıl oranlarının hem de sektör ortalamalarının sonuçlarıyla karşılaştırılması gerekmektedir.

Oran sonucunu; satış fiyatlarında, satılan malın maliyetinde, satış giderlerinde ve satışların bileşiminde meydana gelen değişimler etkilemektedir. Dolayısıyla, oranda meydana gelen değişimde hangi faktörün geçerli olduğu belirlenmelidir. Oranın yüksek veya yükselme eğiliminde olması işletmenin lehine yorumlanmaktadır. Bu da, faaliyet

190 Büker , Bayar,s.49

giderle giderinin düşük olmasına bağlıdır. Ancak, sermaye devir hızı yüksek olan yani gereksinim duyulan sermayesi iş hacmine göre az olan bir işletmede düşük bir oran değeriyle de ayrılan sermayeye yeterli bir kar sağlanabildiğinden bu sonuç işletmenin lehine yorumlanmaktadır.

4.4.1.4.2.2 Brüt Satış Karının Net Satış Tutarına Oranı

Brüt kar marjı olarak bilinen bu oran, brüt satış karının net satış tutarındaki önemlilik derecesini göstermektedir.

Oran= Brüt Satış Karı

Net Satışlar

Yüksek oran değerleri, işletmenin lehine yorumlanmakta ve brüt satış karının faaliyet ve finansman giderleri dahil bütün giderlerini karşıladıktan sonra sahip veya sahiplere yeterli bir kar sağlayabileceğini göstermektedir¹⁹¹.

Yorumun başarısının arttırılması için, brüt satış karı oranının artışında hangi faktörün etkili olduğunu bilinmelidir¹⁹².

9 Maliyetler sabit kaldığı halde satış fiyatlarının yükselmesi, 9 Satış fiyatları değişmediği halde maliyetlerin düşmesi, 9 Satış fiyatlarının maliyetlerden daha hızlı artması,

9 Maliyetlerdeki düşüşün satış fiyatlarındaki düşüşten daha hızlı olması, 9 İşletmenin satış hacmi bileşiminin değişimi nedeniyle brüt kar oranları yüksek olan malların işletmenin satış hacmi içinde daha büyük paya sahip olmasıdır.

Ayrıca, pay ve paydada yer alan değerlerin aynı yönde ve oranda etkilenmeleri enflasyonun oran üzerinde etkisini ortadan kaldırmaktadır.

191 Akgüç,s.450

4.4.1.4.2.3 Net Karın Net Satış Tutarına Oranı

Net kar marjı: işletmenin bütün gelir ve giderleri dikkate alınarak net karın oluşumunu gösteren, net satışlar ve giderlerin değerinin ölçülmesini sağlayan ve bu yönüyle hesaplamada işletmenin tüm faaliyet, yatırım ve finansman politikaları hakkında öngörü oluşturmaya yarayan ve fiyatlama, maliyet yapısı ve üretimin etkinliğine ilişkin bilgi veren orandır.

Oran= Net Kar Net Satışlar

Bir işletmenin faaliyet karı ile net karı iki noktada birbirinden farklılaşmaktadır.¹⁹³

- Net kar hesaplanırken, işletmenin geçici nedenlerden doğan faaliyet dışı gelir ve giderleri dikkate alınır.

- Net kar hesaplanırken kar üzerinden ödenen veya ödenecek vergiler indirilir.

Söz konusu oranın yorumlanması aşamasında, işletmenin ilgili hesap döneminde uyguladığı stratejiler de göz önünde bulundurulmalıdır. Çünkü, yüksek fiyat ve yüksek kar marjı stratejisi genellikle düşük satış tutarlarıyla sonuçlanmakta ve yüksek kar marjına neden olmakta ancak bu durum her zaman daha yüksek kar tutarını işaret etmemektedir. Bunun yanında, düşük kar marjı ancak yüksek hacim stratejisinde başarılı sonuçlar doğurmaktadır.

Net kar marjının brüt kar marjı ile beraber yorumlanması işletme faaliyetleri konusunda daha net yargılara ulaştırmaktadır. Örneğin, ilgili dönemde brüt kar marjı değişmediği halde net kar marjındaki düşüş yüksek borçlanma giderlerine, faaliyet giderlerine veya yüksek vergi oranına bağlanırken; net kar marjı sabitken brüt kar marjındaki düşüş ise düşük fiyatlandırma, artan maliyetler veya varlıkların etkin kullanılmamasına bağlanmaktadır.

193 Büker , Bayar,s. 50

Net kar marjının, aynı sektördeki işletmelerin sonuçları ve oranın geçmiş dönemlerde gösterdiği eğilimle karşılaştırılması anlamlı sonuçlar vermektedir. Ayrıca, oranın ödenecek temettü tutarlarının net dönem karı üzerinden hesaplanması ve dağıtılması nedeniyle yatırımcılar açısından önemi büyüktür.

4.4.1.4.2.4 Satışların Maliyetinin Net Satış Tutarına Oranı

İşletmenin brüt satış karlılığını 1.e tamamlayan oran, işletmede ilgili oranın geçmiş yıllarda göstermiş olduğu eğilim ve sektörde faaliyet gösteren benzer işletmelerin sonuçlarıyla karşılaştırılarak değerlendirilmelidir.

Oran= Satışların Maliyeti Net Satışlar

Oranın düşme eğiliminde olması işletmenin lehine yorumlanmaktadır. Yorum aşamasında, satışların maliyetinin hesaplanma yöntemi dikkate alınmalıdır.

4.4.1.4.2.5 Olağan Karın Net Satışlar Tutarına Oranı

Olağan karın net satışlar tutarına bölünmesi ile hesaplanan oran, faaliyet karı ile karşılaştırılarak yorumlandığında finansman giderlerinin karlılığa etkisini göstermektedir.

Oran= Olağan Kar Net Satışlar

4.4.1.4.2.6 Faaliyet Maliyeti Oranı

Analizi yapılan dönemde esas faaliyetler konusunda işletme tarafından katlanılan giderlerin birisinin veya tamamının faaliyet giderleri tutarıyla toplamının net satışlar tutarına bölünmesiyle hesaplanan oran; satışların maliyeti, araştırma ve geliştirme giderleri, pazarlama, satış ve dağıtım giderleri ve genel yönetim giderlerinin net satışlara göre nispi önemini göstermektedir.

Oran = (Satılan Ticari Mallar Maliyeti + Faaliyet Giderleri) Net Satışlar

Faaliyet karı oranını destekler nitelikte olan oran sonucunun, üretilen malın maliyetinin azaldığını göstermesi ve kar için kalan payı arttırmasından dolayı düşük çıkması beklenmektedir.

Ortaklara Sağlanan Gelirin Yeterliliğini Ölçmede Kullanılan, oranlar İşletme sahip veya ortakları için ölçülü ve yeterli bir getiri sağlanıp sağlanamadığı ..dönem net karı / öz sermaye oranı ile belirlenmektedir. Hisse senedi sahipleri açısından ise, söz konusu grup oranlarının hesaplanması gerekmektedir.

4.4.1.4.3 Karın Mali Yükümlülükleri Yerine Getirme Yeterliliğini Ölçmede Kullanılan Oranlar

Bu grupta yer alan oranlar, işletmenin ilgili hesap döneminde faaliyetleri sonucunda elde ettiği kar tutarı ile borç taksit veya faiz ödemelerini yerine getirme başarısını ölçmekte; özetle işletmenin finansman riski ve finansal kaldıraçtan etkilenme derecesini değerlendirmek amacıyla özellikle kredi kurumları tarafından kullanılmaktadır. Ayrıca, bu oranlar işletmenin sermaye yapısı hakkında da bilgi vermektedir.

4.4.1.4.3.1 Faiz Ödeme Gücü Oranı

Bu oran işletmelerin nakit ödeme güçlüğüne düşme olasılığının belirlenmesinde kullanılan orandır¹⁹⁴.

Oran = (Dönem Karı + Faiz Ödemeleri) Faiz Ödemeleri

Bu oranın ülkemizde 3-4 civarında çıkması genel olarak kabul görmüştür.

4.4.1.4.3.2 Borç Taksitlerini Ödeme Yeterliliği Oranı

Borç servis oranı olarak bilinen bu oran, işletmenin borç ödemeye ayırdığı gelirleri ile ödemekle yükümlü olduğu yıllık borç tutarını karşılaştırarak; kısa ve uzun vadeli borç anapara taksitlerini ödeme yeteneğini ölçme amacıyla kullanılmaktadır.

Oran= (Dönem Karı + Nakit Çıkışı Gerektirmeyen Giderler+ Faiz Ödemeleri) (Ödenen Faizler + Anapara Taksitleri )

İşletme, faiz giderlerini vergi matrahından düşürüp vergi avantajı elde etmesine rağmen anapara taksitlerini vergiye tabi gelirden indirememektedir. Bu nedenle, anapara taksitlerinin vergiden önceki tutarı hesaplamada kullanılmaktadır. Oranın yeterliliği, sonucun büyüklüğü kadar işletme gelirlerinin istikrarlılığına da bağlıdır. Genel kabul görmüş değer, 2:1.dir. Ancak, gelirin istikrarsız olduğu bir işletmede daha yüksek oran değerleri aranmaktadır. Buna karşılık, kamu hizmet işletmeleri gibi istikrarlı gelire sahip olanlarda 1,5:1 değeri yeterli olarak kabul edilmektedir¹⁹⁵.

194 Sancar Tanışman , Kar Oyunu ,Elma Yayınevi , 1. Baskı İstanbul 2005 s. 41

4.4.1.4.3.3 Sabit Ödemeleri Karşılama Yeterliliği Oranı

Oran, işletmenin kira ödemeleri ve finansal kiralama taksitleri gibi sabit giderlerini karşılanabilme yeterliliğini ölçmektedir.

Oran= (Dönem karı + Nakit Çıkışı Gerektirmeyen Giderler + Faiz Ödemeleri +Kira Ödemeleri) / (Faiz Ödemeleri + Kira Ödemeleri + Anapara Taksitleri )

Bu oran, işletmeye sabit ödeme yükü getiren kiralar önemli tutara ulaştığı takdirde, işletme için sabit ödemeleri karşılama oranının hesaplanması yararlı olacaktır.

Söz konusu oran, iş hacmine bağlı olmaması nedeniyle kardaki azalmaya rağmen ödenmesi zorunlu olan sabit giderleri içerdiğinden önemli bir orandır. Hesaplanan oran değerinin 1.den büyük olması, işletmenin satış hasılatından değişken giderler düşürüldükten sonra kalan tutarla sabit giderleri ödeyebileceği; 1.den küçük olması ise sabit giderlerin ödenmesinde mali güçlüğe düşüleceği ve işletmenin faaliyetlerini sürdüremeyeceği anlamına gelmektedir.