Vasıta Grubu

Vasıta ekli bir isim unsurunun bir başka isim unsuru ile kurduğu kelime grubudur.

Bu grupta birinci unsur vasıta eki (-la / -le) aşır. Đkinci unsur bir vasıf ismidir.

Seninle / dost ( insanlar), bayrakla / süslü (sınıf) sırmayla / işli (cepken)

Bu grup da sıfat fiil veya zarf fiil grubundan kısalmıştır.

davayla ilişkili (olan) (insanlar)

parayla yüklü (olarak)

Vasıta grubu, cümle ve kelime grupları içinde isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır.

garip çizgilerle dolu han duvarları (HD) (sıfat)

Bıçakla yaralıları öteki tarafa taşıdılar. (isim)

Annesiyle dargın gitti. (zarf)

Bu grupta, “ -la / -le” vasıta eki yerine, “ille” edatı da kullanılabilir. Vasıta eki, bilindiği gibi, “ille” edatından ekleşmiştir.

Aşağıdaki örnekler de isnat, yükleme, yaklaşma, bulunma, uzaklaşma ve vasıta grubu olmadıkları hâlde, çeşitli kelime grupları ve cümlelerden kısalmış birer kısaltma grubudur.

Derinden derine ırmaklar ağlar

Uzaktan uzağa çoban çeşmesi. (HD)

Kokusuyla başbaşa kaldı çiçek. (S)

Bir nefes olmuşum Fatih'in ordusundan

Yürüyorum omuz omuza sipahilerle. (SV)

Aynalar baştan başa tenha. (S)

Başka bir çerçevedir git gide dünya artık. (KGK)

El ele tutuşarak yola koyuldular.

MUHARREM ERGĐN’E GÖRE KELĐME GRUPLARI

Prof. Dr. Muharrem Ergin kelime gruplarını şöyle açıklar:

Kelime grubu birden fazla grubu içine alan, yapısıyla ve manâsında bir bütünlük bulunan, dilde bir bütün olarak muamele gören bir dil birliğidir. Kelime grubu için birden fazla kelime, bir takım kaidelerle belirli bir düzen içinde yan yana getirilir. Böyle belirli bir düzenle kurulduğu için kelime grubunun yapısında bir bütünlük bulunur. Kelime grubundaki bütünlük bilhassa manâ bakımından göze çarpar. Kelime grubu tek bir nesneyi veyâ hareketi birlikte karşılayan kelimeler topluluğu demektir. Kelime grubunun kullanışında da bu bütünlük kendisini gösterir. Kelime grubu kelimelerle diğer kelime grupları ile bir bütün hâlinde münasebete geçtiği gibi, cümlelere de bir bütün halinde iştirak eder. Bu arada tek bir kelime gibi çekime tâbi tutulur, sona gelen işletme eki bütün grubu şumulü içine alır (1993:353).

Kelime grupları nesneleri ve hareketleri daha geniş olarak veya geniş nesneleri ve hareketleri belirtmek için kullandıklarına göre bunlar birer “belirtme grupları”dır. Tek bir nesneyi veya hareketi belirtmek için bu gruplar içinde yan yana gelen, birbirine bağlanan kelimeler, bir iş birliği yapar, birbirine yardım eder, birbirini tamamlarlar. Bir

belirtme, bir yardım, bir tamamlama esası üzerine kurulan kelime gruplarında umumiyetle belirten-belirtilen, tamamlayan-tamamlanan, tâbi olan-tâbi olunan, asıl-yardımcı olmak üzere iki unsur bulunur (1993:354).

Muharrem Ergin kelime gruplarını,”tekrarlar (aynen tekrarlar, eş mânâlı tekrarlar, zıt mânâlı tekrarlar, ilâveli tekrarlar), bağlam grubu, sıfat tamlaması grubu, iyelik grubu ve isim tamlaması, aitlik grubu, birleşik isim grubu, birleşik fiil grubu (isimle birleşik fiil yapan yardımcı fiiller, fiile birleşik fiil yapan yardımcı fiiller), unvan grubu, ünlem grubu, sayı grubu, edat grubu, isnat grubu, geneti grubu, datif grubu, lokatif grubu, ablatif grubu, fiil grubu, partisip grubu, gerundium grubu, kısaltma grupları olarak, yirmi başlık altında tasnif etmiştir (Ergin, 1993:355-375).

TAHSĐN BANGUOĞLU’NA GÖRE KELĐME GRUPLARI

Tahsin Banguoğlu kelime gruplarını “Kelimelerin Öbeklemesi” başlığı altında açıklar:

Sözü geliştirmek üzere kelimeler öbeklenirler, kavramlar arasında derecede derece ilişkiler meydana getirirler. Böylece tek kavramdan anlatmaya doğru giderler. Bunlara “kelime öbekleri” diyoruz. Kimi kelime öbekleri sadece kavramları daha yakından belirtmeye yararlar. Kelimelerin sınıflanmasında gördüğümüz gibi dilde işleyişleri ayrı, bazen da aynı kelimeler birbirlerini belirtmek üzere yaklaşırlar. Bir adın öbürünü belirtmesi adlara sıfatların, sıfatlara ve fiillere zarfların gelmesi, adların takılar alması gibi:

Kuşun kanadı, doğru yol, az tuzlu, geç kalmak, yardım için…

Bunlara “belirtme öbekleri” deriz. Belirtme öbekleri bir yargı taşımadıklarından tek başlarına tam bir anlatma sayılmazlar (Banguoğlu, 1995:496).

Belirtme öbeklerinde bir kelime başka bir kelimenin taşıdığı kavramı daha yakından belli etmek için kullanılmıştır. Buna göre her belirtme öbeğinde en az biri “belirten”, biri “belirtilen” olmak üzere iki kelime bulunur:

Burada “tavan, deniz, yorgun, dönmek” kelimeleri başka kelimelerce belirtilmektedir. Onları belirten “oda, dalgalı, pek geri” kelimeleridir. Bir belirtme öbeğinde belirten “belirtici tamlayan” adı ile anılır (Banguoğlu,1995:497).

Tahsin Banguoğlu kelime gruplarını, “ad takımları, sıfat takımları, zarf öbekleri, takı öbekleri, çekim öbekleri (isim önekleri, fiil öbekleri), bağlam öbekleri, yanaşma takımları (san öbekleri, ayama ve soyadı öbekleri, künye ve mahlâs öbekleri), katma öbekler (ünlem öbekleri, saplama öbekleri)” (Banguoğlu, 1995: 498-519) olarak sekiz başlık altında tasnif etmiştir.

ALAEDDĐN MEHMEDOĞLU’NA GÖRE KELĐME GRUPLARI

Prof. Dr. Alaeddin Mehmedoğlu kelime gruplarını şöyle açıklar:

Kelime grupları iki veya daha çok bağımsız kelimenin anlam ve gramer açısından birleşmesi ile oluşan dil birimidir. Kelime grupları eşya ve olayların birleşik adlarını bildirir. Kelime gruplarını oluşturan kelimelerin birbirleriyle alâkası ve ifade ettikleri anlam özelliklerine göre kelime grupları iki yere bölünür. Bağımsız kelime grupları ve Kalıplaşmış kelime grupları.

Bağımsız kelime gruplarını oluşturan kelimeler bağımsız sözlük anlamını korur.

Kitap okumak, okulun havuzu dersini öğrenmek…

Kalıplaşmış kelime gruplarını oluşturan kelimeler ise bağımsız sözlük anlamını koruyamazlar. Sözlük anlamlarını kaybederler.

Gönül, okşamak gözden düşmek…

Bağımsız kelime gruplarını oluşturan kelimelerden biri temel, diğeri ise bağımlı olur.

kitabı okumak dersini öğrenmek

Bağımlı Temel Bağımlı Temel

Prof. Dr. Alaeddin Mehmedoğlu bağımsız kelime gruplarını ismi birleşmeler (sıfat ve isim tamlamaları) ve fiilî birleşmeler (sıfat- fiil öbeği, zarf-fiil öbeği, isim-fiil öbeği) olmak üzere ikiye ayırır (Mehmedoğlu; 2001).

ZEYNEP KORKMAZ’A GÖRE KELĐME GRUPLARI

Prof.Dr. Zeynep Korkmaz, kelime gruplarını şöyle açıklar:

“Cümle içinde kavramlar arasında ilişki kurmak üzerine birden çok kelimenin belirli kurallar ile yan yana gelmesinden oluşan, yapı ve anlamındaki bütünlük dolayısıyla cümle içinde tek bir nesne veya hareketi karşılayan ve herhangi bir yargı bildirmeyen kelimeler topluluğudur.”

Prof.Dr. Zeynep Korkmaz, kelime gruplarını, “isim tamlamaları, (belirli, belirsiz ve zincirleme isim tamlaması), sıfat tamlaması (zincirleme sıfat tamlaması), sıfat-fiil grubu, ikileme grubu, edat grubu, bağlaç grubu, unvan grubu, birleşik fiil grubu, birleşik isim grubu” (Korkmaz, 1992: 100) olarak dokuz başlık altında tasnif etmiştir.

VECĐHE HATĐPOĞLU’NA GÖRE KELĐME GRUPLARI

Vecihe Hatipoğlu, “yargısız anlatımlar” adını verdiği kelime gruplarını “yargısız anlatımlar en az iki sözcüğün türlü ilgi ve nedenlerle yan yana sıralanmasından doğan birliklerdir. Yapı bildirmeyen bu birlikler, anlatımlar ya kalıplaşmamış sözcüklerden kurulan her türlü tamlamalardır, ya da kalıplaşmış sözcüklerden kurulan birleşik sözcükler, deyimler veyâ ikilemelerdir.” (Hatipoğlu, 1997: 2) şeklinde tanımlamıştır.