Đsim Tamlaması

Bir isim unsurunun, iyelik sistemi içinde bir başka isim unsuruyla kurduğu kelime grubudur.

Özellikleri:

a) Đsim tamlamasında birinci unsur, ikinci unsura ilgi hâli ile bağlanır. Bu hâl, zamirlerde ekli, isimlerde ise ekli veya eksizdir. Tamlamanın ikinci unsuru daima iyelik eki taşır.

isim unsuru (+ ilgi eki) + isim unsuru + iyelik eki = isim tamlaması

köy + yol + u = köy yolu

ova + nın + yeşil + i = ovanın yeşili

biz + im + ses + (i)miz = bizim sesimiz

b) Bu tamlamada ana unsur, sonda bulunur. Birinci unsur tamlayan, ikinci unsur tamlanandır.

çoban / çeşmesi (HD) ty tn

sabrın / acı meyvası (BZ) ty tn

mayısın / taze rüzgârı (KGK)

uzak bir iklimin / ılık havası (S)

ty tn

benim / sadık yârim (AV)

ty tn

gurbet / duygusu (BTR) ty tn

erik ağaçlarının / pembe, beyaz çiçekleri (DÇK)

ty tn

köhne Üsküdar'ın / dost ışıkları (KGK)

ty tn

c) Birinci unsuru ilgi eki taşıyan isim tamlaması “belirli isim tamlaması”dır.

çiçeğin / kokusu, kuşun / sesi” tamlamalarında tamlayan, belirli bir nesneyi göstermektedir. Bu

ty tn ty tn

tamlamada, birinci unsur “belirtme” görevi yapar. Belirli isim tamlamasında iki unsur arasında ekle sağlanan geçici bir ilişki kurulmuştur.

savaşın / kartalı (ANA)

şehrin / kenar evleri (HD)

türbenin / rengârenk çini bahçesi (BG)

çifte direkli yeşil çadırın / kapısı (SH)

Đstanbul 'un / minareli ufku (ŞH)

Belirli isim tamlamasının unsurları, şiir dilinde yer değiştirebilir.

Kimse duymaz çilesini tütmeyen ocakların. (D) (tütmeyen ocakların çilesini)

Bu tamlamanın unsurları arasına, başka unsurlarda girebilir.

Tahsilin ticarette yeri yok. (MK)

ty tn

ç) Birinci unsurunda ilgi eki bulunmayan isim tamlaması, “belirsiz isim tamlaması”dır.

çoban / çeşmesi (HD)

ishak / kuşu (S)

hayâl / iklimleri (AMA)

Ulu Cami / avlusu (D)

ahududu / şerbeti (BG)

Azap / Toprakları (AT)

su ve ezan / sesleri (BG)

ıhlamur ve gül / kokusu (DHK)

Âşık Kerem / devri (SH)

Bu tamlama, örneklerden de anlaşılacağı gibi belirsiz, genel bir nesneyi, bir türü karşılar. Tamlamanın iki unsuru arasında daima bir ilişki mevcuttur. Bundan dolayı, belirsiz isim tamlamasında iki unsur arasına başka bir unsur giremez. “Milli Eğitim eski Bakanı”, “Konya eski Milletvekili gibi kuruluşlar, Türkçenin yapısına aykırıdır. “eski” sıfatı, iki unsurun arasında değil, tamlamanın başında bulunmalıdır.

Şiir dilinde, belirli isim tamlamasının unsurları yer değiştirebildiği halde, belirsiz isim tamlamasının unsurları yer değiştiremez.

d) Birinci unsuru özel isim olan “Đstanbul şehri”, “Türk dili”, Tuz Gölü” gibi isim tamlamaları, şekil bakımından “belirsiz isim tamlaması iseler de anlam bakımından “belirli isim tamlaması özelliği taşırlar.

Birinci unsuru cümle olan isim tamlamaları da anlam bakımından “belirli isim tamlaması”dır.

“Birleşme aşkın mezarıdır” / iftirası (SH) ty tn

Kiralıktır / levhası (SH) ty tn

e) “hanımeli, yüzbaşı, yayın evi, gibi bazı birleşik kelimeler, belirsiz isim tamlaması kuruluşundadır.

“Kadı köyü, Top Kapısı, şiş kebabı” gibi belirsiz isim tamlaması kuruluşundaki bazı isimle, bugün iyelik eklerini düşürerek “Kadıköy, Topkapı, şişkebap” şeklinde kalıplaşmıştır.

f) Belirli isim tamlaması, bir başka belirli isim tamlamasının kuruluşuna tamlayan unsur olarak katılabilir. Böyle bir yapıda, üç isim unsuru bulunduğu düşünülmemelidir.

Elbisenin yakasının / düğmesi (tamlayan:elbisenin yakası)

ty tn

halının saçağının / rengi (tamlayan:halının saçağı) ty tn

denizin sularının / serinliği (tamlayan: denizin suları) ty tn

Makedonya Dağlarının eriyen karlarının / serin ve genç suları (GG)

ty tn

(tamlayan:Makedonya Dağlarının eriyen karları)

Belirli isim tamlamalarında ilgi ekinin ikiden fazla tekrarı, bir anlatım kusurudur.

g) Bir isim tamlaması, başka isim tamlamasında tamlayan unsur olarak görev yaptığında, kendi iyelik ekini değil, ana tamlamanın iyelik ekini taşır.

çamaşır / makinesi → benim / çamaşır makinem

duvar / saati → bizim / duvar saatimiz

dünya / görüşü → senin / dünya görüşün

şiir dünyası → onun / şiir dünyası

Son örnekte, her iki tamlama da aynı iyelik ekini taşımaktadır.

ğ) Tamlanan unsuru sıfat fiil veya sıfat fiil grubu olan bir isim tamlamasında, tamlayan unsur daima ilgi eki taşır.

Bingöl çobanlarının / koyun otlatırken çaldıkları (BŞ)

ty tn

asabi bir ağılığın / göğsümden yükseldiği (SH)

ty tn

bu facianın / herkesi üzdüğü, yılların / geçtiği (BÇ)

ty tn ty tn

çılgın fırtınaların / döve döve yosunlattığı (SH)

ty tn

önündeki mezarın / birden yeşil nurlarla tutuştuğu (SH)

ty tn

yavrusunun / bir kartal pençeleri arasında bulutlara doğru süzülüp yükseldiği (Ç)

ty tn

parçaların / hızla kayarak etrafa yayıldığı (DDK)

ty tn

h) isim tamlamasının tamlayan ve tamlanan unsurları, kelime grubu olabilir.

Taşlarla sürülen kumlu ayakkabıların / çıtırtısı (DHK) (tamlayan : sıfat tamlaması)

çakmak çakmak gözlerin / karanlığı yardığı (M) (tamlayan: sıfat tamlaması, tamlanan: sıfat grubu)

aşkın / şeref diyarı (KGK) (tamlanan: isim tamlaması)

bahçenin / ölüm ve ahiret kokusu dağıtabilmesi (BG) (tamlanan: isim fiil grubu)

gurbet duygusunun / hem kaynağı hem de sembolü (BTR) (tamlayan: Đsim tamlaması, tamlanan: bağlama grubu)

ömrün / muradımızca geçen mutlu günleri (KGK) (tamlanan: sıfat tamlaması)

göğün ve denizin / gözleri ve ruhu alabildiğine çeken mavilikleri (ÇE) (tamlayan: bağlama grubu, tamlanan: sıfat tamlaması)

ı) Đsim tamlamasında, birden fazla tamlanan ve tamlayan unsur bulabilir.

evin / kapısı, penceresi ty tn tn göğün, ovanın / rengi ty ty tn

insanların / yapamayacağı, yaratamayacağı, erişemeyeceği (HD)

ty tn tn tn

göklerin / gülleri, nergisleri, sümbülleri, yaseminleri (Ç) ty tn tn tn tn savaşın, kızıl ve korkunç faciasının / nasıl olduğu (DÇK)

ty ty tn

yirmi senenin / yazları, kışları, fırtınaları, güneşleri (SH) ty tn tn tn tn

1. Đsim tamlaması, cümle ve kelime grupları içinde isim, sıfat ve zarf görevi yapar.

Fatih'in geçtiği kapı (AĐ) (sıfat)

el yazması eserler (sıfat)

Süleymaniye Camii , bir imanın eseridir (BTR)(isim, isim)

Ketenlik Yaylasının dimdik inen yamacında idiler (KA)(isim)

Bütün aile, pazar günleri bir araya gelirdi. (zarf)

Vadide yaratılış öncesinin sessizliği vardı. (KA)(isim)

Bitip tükenmeyecek gibi görünen beyazın en ağırı köyü bastırmış, boğmuş.

(AT)(isim)

Toprakların en bereketlisini sende sürdüm. (S)(isim)

Kıbleye karşı yüzükoyun uzanmış yatan bu şehidin büyük yeşil sarığı henüz

bozulmamıştı. (SH)(isim)

j) Belirli isim tamlamasında vurgu, her iki unsurda da aynı ölçüdedir. Belirsiz isim tamlamasında ise vurgu birinci unsur üzerinde bulunur.