Varyans Analizi - (1990) Genotipler Ort

(1990) Genotipler Ort

4.2.1. Varyans Analizi

2013-2014 yetiştirme sezonunda üç lokasyonda (Tekirdağ, Kırklareli, Edirne), 2014-2015 yetiştirme sezonunda iki lokasyonda (Tekirdağ, Kırklareli) ve 2014-2015-2016 yetiştirme sezonunda üç lokasyonda (Tekirdağ, Kırklareli, Edirne) olmak üzere toplam üç lokasyonda; 3 yılda, 11 kanola genotipi ile yürütülen araştırmanın lokasyon ve yıllara göre birleştirilmiş varyans analiz sonuçları Çizelge 4.10’de verilmiştir.

Çizelge 4.10. Farklı kanola genotiplerinin yan dal sayısına (adet/bitki) ait yer ve yıl birleştirilmiş varyans analiz sonuçları

Genotip, Yıl ve Lokasyon İnteraksiyonu Varyasyon Kaynağı Serbestlik

Derecesi

Kareler Toplamı

Kareler Ortalaması

Hesaplanan F

Yıl 2 183,99 91,99 219,88**

Lokasyon (Yıl) 5 103,26 20,65 49,36**

Tekerrür (Yıl, Lokasyon) 24 20,86 0,86 2,07**

Genotip 10 38,42 3,84 9,18**

Genotip × Yıl 20 27,33 1,36 3,26**

Genotip × Lokasyon (Yıl) 50 37,01 0,74 1,76**

Hata 240

Genel 351

CV _(%)= 11,63

**: % 1 düzeyinde önemli

Çizelge 4.10’de görüldüğü gibi yıl, genotip ana etkileri ile lokasyon (yıl), tekerrür (yıl, lokasyon), genotip × yıl ve genotip × lokasyon (yıl) interaksiyonu istatistiki anlamda % 0,01 düzeyinde önemli bulunmuştur.

2013-2014, 2014-2015 ve 2015-2016 yetiştirme sezonlarında genotipler dikkate alınmadan sadece yıllara göre, deneme lokasyonlarından (yıl × lokasyon) elde edilen verim değerleri Çizelge 4.11’de verilmiştir.

Çizelge 4.11. Farklı kanola genotiplerinde üç yıl ve üç lokasyonda ortalama yan dal sayısı (adet/bitki) değerleri ve oluşan gruplar

Lokasyon 2013-2014 2014-2015 2015-2016

Tekirdağ 5,14 d 5,85 c 5,81 c

Kırklareli 4,66 e 7,09 a 5,05 d

Edirne 4,25 f --- 6,60 b

Ort. 4,68 c 6,47 a 5,82 b

Çizelge 4.11’de görüldüğü gibi yan dal sayısı bakımından lokasyonlar ve yıllar arasında istatistiki olarak önemli farklar bulunmuştur. Yıl × lokasyon interaksiyonu incelendiğinde, yan dal sayısının 4,66-7,09 adet/bitki arasında değiştiği görülmektedir. Yan dal sayısı bakımından en yüksek değer 2014-2015 yetiştirme sezonunda Kırklareli lokasyonundan elde edilirken bu değeri 6,60 adet/bitki ile 2015-2016 yetiştirme sezonunda Edirne lokasyonu takip etmiştir. En düşük değer ise 2013-2014 yetiştirme sezonunda Edirne lokasyonundan elde edilmiş bu değeri 4,66 adet/bitki ile yine aynı yetiştirme sezonunda Kırklareli lokasyonu takip etmiştir.

Deneme yılları ortalamaları dikkate alındığında 2014-2015 yetiştirme sezonunda en yüksek değer olan 6,47 adet/bitki elde edilirken 2015-2016 yetiştirme sezonunda 5,82 adet/bitki, 2013-2014 yetiştirme sezonunda ise en düşük değer olan 4,68 adet/bitki elde edilmiştir.

Farklı kanola genotiplerinin genotip yıl interaksiyonuna ait yan dal sayısı (adet/bitki) değerleri ve oluşan gruplar Çizelge 4.12.’de verilmiştir.

Çizelge 4.12’de verilen yıl × genotip interaksiyon ilişkisi incelendiğinde, yan dal sayısı bakımından genotipler ve yıllar arasında istatistiki açıdan önemli farklılıklar bulunmuştur. Farklı yıllarda elde edilen genotiplerin yan dal sayısı değerleri 4,04-7,20 adet/bitki arasında değişmiştir. En yüksek yan dal sayısı 2014-2015 yetiştirme sezonunda Turan genotipinden elde edilirken, bu değeri 6,87 adet /bitki ile yine aynı yetiştirme sezonunda Süzer genotipi takip etmiştir. Denemeden elde edilen en düşük yan dal sayısı ise 2013-2014 yetiştirme sezonunda Rally genotipinden elde edilirken bu değeri 4,17 adet/bitki ile 2013-2014 yetiştirme sezonunda Nk Caravel genotipi takip etmiştir.

Çizelge 4.12. Farklı kanola genotiplerinin genotip yıl interaksyionuna ait yan dal sayısı (adet/bitki) değerleri ve oluşan gruplar

Genotip 2013-2014 2014-2015 2015-2016 Ort.

Turan 5,23 ı_k 7,20 a 6,33 b_f 6,25 a

Rally 4,04 q 6,08 d_g 6,15 d_g 5,42 de

Nk Petrol 4,70 l_o 6,76 abc 5,80 gh 5,75 bc

Nk Caravel 4,17 pq 6,68 a_d 5,20 jkl 5,35 de

Süzer 4,95 j_n 6,87 ab 6,20 c_g 6,01 ab

Excalibur 4,77 k_n 6,28 b_g 6,25 c_g 5,77 bc

PR44W29 4,50 n_q 6,28 b_g 4,99 j_n 5,25 e

Wosry141 5,14 j_m 6,70 a_d 6,46 bc 6,10 a

Wosry142 4,23 oq 6,08 d_g 6,07 efg 5,46 ce

Wosry143 5,10 j_m 6,45 b_e 5,41 hıj 5,65 cd

Wosry144 4,66 m_p 5,80 f_ı 5,15 j_m 5,20 e

Ort. 4,68 c 6,47 a 5,82 b 5,55

Denemede yıllar ayrı ayrı değerlendirildiğinde genotipler arasındaki yan dal sayıları 2013-2014 yetiştirme sezonunda 4,04-5,23 adet/bitki arasında, 2014-2015 yetiştirme sezonunda 5,80-7,20 adet/bitki arasında ve 2015-2016 yetiştirme sezonunda 4,99-6,46 adet/bitki arasında değişmiştir. En yüksek dal sayısı 2013-2014 ve 2014-2015 yetiştirme sezonlarında Turan genotipinden elde edilirken 2015-2016 yetiştirme sezonunda Wosry141 genotipinde saptanmıştır. En düşük yan dal sayısı 2013-2014 yetiştirme sezonunda Rally 2014-2015 yetiştirme sezonunda Wosry144, 2015-2016 yetiştirme sezonunda ise PR44W29 genotipinde saptanmıştır (Çizelge 4.12).

Çizelge 4.12.’de verilen genotiplerin yıl ortalamaları incelendiğinde ise, en yüksek dal sayısı 6,25 adet/bitki ile Turan genotipinde saptanmış bu değeri önemsiz bir fark olan 6,10 adet/bitki ile Wosry141 genotipi takip etmiştir. En düşük dal sayısı 5,20 adet/bitki ile Wosry144 genotipinde saptanmış bu değeri önemsiz bir fark olan 6,10adet/bitki ile Wosry141 genotipi izlemiştir.

Farklı kanola genotiplerinin 2013-2014 yetiştirme sezonunda Tekirdağ, Kırklareli ve Edirne lokasyonlarından, 2014-2015 yetiştirme sezonunda Tekirdağ ve Kırklareli lokasyonlarından, 2015-2016 yetiştirme sezonunda ise Tekirdağ, Kırklareli ve Edirne

lokasyonlarından elde edilen yıl × lokasyon × genotip üçlü interaksiyonuna ait ortalama yan dal sayısına ait değerler Çizelge 4.13’de verilmiştir.

Çizelge 4.13.’de verilen bu değerler incelendiğinde yan dal ayısının 3,60-8,20 adet/bitki arasında değiştiği görülmektedir.

2013-2014 yetiştirme sezonunda en yüksek dal sayısı Tekirdağ lokasyonunda 5,97 adet/bitki ile Wosry141 genotipinde saptanmış bu değeri Kırklareli lokasyonundan 5,80 adet/bitki ile yine aynı genotip takip etmiş ve bu değerleri 5,67 adet/bitki ile Tekirdağ lokasyonunda ölçülen Turan ve Nk Petrol genotipleri takip etmiştir. Bu yetiştirme sezonunda en düşük verim Edirne lokasyonunda ölçülmüş bu değeri yine aynı lokasyondan elde edilen 3,67 adet/bitki ile Rally genotipi, Kırklareli lokasyonunda ölçülen 3,70 adet/bitki ile Nk Caravel genotipi takip etmiştir (Çizelge 4.13.).

2014-2015 yetiştirme sezonunda en yüksek dal sayısı 8,20 adet/bitki ileKıklareli lokasyonundan ölçülmüş, bu değeri yine aynı lokasyondan ölçülen 7,75 adet/bitki ile Süzer genotipi, 7,70 adet/bitki ile Nk Petrol genotipi takip etmiştir. Bu yetiştirme sezonuna ait en düşük yan dal sayısı 4,82 adet/bitki ile Tekirdağ lokasyonunda Wosry142 genotipinden ölçülmüş, bu değeri Yine aynı lokasyonda ölçülen 5,72 adet/bitki ile sırasıyla Rally ve Wosry143 genotipleri bunlarıda 5,77 adet/bitki ile Nk Caravel ve Excalibur genotipleri takip etmiştir.

2015-2016 yetiştirme sezonunda en yüksek yan dal sayısı Edirne lokasyonunda sırasıyla 7,35 adet/bitki ile Wosry141 genotipinden, 7,27 adet/bitki ile Excalibur genotipinde ve 7,05 adet/bitki ile Süzer genotipinde ölçülmüştür. En düşük yan dal sayısı Kırklareli lokasyonunda sırasıyla 4,20 adet/bitki ile Nk Caravel genotipinde 4,65 adet/bitki ile Wosry143 ve Wosry144 genotipinde ve 4,80 adet/bitki ile Nk Petrol genotipinde ölçülmüştür.

Çizelge 4.13. Yan dal sayısının (adet/bitki) genotip, yıl ve lokasyon ile bunların interaksiyonlarına ait ortalama değerleri Yan Dal Sayısı (adet/bitki)

2013-2014 2014-2015 2015-2016 Genotip

Toplamı Genotip Ort.

Genotip Etkisi

Genotipler Tekirdağ Kırklareli Edirne Tekirdağ Kırklareli Tekirdağ Kırklareli Edirne

Turan 5,67 5,00 5,02 6,20 8,20 6,82 5,35 6,82 49,08 6,25 0,7

Rally 4,35 4,10 3,67 5,72 6,45 6,55 5,12 6,80 42,76 5,42 -0,08

Nk Petrol 5,67 4,85 3,60 5,82 7,70 6,15 4,80 6,45 45,04 5,75 ^0,2

Nk Caravel 4,85 3,70 3,97 5,77 7,60 5,12 4,20 6,27 41,48 5,35 -2,2

Süzer 5,25 4,82 4,77 6,00 7,75 6,10 5,47 7,05 47,21 6,01 0,46

Excalibur 5,35 4,70 4,27 5,77 6,80 6,02 5,47 7,27 45,65 5,77 ^0,22

PR44W29 5,15 4,30 4,05 5,82 6,75 4,35 5,00 5,62 41,04 5,25 ^-0,3

Wosry141 5,97 5,80 4,65 6,75 6,65 6,27 5,77 7,35 49,21 6,10 0,55

Wosry142 4,50 4,50 3,70 4,82 7,35 5,85 5,12 7,25 43,09 5,46 ^-0,09

Wosry143 5,45 5,12 4,75 5,72 7,17 5,60 4,65 6,00 44,46 5,65 ^0,1

Wosry144 5,32 4,40 4,27 6,02 5,57 5,12 4,65 5,70 41,05 5,20 ^-0,35

Çevre Toplamı

57,53 51,29 46,72 64,41 77,99 63,95 55,60 72,58

Çevre Ortalaması

5,14 4,66 4,25 5,85 7,09 5,81 5,05 6,60 5,55

Çevre Etkisi

-0,41 -0,89 -1,3 0,3 1,54 0,26 -0,5 1,05

70 4.2.2. Genotiplerin adaptasyonlarının belirlenmesi 4.2.2.1. Genotip çevre interaksiyonu varyans analizi

Çizelge 4.14. Farklı kanola genotiplerinin yan dal sayısına (adet/bitki) ait genotip × çevre

Çizelge 4.14’da görüldüğü gibi yan dal sayısı için çevre, tekerrür, genotip ve genotip × çevre interaksiyon etkisi istatistiki olarak % 0,01 düzeyinde önemli bulunmuştur. Genotip × çevre interaksiyonunun önemli çıkması yan dal sayısı bakımından genotiplerin stabilite durumlarının farklı olduğunu göstermektedir.

Yan dal sayısının stabilite durumunu ortaya koymak için Wrickee (1962), Finlay ve Wilkinson (1963), Eberhart ve Russel (1966), Perkins ve Jinks (1968)-Baker (1969), Shukla (1972), Pinthus (1973), Francis ve Kennenbert (1978) ve Lin ve Binns (1988)’in önerdiği toplam 8 adet parametrik stabilite analizi; Huehn (1979), Kang (1988) ve Fox ve ark.

(1990)’nın önerdiği 5 adet parametrik olmayan stabilite analizi ve çoklu karşılaştırma analizlerinden GGE Biplot analizi yapılmıştır.

Çizelge 4.15. Farklı kanola genotiplerinin yan dal sayısına (adet/bitki) ait parametrik stabilite analiz sonuçları

Wrickee (1962)

Finlay ve Wilkinson

(1963)

Eberhart ve Russel (1966) Perkins ve Jinks (1968) Baker (1969)

72 4.2.2.2. Parametrik stabilite analizleri

Wricke (1962) stabilite ölçütü olarak genotiplerin ortalama verimini ve ekovalans değerlerini esas almıştır. Bir genotipin ekovalansı küçük ise genotipik stabilitesinin yüksek olduğunu bildirmiştir. Hesaplanan ekovalans (Wi) değerleri 0,282-2,435 arasında değişiklik göstermiştir. En yüksek ekovalans değeri Wosry144 genotipinden ölçülürken bu değeri Wi=2,067 ile Wosry142, Wi=2,000 ile Wosry141 genotipi takip etmiştir. En düşük ekovalans değeri Süzer genotipinden ölçülmüş bu değeri Wi=0,632 ile PR44W29 genotipi, Wi=0,828 ile Turan genotipi takip etmiştir. Stabilite analizi sonucunda Wricke (1962)’ göre ekovalans değeri 0’a yakın olan en stabil genotipler sırasıyla Süzer, PR44W29 ve Turan genotipleri olurken stabilitesi en düşük genotipler Wosry144 (Wi=2,435), Wosry142 (Wi=2,067) ve Wosry141 (Wi=2,00) genotipleri olmuştur. Genotiplerin ortalama yan dal sayıları ile birlikte değerlendirildiğinde stabilitesi yüksek olan genotiplerin yan dal sayıları da ortalama yan dal sayısının üzerinde çıkmıştır ve bu genotipler stabil olarak önerilebilir.

Finlay ve Wilkinson (1963) genotiplerin adaptasyonlarını belirlemede ana ölçüt olarak regresyon katsayısı değerlerini almışlar, genotip ortalamaları ve regresyon katsayıları üzerinden genotiplerin çevreye uyum yeteneklerini kullanarak bir grafik hazırlamışlardır.

Genotiplerin uyum yetenekleri grafik üzerinde 9 gruba ayrılarak belirlenmiştir. Bu grafiğe göre hesaplanan regreyon katsayıları 1’den yüksek olan genotipler iyi çevre şartlarına, 1’den düşük olan genotipler kötü çevre şartlarına, 1’e yakın olan genotipler ise tüm çevre şartlarına uyum göstermektedir; genotip ortalaması genel ortalamadan küçükse, kötü uyum, genotip ortalaması genel ortalamaya eşitse orta uyum ve genotip ortalaması genel ortalamadan büyükse iyi uyum; ayrıca genotip regresyon hattı üzerindeki güven sınırları içerisinde yer alıyor ve genotip ortalaması genel ortalamadan küçükse tüm çevrelere kötü uyum, eşitse tüm çevrelere orta uyum, büyükse tüm çevrelere iyi uyum göstermektedir

Şekil 4.3. Yan dal sayısı (adet/bitki) bakımından Finay ve Wilkinson’a göre regresyon katsayısı, deneme ortalaması ve bu değerlerin güven sınırlarına göre kanola genotiplerinin adaptasyon durumları.

Bu bilgiler ışığında Şekil 4.3’de verilen grafik ve Çizelge 4.15 dikkate alındığında 4 (Nk Caravel) genotipinin regresyon katsayısı (bi=1.308) 1’den büyük, genotip ortalaması (xi=5,18) genel ortalamadan düşük ve güven sınırları dışında bulunduğu için iyi çevrelere kötü uyum göstermiştir. 6 (Excalbur) genotipinin regresyon katsayısı (bi=0,799) 1’den küçük, genotip ortalaması (xi=5,13) genel ortalamadan küçük ve aynı şekilde 11 (Wosry144) genotipinin regresyon katsayısı (bi=0,532) 1’den küçük, genotip ortalaması (xi=5,13) genel ortalamadan küçük ve bu genotipler güven sınırları dışında yer aldığı için kötü çevrelere kötü uyum göstermiştir. 3 (Nk Petrol) numaralı genotipin regresyon katsayısı (bi=1,220) 1’den büyük, genotip ortalaması (xi=5,638) genel ortalamaya çok yakın 9 (Wosry142) numaralı genotipin regresyon katsayısı (bi= 1,286) 1’den büyük, genotip ortalaması (xi=5,38) genel ortalamaya çok yakın ve bu iki genotip genel ortalama güven sınırları içinde yer aldığı için iyi çevre koşullarına orta uyum göstermişlerdir. 2 (Rally) numaralı genotipin regresyon katsayısı

(bi=1,143) 1’e yakın, genotip ortalaması (xi=5,34) genel ortalamaya çok yakın, 7 (PR44W29) numaralı genotipin regresyon katsayısı (bi=0,988) 1’e çok yakın genotip ortalaması (xi=5,70) genel ortalamaya çok yakın ayrıca bu iki genotip güven sınırları içinde yer aldığı için tüm çevre koşullarına orta uyum göstermişlerdir. 10 (Wosry143) numaralı genotipin regresyon katsayısı (bi=0,757) 1’den düşük, genotip ortalaması (xi=5,55) genel ortalamaya çok yakın ayrıca genel ortalama güven sınırları içinde yer aldığı için bu genotip kötü çevre koşullarına orta uyum göstermiştir. 5 (Süzer) numaralı genotipin regresyon katsayısı (bi=1,077) 1’e yakın, genotip ortalaması (xi=5,90) genel ortalamadan yüksek aynı şekilde 1 (Turan) numaralı genotipin regresyon katsayısı (bi=1,092) 1’e yakın, genotip ortalaması (xi=6,13) genel ortalamadan yüksek ve bu genotipler regresyon katsayısı güven sınırları içinde yer aldığı için tüm çevre koşullarına iyi uyum göstermişlerdir. 8 (Wosry141) genotipinin regresyon katsayısı (bi=0,794) 1’den küçük, genotip ortalaması (xi=6,02) genel ortalamadan yüksek ve güven sınırları dışında yer aldığı için kötü çevre koşullarına iyi uyum göstermiştir (Şekil 4.3). Bu bilgiler ışığında yan dal sayısı bakımından Finlay ve Wilkinson’a göre en stabil genotip7 (PR44W29) numaralı genotip olmuştur.

Eberhart ve Russel (1966); genotiplerin adaptasyon ve stabilite durumlarını belirlemek için regresyon katsayısı (bi) değerlerine ilave olarak regresyondan sapma kareler ortalamasının (Sdi²) kullanılması gerektiğini, stabil bir genotipin regresyon katsayısının 1’e yakın, genotip ortalamasının genel ortalamadan yüksek ve regresyondan sapma kareler ortalama değerinin ise 0’a yakın olması gerektiğini bildirmişlerdir. İncelenen stabilite parametreleri yan dal sayısı için ele alındığında genotiplerin regresyon katsayıları 0,532-1,308 arasında değişmiş, regresyon katsayısı 1’e en yakın genotipler sırasıyla PR44W29 (bi=0,998), Süzer (bi=1,077) ve Turan (bi=1,092) genotipleri olmuştur. Genotiplerin regresyondan sapma kareler ortalaması 0,040-0,298 arasında değişmiş; 0’a en yakın genotipler sırasıyla Süzer (Sdi²=0,040), PR44W29 (Sdi²=0,105) ve Turan-Wosry143 (Sdi²=0,128) genotipleri olmuştur.

Diğer bir kıstas olan genotiplerin ortalama yan dal sayıları ile birlikte değerlendirildiğinde genotiplerin ortalama yan dal sayıları 5,13-6,13 adet arasında değişmiş ortalama yan dal sayısı 5,55 adet olmuştur (Çizelge 4.15). Bu bilgiler ışığında regresyon katsayısı 1’e en yakın, regresyondan sapma kareler ortalaması 0’a en yakın ve genotip ortalaması genel ortalamadan yüksek olan Süzer, Turan, PR44W29 ve Wosry143 genotipleri yan dal sayısı bakımından Eberhart ve Russel (1966)’ya göre önerilebilir.

Perkins ve Jinks (1968), Baker (1969), bu araştırmacılara göre bulunan regresyon katsayılarının beklenen değerinin 0’a karşı durumları incelenir. Araştırmada yan dal sayısına ait elde edilen regresyon katsayısı (Bi) değerleri -0,467-0,308 arasında değişmiştir. Regresyon katsayısı değeri 0’a en yakın olan genotipler sırasıyla PR44W29 (-0,011), Süzer (0,077) ve Turan (0,092) genotipleri olmuştur. Regresyondan sapma kareler ortalamasının küçük olması gerektiği dikkate alındığında genotiplerin regresyondan sapma kareler ortalaması 0,040-0,298 arasında değişmiş; 0’a en yakın genotipler sırasıyla Süzer (Sdi²=0,040), PR44W29 (Sdi²=0,105) ve Turan-Wosry143 (Sdi²=0,128) genotipleri olmuştur. Diğer bir kriter olan genotiplerin ortalama yan dal sayıları ile birlikte değerlendirildiğinde genotiplerin ortalama yan dal sayıları 5,13-6,13 adet arasında değişmiş ortalama yan dal sayısı 5,55 adet olmuştur (Çizelge 4.15). Bu bilgiler ışığında regresyon katsayısı ve regresyondan sapma kareler ortalamsı 0’a en yakın ve genotip ortalaması genel ortalamadan yüksek olan PR44W29, Süzer ve Turan genotipleri yan dal sayısı bakımından Perkins ve Jinks (1968), Baker (1969) araştırmacılarına göre stabil genotipler olarak kabul edilir.

Shukla (1972) tarafından genotiplerin stabilitelerini tanımlamada kullanılan stabilite varyansı her bir genotipin bütün çevreler üzerindeki varyansı ele alınarak hesaplanır ve 0’a en yakın genotipler stabil kabul edilir. Çalışmadan elde edilen yan dal sayısına ait stabilite varyansı 0,023-0,399 değerleri arasında değişmiştir. En yüksek stabilite varyansı değeri Wosry144 genotipinden elde edilirken bu değeri 0,335 stabilite varyansı ile Wosry142 genotipi, 0,323 ile Wosry141 genotipi takip etmiştir. En düşük stabilite varyansı değerine sahip olan genotip Süzer genotipi iken bu değeri 0,084 stabilite varyansı ile PR44W29, 0,119 stabilite varyansı ile Turan genotipi takip etmiştir (Çizelge 4.15). Bu değerler doğrultusunda 0’a en yakın olan Süzer, PR44W29 ve Turan genotipleri stabil olarak kabul edilebilir. Shukla (1972)’nin varyans ölçütünün yanı sıra genotiplerin yan dal sayısı ortalamaları da dikkate alındığında stabilite varyansı en düşük olan bu üç genotipin ortalama yan dal sayıları da genel ortalamadan yüksek bulunmuş ve en stabil genotipler olduğu belirlenmiştir. Ayrıca stabilite varyansı ve ekovalans değerleri arasında doğrusal bir ilişki vardır. Her iki metoda göre genotiplerin stabilite durumları aynı çıkmıştır.

Pinthus (1973) belirtme katsayısını bir stabilite parametresi olarak kullanmış ve belirtme katsayısı 1’e yakın olan genotiplerin stabil olduğunu bildirmiştir. Analiz sonucunda elde edilen belirtme katsayısı değerleri 0,001-0,586 arasında değişmiştir. Belirtme katsayısı 1’e en yakın genotipler sırasıyla Wosry144 (0,586), Nk Caravel (0,397) ve Wosry143 (0,332)

genotipleri olmuştur. Belirtme katsayısı 0’a yakın olan stabilitesi en düşük genotipler ise PR44W29 (0,001), Turan (0,067) ve Rally (0,068) genotipleri olmuştur (Çizege 4.15). Stabil olan genotipler arasında sadece Wosry143 genotipinin ortalama yan dal sayısı genel ortalamayla aynı değerde çıkmış, diğer stabil genotiplerin ortalama yan dal sayıları düşük çıktığı için sadece Wosry143 genotipi Pinthus (1973)’e göre önerilebilir.

Francis ve Kennenberg (1978) stabilite ölçütü olarak her bir genotipin çevre varyansını ve varyasyon katsayısını kullanmışlardır. Bu yönteme göre stabil bir genotipin çevre varyansı ve varyasyon katsayısı değeri 0’a yakın ve genotip ortalaması genel ortalamadan yüksek olmalıdır. Çevre varyansı 0’a en yakın olan genotipler Wosry144 (0,408), Wosry143 (0,645) ve Excalibur (0,833) genotipleri; 0’a en uzak genotipler ise Wosry142 (1,763), Nk Caravel (1,731) ve Nk Petrol (1,526) genotipleri olmuştur. Genotiplerin varyasyon katsayıları dikkate alındığında varyasyon katsayısı 0’a en yakın olan genotipler Wosry144 (12,441), Wosry143 (14,448) ve Wosry141 (15,152) genotipleri; 0’a en uzak genotipler ise Nk Caravel (25,369), Wosry142 (24,647) ve Rally (22,699) genotipleri olmuştur. Yan dal sayısı bakımından genotip ortalaması genel ortalamanın üzerinde yer alan Turan (6,13), Wosry141 (6,02), Süzer (5,90), PR44W29 (5,70), Nk Petrol (5,63) ve Wosry143 (5,55) genotipleri arasında; çevre varyansı ve varyasyon katsayısı 0’a yakın, yan dal sayısı genel ortalamadan yüksek olan Wosry143 ve Wosry141 genotiplerinin Francis ve Kennenberg (1978)’e göre en stabil genotipler olduğu ve yan dal sayısı bakımından önerilebileceği görülmektedir. Stabilitesi en düşük genotipler ise Nk Caravel ve Wosry142 genotipleri olmuştur (Çizelge 4.15).

Lin ve Binns (1988) genotiplerin stabilitelerini belirlemek için üstünlük ölçütü kavramını kullanmışlardır. Üstünlük ölçütü bir çevrede denemeye alınan bir genotipin performansı ile o çevrede denemeye alınan tüm genotiplerin en yüksek performansı arasındaki fark hesaplanarak elde edilir, farkın az olması genotipin performansını en yüksek performansa yaklaştırır. Sonuç olarak bir genotipin üstünlük ölçütü değeri 0’a yakın ise o genotipin stabilitesi yüksektir. Yan dal sayısı için genotiplerin üstünlük ölçütü değerleri 0,087-1,058 arasında değişmiştir. Yan dal sayısı bakımından üstünlük ölçütü 0’a en yakın olan genotipler sırasıyla Turan (0,087), Wosry141 (0,208) ve Nk Petrol (0,390) genotipleri olmuş; 0’ en uzak olan genotipler ise Wosry144 (1,058), Excalbur (1,008) ve Nk Caravel (0,876) genotipleri olmuştur (Çizelge 4.15). Bu sonuçlar ışığında stabilitesi yüksek bulunan ilk üç genotip yan dal sayısı ile birlikte değerlendirildiğinde stabil bulunan bu genotiplerin yan dal sayıları da

ortalama yan dal sayısının üzerinde bulunmuştur. Turan, Wosry141 ve Nk Petrol genotipleri yan dal sayısı bakımından satabil genotipler olarak önerilebilir.

4.2.2.3. Parametrik olmayan stabilite analizleri

2013-2014 yetiştirme sezonunda üç ilde (Tekirdağ, Kırklareli, Edirne), 2014-2015 yetiştirme sezonunda iki ilde (Tekirdağ, Kırklareli) ve 2015-2016 yetiştirme sezonunda üç ilde (Tekirdağ, Kırklareli, Edirne) olmak üzere 3 lokasyonda 3 yılda, toplam 8 çevrede test edilen 11 kanola genotipinin yan dal sayısı bakımından stabilitelerini değerlendirmek için Huehn (1979)’nin üç adet Si⁽²⁾, Si⁽³⁾, Si⁽⁶⁾ stabilite yöntemi, Kang (1988)’in RS (sıra toplamı) ve Fox ve ar. (1990)’nın TOP (en üst sıra) yöntemi olmak üzere toplam 5 adet parametrik olmayan stabilite yöntemi kullanılmış ve elde edilen sonuçlar Çizelge 4.16’de verilmiştir.

Çizelge 4.16. Farklı kanola genotiplerinin yan dal sayısı için parametrik olmayan stabilite analiz sonuçları

Huehn (1979) Kang

(1988)

Fox ve ar.

(1990) Genotipler Ort.

Verim (X)

Si⁽²⁾ Si⁽³⁾ Si⁽⁶⁾ RS TOP

Turan 6,13 8,83 7,12 4,37 4 75,0

Rally 5,34 13,71 8,68 2,62 15 12,5

Nk Petrol 5,63 11,14 11,90 3,45 10 25,0

Nk Caravel 5,18 13,07 4,17 1,52 15 0,0

Süzer 5,90 2,00 4,18 2,59 4 37,5

Excalibur 5,13 12,78 3,41 1,57 19 0,0

PR44W29 5,70 6,98 5,67 2,64 6 25,0

Wosry141 6,02 12,83 21,71 6,00 11 62,5

Wosry142 5,38 11,92 7,09 2,34 17 12,5

Wosry143 5,55 13,07 11,36 3,52 10 37,5

Wosry144 5,13 16,55 7,41 2,48 21 12,5

Huehn (1979)’a göre 3 adet parametrik olmayan stabilite analizi yapılmış analiz sonuçları Çizelge 4.16’de verilmiştir. Çizelgede görüldüğü gibi çevre varyansları sıralama değeri olan

(𝑆_𝑖⁽²⁾) değerleri 2,00-16,55 arasında, bir genotipin sıralama ortalamasından gösterdiği sapmaların toplamı olan ( 𝑆_𝑖⁽³⁾) değerleri 3,41-21,71 arasında, her bir genotipin kareler toplamının ortalamalardan mutlak sapma değeri sıralaması olan 𝑆_𝑖⁽⁶⁾ değerleri 1,52-6,00 arasında değişmiştir. Huehn (1996) bir genotipin stabil olabilmesi için elde edilen bu değerlerin 0’a yakın olması gerektiğini; sıfır varyansın yüksek kararlılık gösterdiğini bildirmiştir. Bu bulgular ışığında 𝑆_𝑖⁽²⁾ analiz sonucuna göre en stabil genotipler sırasıyla Süzer (2,00), PR44W29 (6,96) ve Turan (8,83) genotipleri, 𝑆_𝑖⁽³⁾ analiz sonucuna göre en stabil genotipler Excalibur (3,41), Nk Caravel (4,17) ve Süzer (4,18) genotipleri ve 𝑆_𝑖⁽⁶⁾ analiz sonucuna göre ise en stabil genotipler Nk Caravel (1,52), Excalibur (1,57) ve Wosry142 (2,34) genotipleri olmuştur. Stabilitesi en düşük olan genotipler ise sırasıyla 𝑆_𝑖⁽²⁾ analiz sonucuna göre Wosry144 (16,55), Nk Petrol (13,71) ve aynı değere sahip Wosry143 ve Nk Nk Caravel (13,07) 𝑆_𝑖⁽³⁾ analiz sonucuna göre Wosry141 (21,71), Nk Petrol (11,90) ve Wosry143 (11,36) 𝑆_𝑖⁽⁶⁾ analiz sonucuna göre ise Wosry141 (6,00), Turan (4,37) ve Wosry143 (3,52) genotipleri olmuştur (Çizelge 4.16).

Kang (1988) genotiplerin stabilitelerini ortaya koymak için; bir genotipin çevreler üzerinden performans sıralaması ile Shukla (1972)’nın stabilite varyansının (σi2

) birlikte değerlendirilmesiyle elde edilen parametrik olmayan stabilite yöntemi olan sıra-toplam yöntemini önermiştir. Genotiplerin sıra-toplam değerleri 4-21 arasında değişmiştir (Çizelge 3.6). RS değeri en düşük olan genotip en stabil genotip olmaktadır (Kang 1988). Bu bulgular ışığında en stabil genotipler aynı RS değerine sahip Turan ve Süzer (4), ve PR44W29 (6) genotipleri olurken stabilitesi en düşük genotipler ise Wosry144 (21), Excalibur (19) ve Wosry142 (17) genotipleri olmuştur.

Fox ve ark. (1990) ) genotiplerin stabilitelerini ortaya koymak için; farklı çevrelerde denemeye alınan genotiplerin en yüksekten başlamak üzere performans sıralamasına göre her çevrede ilk üç sırada yer alma oranı ile elde edilen parametrik olmayan stabilite yöntemi olan en üst sıra (TOP) yöntemini önermişlerdir. TOP değeri 100’e en yakın olan genotipler stabilitesi en yüksek olan genotiplerdir, yüksek TOP değeri aynı zamanda bir genotipin genel adaptasyon yeteneğini de göstermektedir (Fox ve ark. 1990). Bu sonuçlar doğrultusunda genotiplerin yan dal sayısı için elde elden TOP sayısı değerleri 0,0-75,0 arasında değişiklik göstermiştir. En yüksek TOP değeri Turan genotipinde ölçülürken bu değeri 62,5 TOP değeri

ile Wosry141genotipi takip etmiştir. Elde edilen en düşük TOP değeri olan 0,0 değeri ise sırasıyla Turan ve Süzer genotiplerinde ölçülmüştür (Çizelge 4.16).

4.2.2.4. GGE biplot analizi

2013-2014 yetiştirme sezonunda üç ilde (Tekirdağ, Kırklareli, Edirne), 2014-2015

Belgede Trakya Bölgesine Uygun Kanola (Brassica Napus L.)Çeşitlerinin Genotip X Çevre İnteraksiyonu Ile Belirlenmesi. (sayfa 80-96)