(1990) Genotipler Ort
4.7.3. Tohum verimi ile ilgili sonuçların değerlendirilmesi
Tohum verimi hem genotip özelliğinden hem de çevre faktörlerinden etkilenen bir karakterdir. 11 kanola genotipi ile 3 yılda, 3 lokasyonda toplam 8 çevrede yürüttüğümüz denemelerden de elde edilen sonuçlar bu durumu doğrulamaktadır. Varyans analizi sonucunda genotipler ve lokasyonlar arasındaki farklılıklar istatistiki olarak % 0,01 düzeyinde önemli çıkmıştır (Çizelge 4.55). Denemelerden elde edilen tohum verimi değerleri 105,75-212,75kg/da arasında değişmiş; ortalama tohum verimi 148,54 kg/da hesaplanmıştır. Literatür taraması sonucunda Türkiye’de kışlık kanola ile ilgili yapılan çalışmalarda tohum verimi değerleri 46,3-634,8 kg/da arasında değişmiş (Karaaslan ve ark. 2009, Coşkun ve Öztürk 2015). Çalışmamızda elde edilen sonuçlar bu değerler arasında çıkmıştır. Kullandığımız genotipler arasında en yüksek tohum verimi sırasıyla Wosry144, Wosry141 ve Süzer genotiplerinden elde edilirken en düşük tohum verimi Wosry144, Nk Caravel ve Rally genotiplerinden ölçülmüştür. Wosry144 genotipinin hem yüksek tohum verimi sıralamasında hem de düşük tohum verimine sahip olan genotipler arasında olmasının nedeni lokasyon farklılığından kaynaklanmış olabilir. Söz konusu genotip için yüksek tohum verimi 2016 Edirne lokasyonunda elde edilirken düşük tohum verimi 2014 Kırklareli lokasyonundan elde edilmiştir. Ayrıca diğer genotipler arasındaki farklılık da hem lokasyon farklılığından hem de genotip farklılığından kaynaklanmış olabilir. Çünkü varyans analizi sonucunda genotipler ve lokasyonlar arasındaki farklılık önemli çıkmıştır (Çizelge 4.55).
Tohum verimini bir ıslah kriteri olarak değerlendirdiğimizde; kanolada verim harnup sayısı/m2, harnupta tohum sayısı ve tohum ağırlığı ile belirlenmektedir (www.dpi.nsw.gov.au). 2014 yılı verilerine göre Dünya ortalama kanola verimi 204 kg/da iken Türkiye ortalaması Dünya ortalamasının üzerinde 342 kg/da olmuştur. (FAO 2017).
Tohum verimi bakımından tohum verimi yüksek genotiplerin seçimi yanında aynı zamanda bu genotiplerin denenen tüm çevrelerde stabil olması istenir. Genotip × çevre interaksiyonu bitki ıslahında önemli bir konudur çünkü genotip × çevre interaksiyonlarının varlığının ve büyüklüğünün bilinmesi ıslah materyalinin test edilmesi ve seçilmesi sırasında bitki ıslahçısı
180
için büyük önem taşır (Bilgin 2003). Geleneksel varyans analizeri genotiplerin farklı çevre koşullarına olan tepkileri hakkında bilgi vermediğinden genotiplerin performas stabilitelerini belirleyecek bazı stabilite ölçütlerinin tahminlenmesine gerek duyulmaktadır (Nguyen ve ark.
1980). Araştırmada tohum verimi bakımından genotip × yer (yıl) interaksiyonu önemli çıktığı için bütün lokasyonlarda ve yıllarda tohum verimi düşük olan genotiplerin seçilmesi gerekmektedir (Özberk 1990). Çalışmada genotip × çevre interaksiyonu varyans analizi de önemli çıkmış ve çeşitli stabilite analizleri yapılmıştır. Tohum veriminun stabilite durumunu ortaya koymak için Wrickee (1962), Finlay ve Wilkinson (1963), Eberhart ve Russel (1966), Perkins ve Jinks (1968)-Baker (1969), Shukla (1972), Pinthus (1973), Francis ve Kennenbert (1978) ve Lin ve Binns (1988)’in önerdiği toplam 8 adet parametrik stabilite analizi; Huehn (1979), Kang (1988) ve Fox ve ark. (1990)’nın önerdiği 5 adet parametrik olmayan stabilite analizi ve GGE Biplot analiz sonucunda stabil olan genotipler Çizelge 4.63’de verilmiştir.
Çizelge 4.63 incelendiğinde tohum veriminin stabilitesini belirlemek için kullanılan toplam 15 adet stabilite yöntemine göre en stabil ve yüksek tohum verimine sahip olan genotipler stabilite analiz yöntemlerine göre değişse de Wosry142 genotipi kullanılan analiz yöntemlerinin çoğunda en stabil genotip seçilmiştir. Parametrik stabilite analizlerinde Pinthus (1973)’un belirtme katsayısı hariç diğer yöntemlerde Wosry142 genotipi stabil genotip olarak belirlenmiş belirtme katsayısı kullanılarak elde edilen stabilite analiz sonucunda Nk Petrol genotipi en stabil genotip seçilmiştir. Parametrik olmayan stabilite analiz sonucunda da Wosry142 genotipinin en stabil genotip olduğu sadece Fox ve ark. (1990)’nın kullandığı TOP yöntemine göre en stabil genotip Wosry144 genotipi olmuştur. GGE biplot analiz sonucunda da diğer parametrik ve parametrik olmayan stabilite analiz sonucu elde edilmiş Wosry142 genotipi en stabil genotip olmuştur. Sonuç olarak genotiplerin stablite seviyelerinin belirlenmesinde aynı çıkan sonuçlar göz önünde bulundurularak yöntemlerden birisi tercih edilebilir.
181
Çizelge 4.63. Stabilite analiz sonuçlarına göre tohum verimi (kg/da) için stabil genotipler
Stabilite Yöntemleri Stabil Genotipler
Parametrik Stabilite Analizi
1. Wrickee (1962) Ekovalans (Wi2) Wosry142-Excalibur-Turan 2. Finlay ve Wilkinson (1963) Regresyon
Katsayısı (bi)
Wosry142-Süzer
3. Eberhart ve Russel (1966) Regresyon
Katsayısı (bi) Regresyondan Sapma Kareler ort.
(S2di)
Wosry142-Excalibur
4. Perkins ve Jinks (1968)-Baker (1969) Regresyon Katsayısı (Bi) Regresyondan Sapma Kareler ort. (S2di)
Turan-Rally-Wosry142
5. Shukla (1972) Stabilite Varyansı Wosry142-Excalibur-Turan 6. Pinthus (1973) Belirtme Katsayısı (ri2) Nk Petrol-Wosry144 7. Francis ve Kennenbert (1978) Çevre Varyansı
(S2xi) Varyasyon Katsayısı (CVi)
Wosry142-Nk Petrol
8. Lin ve Binns (1988) Üstünlük Ölçütü (Pi) Wosry142-Wosry142-Nk Petrol Parametrik Olmayan Stabilite Analizi
1. Hueh𝑛 𝑆𝑖(2) Wosry142-Excalibur-Wosry143
2. Hueh𝑛 𝑆𝑖(3) Wosry142-Excalibur-Wosry143
3. Hueh𝑛 𝑆𝑖(6) Excalibur-Wosry142-PR44W29
4. Kang (1988) RS Wosry142-Excalibur-Wosry143
6. Fox ve ark. (1990) TOP Wosry144
GGE-Biplot Analizi Yan ve ark. (2000) Wosry142-Excalibur
182 4.8. Yağ Oranı (%)
4.8.1. Varyans analizi
2013-2014 yetiştirme sezonunda üç ilde (Tekirdağ, Kırklareli, Edirne), 2014-2015 yetiştirme sezonunda iki ilde (Tekirdağ, Kırklareli) ve 2015-2016 yetiştirme sezonunda üç ilde (Tekirdağ, Kırklareli, Edirne) olmak üzere üç lokasyonda, üç yılda, toplam 8 çevrede 11 kanola genotipi ile yürütülen araştırmanın lokasyon ve yıllara göre birleştirilmiş varyans analiz sonuçları Çizelge 4.64’de verilmiştir.
Çizelge 4.64. Farklı kanola genotiplerinin yağ oranına (%) ait genotip, yıl ve lokasyon üzerinden birleştirilmiş varyans analiz sonuçları bulunmuş, genotip × lokasyon (yıl) etkisi ise önemsiz bulunmuştur.
2013-2014, 2014-2015 ve 2015-2016 yetiştirme sezonlarında genotipler dikkate alınmadan sadece yıllara göre, deneme lokasyonlarından (yıl × lokasyon) elde edilen yağ oranı değerleri ve oluşan gruplar Çizelge 4.65’de verilmiştir.
183
Çizelge 4.65. Farklı kanola genotiplerinde üç yıl ve üç lokasyonda ortalama yağ oranı (%) değerleri ve oluşan gruplar
Lokasyon 2013-2014 2014-2015 2015-2016
Tekirdağ 51,50 a 47,59 c 49,06 b
Kırklareli 45,52 d 46,09 d 45,51 d
Edirne 48,17 c --- 47,69 c
Ort. 48,40 a 46,84 c 47,42 b
Çizelge 4.65’de görüldüğü gibi yağ oranı bakımından lokasyonlar ve yıllar arasında istatistiki olarak önemli farklar bulunmuştur. Yıl × lokasyon interaksiyonu incelendiğinde, yağ oranının % 45,51-51,50 arasında değiştiği görülmektedir. Yağ oranı bakımından en yüksek değer 2013-2014 yetiştirme sezonunda Tekirdağ lokasyonundan elde edilirken bu değeri % 49,06 ile 2015-2016 yetiştirme sezonunda yine aynı lokasyon takip etmiştir. En düşük değer ise 2015-2016 yetiştirme sezonunda Kırklareli lokasyonundan elde edilmiş bu değeri % 45,52 ile 2013-2014 yetiştirme sezonunda Kırklareli lokasyonu takip etmiştir.
Deneme yılları ortalamaları dikkate alındığında yağ oranı bakımından yıllar arasındaki farklılık istatistiki olarak önemli bulunmuştur. 2013-2014 yetiştirme sezonunda % 48,40 yağ oranı ölçülürken, 2015-2016 yetiştirme sezonunda % 47,42, 2014-2015 yetiştirme sezonunda
% 46,84 yağ oranı ölçülmüştür.
Denemenin kurulduğu lokasyonlarda yıllar karşılaştırıldığında 2013-2014, 2014-2015, 2015-2016 yetiştirme sezonlarında yağ oranı farkları; Tekirdağ’da % 3,91, Kırklareli’nde % 0,58 ve Edirne’de % 0,48 olmuştur.
Farklı kanola genotiplerinde yıllara ve üç yıllık ortalamalara göre yağ oranı (%) değerleri ve oluşan gruplar Çizelge 4.66.’de verilmiştir. Çizelge 4.66’da verilen yıl × genotip interaksiyon ilişkisi incelendiğinde, yağ oranı bakımından genotipler ve yıllar arasında istatistiki açıdan önemli farklılıklar bulunmuştur. Farklı yıllarda elde edilen genotiplerin yağ oranı değerleri % 45,07-49,56 arasında değişmiştir. En yüksek yağ oranı 2013-2014 yetiştirme sezonunda PR44W29 genotipinden elde edilirken, bu değeri % 49,55 yağ oranı ile yine aynı yetiştirme sezonunda Excalibur genotipi takip etmiştir. Denemeden elde edilen en düşük yağ oranı değeri ise 2014-2015 yetiştirme sezonunda Caravel genotipinden elde
184
edilirken bu değeri % 45,50 yağ oranı ile yine aynı yetiştirme sezonunda Petrol genotipi takip etmiştir.
Çizelge 4.66. Farklı kanola genotiplerinde yıllara ve üç yıllık ortalamalara göre yağ oranı (%) değerleri ve oluşan gruplar
Genotip 2013-2014 2014-2015 2015-2016 Ort.
Turan 48,59 abc 47,22 c_g 47,36 c_g 47,72 abc
Rally 47,81 b_g 47,28 c_g 47,83 b_g 47,64 abc
Petrol 48,55 abc 45,50 hı 46,91 eh 46,99 cd
Caravel 48,45 abc 45,07 ı 46,55 gh 46,69 d
Süzer 49,09 ab 46,39 ghı 47,56 c_g 47,68 abc
Excalibur 49,55 a 47,33 c_g 48,11 b_f 48,33 a
PRW29 49,56 a 46,69 fgh 48,16 be 48,14 a
Wosry141 47,82 b_g 46,60 ghı 46,88 fgh 47,10 bcd
Wosry142 48,05 b_f 48,46 a_d 47,13 d_g 47,88 ab
Wosry143 47,82 b_g 46,73 e_h 47,39 c_g 47,31 bcd
Wosry144 47,07 d_g 47,96 b_g 47,74 c_g 47,59 abc
Ort. 48,40 a 46,84 c 47,42 b
Denemede yıllar ayrı ayrı değerlendirildiğinde genotipler arasındaki yağ oranı değerleri 2013-2014 yetiştirme sezonunda % 47,07-49,56 yağ oranı arasında, 2014-2015 yetiştirme sezonunda % 45,07-48,46 yağ oranı arasında ve 2015-2016 yetiştirme sezonunda
% 46,55-48,16 yağ oranı arasında değişmiştir. En yüksek yağ oranı 2013-2014 yetiştirme sezonunda PR44W29 genotipinden elde edilirken en düşük yağ oranı Wosry144 genotipinden elde edilmiştir. 2014-2015 yetiştirme sezonunda en yüksek yağ oranı Wosry142 genotipinden en düşük yağ oranı ise Caravel genotipinden elde edilmiştir. 2015-2016 yetiştirme sezonunda ise en yüksek yağ oranı PR44W29 genotipinden en düşük yağ oranı ise yine Caravel genotipinden elde edilmiştir (Çizelge 4.66).
Çizelge 4.66’da verilen genotiplerin yıl ortalamaları incelendiğinde ise, genotiplerin yağ oranları % 4669-48,33 arasında değişmiştir. En yüksek yağ oranı Excalibur genotipinde saptanmış bu değeri % 48,14 yağ oranı ile PR44W29 genotipi, 47,88 yağ oranı ile Wosry142 genotipi takip etmiştir. En düşük yağ oranı ise Caravel genotipinde ölçülmüş bu değeri % 46,99 yağ oranı ile Petrol genotipi ve % 47,10 yağ oranı ile Wosry141 genotipi takip etmiştir.
185
Farklı kanola genotiplerinin 2013-2014 yetiştirme sezonunda Tekirdağ, Kırklareli ve Edirne lokasyonlarından, 2014-2015 yetiştirme sezonunda Tekirdağ ve Kırklareli lokasyonlarından, 2015-2016 yetiştirme sezonunda ise Tekirdağ, Kırklareli ve Edirne lokasyonlarından elde edilen yıl × lokasyon × genotip üçlü interaksiyonuna ait ortalama yağ oranı değerleri Çizelge 4.67’de verilmiştir.
Çizelge 4.67.’de verilen bu değerler incelendiğinde yağ oranının % 44,20-52,50 arasında değiştiği görülmektedir. 2013-2014 yetiştirme sezonunda en yüksek yağ oranı Tekirdağ lokasyonunda ölçülen % 52,50 yağ oranı ile PR44W29 genotipinde saptanırken, bu değeri yine aynı lokasyonda ölçülen % 52,42 yağ oranı ile Excalibur genotipi ve % 51,98 yağ oranı ile Wosry141 genotipi takip etmiştir. Bu yetiştirme sezonunda en düşük yağ oranı Kırklareli lokasyonunda; sırasıyla % 44,22 yağ oranı ile Rally ve % 44,27 yağ oranı ile Wosry143 genotiplerinde ölçülmüş bu değerleri Edirne lokasyonunda ölçülen % 44,28 yağ oranı ile Wosry144 genotipi takip etmiştir (Çizelge 4.67.).
2014-2015 yetiştirme sezonunda en yüksek yağ oranı Tekirdağ lokasyonunda ölçülen sırasıyla % 49,04 yağ oranı ile Wosry142, % 48,86 yağ oranı ile Excalibur ve % 48,42 yağ oranı ile Turan genotipinden elde edilmiştir. Bu yetiştirme sezonuna ait en düşük yağ oranı Kırklareli lokasyonunda ölçülen sırasıyla % 44,99 yağ oranı ile Caravel, % 45,10 yağ oranı ile Petrol ve Tekirdağ lokasyonunda ölçülen % 45,16 yağ oranı ile Caravel genotipi olmuştur.
(Çizelge 4.67.).
2015-2016 yetiştirme sezonunda en yüksek yağ oranı Tekirdağ lokasyonunda ölçülen sırasıyla % 50,17 yağ oranı ile Süzer, % 49,84 yağ oranı ile Rally, % 49,81 yağ oranı ile Wosry142 genotipi olmuştur. En düşük yağ oranı ise Kırklareli lokasyonunda ölçülen sırasıyla % 44,20 yağ oranı ile Caravel, % 44,29 yağ oranı ile Wosry141 ve % 44,53 yağ oranı ile Petrol genotipi olmuştur (Çizelge 4.67.).
.