VaR Kavramı

Value at Risk, finansal piyasalarda belli bir güven aralığında, belli bir dönem içinde meydana gelebilecek en yüksek zararı geleceğe dönük bir bakışla, herkesin anlayabileceği bir cinsten (para değeri olarak) ifade eden bir yöntemdir. (Akçay, B., 2001). Bir başka deyişle VaR, elde tutulan portföy veya varlığın değerinde belli bir zaman dilimi içinde ve belli bir olasılıkla meydana gelebilecek maksimum değer kaybının tahminine dayanan bir ölçüttür.

VaR belirlenen bir olasılıkla ve belirli bir zaman boyunca portföy değerinde meydana gelen değişimlerin olumsuzluklarını parasal değer olarak gösteren bir yöntem şeklinde tanımlanmaktadır. Başka bir tanımda ise belirlenen elde tutma süresi içinde olası portföy kayıplarının tek yönlü güvenlik sınırı olarak belirtilmektedir (Ohow ve Kritzman, 2002).

Value at Risk, finansal piyasalarda belli bir güven aralığında, belli bir dönem içinde meydana gelebilecek en yüksek zararı geleceğe dönük bir bakışla, herkesin anlayabileceği bir cinsten -para değeri olarak- ifade eden bir yöntemdir

VAR farklı pozisyonlar ve risk faktörlerinden kaynaklanan riski biraraya getirebilme, tek bir değerde ifade edebilme şansı vermektedir. Ayrıca VAR risk faktörleri arasındaki korelasyonu da dikkate almakta, birbirini yok eden/azaltan riskler varsa toplam risk daha az olarak bulunmaktadır. (Aydın, A., 2000)

Value at Risk, finansal piyasalarda belli bir güven aralığında, belli bir dönem içinde meydana gelebilecek en yüksek zararı geleceğe dönük bir bakışla, herkesin anlayabileceği bir cinsten -para değeri olarak- ifade eden bir yöntemdir. Bir başka deyişle VaR, elde tutulan portföy veya varlığın değerinde belli bir zaman dilimi içinde ve belli bir olasılıkla meydana gelebilecek maksimum değer kaybının tahminine dayanan bir kavramdır. (Akçay ve Bolgün 2003)

125

VaR farklı pozisyonlar ve risk faktörlerinden kaynaklanan riski bir araya getirebilme, tek bir değerde ifade edebilme şansı vermektedir. Ayrıca VaR risk faktörleri arasındaki korelasyonu da dikkate almakta, birbirini yok eden/azaltan riskler varsa toplam risk daha az olarak bulunmaktadır. (Aydın, 2000).

VaR'ın genel kabul görmüş tanımı, istatistiki olarak belli bir güven aralığında, belli bir süre için elde tutulan portföyün belli bir olasılık dahilinde beklenen maksimum değer kaybıdır. Daha açık bir ifade ile herhangi bir portföyün belirli bir sürede (l veya 10 gün), belirli bir olasılık limiti içinde (%95 veya %99) ne kadar değer kaybedeceğinin hesaplanmasıdır. Tanımdan da anlaşılabileceği gibi iki temel kriterden oluşur ve bunlar elde tutma süresi ve güven aralığıdır. Basle komitesi. VaR hesaplarken 10 gün gibi uzun bir süre elde tutma süresi baz alırken. J P Morgan'm geliştirmiş olduğu risk-metrics ise elde tutma süresin; l gün olarak hesaplamaktadır. Elde tutma süresi ile piyasa riski arasında doğru orantı olduğu için süre uzadıkça VaR değeri de o kadar yüksek olacaktır. Ayrıca Basle komitesi %99 güven aralığının tek taraflı kullanılmasını tavsiye ederken, JP Morgan %95 güven aralığını kullanmaktadır (Dowd, 1998).

VaR analizi sistematik bir süreç olup, hedging ve çeşitlendirme etkinliklerini de kapsamaktadır. Risk yönetimi alanında VaR kavramının gelişimi, JP Morgan tarafından 1994' te RiskMetrics' in kullanımıyla başlamıştır.o andan günümüze kadar risk tahmininde VaR kullanımı üzerine yoğun araştırmalar yapılmış ve kavram bu alanda klasik bir yöntem haline gelmiştir.

VaR aynı türdeki portföyler için olası hataları azaltmak ve optimal olmayan sonuçları ortadan kaldırmak için farklı türlerde kullanılmaktadır. Bu durum risk yönetimi çerçevesinde model riskini de incelenmesi zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Yöntem; portföylerin risklerinin karşılaştırılması, sermaye yeterliliğinin belirlenmesi ve performans ölçüm aracı olarak kullanılabilmektedir.

Value at Risk; veri bir anlamlılık düzeyinde, spesifik bir zaman aralığında ve normal pazar koşullarında beklenen en kötü zararın hesaplanmağıdır. J.P. Morgan’ın "RiskMetrics-Technical Document"ında yer alan tanıma göre ise VaR, belirli bir zaman dilimi için %x olasılıkla ne kadar kaybederim sorusunun cevabını verir. (Penza ve Bansal, 2001)

126

Son dönemde fınans piyasasında riskler çeşitlenerek artmakta ve bu risklerin doğru ölçülüp yönetilememesinden dolayı çeşitli mali skandallar yaşanmaktadır. (Barings, Metalgesellschaft, Long Term Capital Management, Orange County, vb.) İşte bu risklerin yönetilmesi ve ölçülebilmesi için VaR birkaç yıl içinde en çok kullanılan ölçüm araçlarından biri olmuştur. VaR modellerinin bu kadar popüler olmasını iki temel sebebe bağlayabiliriz (Akçay ve Bolgün 2003).

 Tek bir rakam ile tüm portföyün riskini söyleyebilmesi.

 Bu rakamın bankaların piyasa riskleri karşısında tutmaları gereken minimum sermayenin hesaplanmasında temel teşkil etmesidir.

7.1.1 Kullanım Alanları ve Hesaplanması

VAR sonuçları karar vericilere pek çok konuda yardımcı olmaktadır:

-yatırım, hedge, portföy yönetimi ve benzer kararlarda riskli seçenekler arasında karar vermede kullanılabilmekte,

-riskler arası bağlantıları da dikkate aldığından genel olduğu kadar net olarak da risk hesabı yapılabilmesine olanak tanımakta ,

-yönetici ve işlemci kararlarının performansının değerlendirilmesine olanak vermekte,

-bir kurumun gerek duyduğu sermaye miktarının belirlenmesinde yardımcı olmakta, -kurum risklerinin açıklanmasında raporlama amaçlı kullanılmaktadır.

-ayrıca VAR tüm kurum bazında risk ölçümü yapabilecek EWRM (enterprise-wide risk management) için zemin oluşturmaktadır.

Güven aralığı pek çok durumda %99 ya da %95’tir. Tanımda ifade edilen “belli bir dönem” riske maruz değerlerin elde tutulma süresini ifade etmektedir.

Basel komite kararınca güven aralığı %99’dur. Komite elde tutma süresinin 10 gün ya da daha uzun olmasını istemektedir. (Aydın, 2000)

7.2. Risk Yönetimi ve VaR

1994 yılından itibaren, bir risk yönetim ve ölçüm aracı olarak, uluslararası finansal kuruluşlar arasında büyük kabul gören VaR, günümüz risk yönetim araçları içinde

127

önemli bir yer edinmiştir. VaR metotolojisinin bu başarısında en önemli faktörler: (Duman, 2000)

 Uygulanmasının oldukça basit olması,

 Üst yönetimlerce yorumlanıp değerlendirilmesinin kolay olması

 Kullanımının BIS tarafından teşvik edilmesi olmuştur.

Risk yönetiminde başarı, ancak iyi tasarlanmış, geçerli ve sağlıklı risk yönelimi bilgilendirmesi ile mümkündür. VaR. bir banka içinde, bu bilgilendirme prosesinin kendisi değil, bîr parçasıdır. Risk yönetiminin, herhangi bir banka içinde . VaR’a ek olarak diğer risk bilgi sistemleri ve risk yönetim metotları ile desteklenmesi gereği açıktır.

VaR, son zamanlarda risk yöneticilerinin zihinlerinde daha çok yer almaya başlamıştır. "Acaba VaR Barings, Orange County ya da Sumitomo'yu kurtarabilir miydi?" sorusunu alda getirmektedir (Sevil, 2001).

VaR'ı kredi riskinin yönetiminde kullanılması Avrupa ve Amerika'da gittikçe yaygınlaşmakla birlikte bu uygulamanın, kredi enstrümanlarının ikincil piyasada alım/satımına yönelik piyasaları bulunmayan ve derecelendirme kültürü gelişmemiş ülkelerde popülerlik kazanması oldukça güç olacaktır.

Bankacılık sektöründe, uluslararası seviyede, risk yönetimi konusunda yaşanan hızlı değişim ve gelişmeler yakın gelecekte ülkemizde de bu konuda hızlı bir şekilde bilgi üretilmesi ve nitelikli eleman yetiştirilmesi ihtiyacını ortaya çıkaracaktır.

VaR her türlü ihtiyaç için kullanılmaktadır : risk raporlaması, risk limitlerinin belirlenmesi, sermaye uygulamaları, sermayenin iç dağılımının belirlenmesi, performans ölçümü. Ancak VaR risk yönetiminde bütün soruların cevabını vermemektedir. VaR'm olay riski, enstrümanlar arasındaki likidite farklılıkları, model riski. Pazar riski ile ilgili tüm etkileri ortaya çıkaramaması gibi konulardaki eksikliklerinden dolayı bir araç olarak kullanılması yerinde olacaktır. (Macminn, 2002)

VaR sistemine sahip olmanın yararları, VaR'ın sadece risk ölçümünde değil, risk yönetiminde de kullanılmasıyla maksimize edilebilir. VaR riskin ölçülmesi ve yönetimi için çok güçlü bir araçtır, ancak tek başına bir araç değildir. Sadece VaR

128

rakamlarının hesaplanması değil, bu rakamların yorumlanması risk yönetimine değer karar.

VaR sonuçlan karar vericilere pek çok konuda yardımcı olmaktadır: (Aydın. 2000,).

 Yatırım, hedge, portföy yönetimi ve benzer kararlarda riskli seçenekler arasında karar vermede üst yönetimce kullanılabilmekte.

 Riskler arası bağlantıları da dikkate aldığından genel olduğu kadar net olarak da risk hesabı yapılabilmesine olanak tanımakta ,

 Yönetici ve işlemci kararlarının performansının değerlendirilmesine olanak vermekte,

 Bir kurumun gerek duyduğu sermaye miktarının belirlenmesinde yardımcı olmakta,

 Kurum risklerinin açıklanmasında raporlama amaçlı kullanılabilmekte,

 Ayrıca VaR tüm kurum bazında risk ölçümü yapabilecek EWRM enterprise-wide risk management) için zemin oluşturmaktadır