Uzun süreli bakım finansmanı

İspanya örneğinde olduğu gibi, Türkiye’de de USB hizmetleri genel vergi gelirlerinden finanse edilmektedir. Bakıma muhtaç bireylere, özel bakım merkezlerinde bakım hizmeti ile sosyal yardım yapılmak suretiyle evde bakımına destek verilmektedir.

Bakıma muhtaç kişinin bakım hizmetinin, özel bakım merkezlerinde veya evinde olmasına göre farklı miktarlarda ödemeler yapılmaktadır. Buna göre bakıma muhtaç bireylere verilecek bakım hizmeti karşılığında ödenecek ücret tutarları aşağıdaki gibidir:

134

 Yatılı bakım merkezlerinden, günde yirmi dört saat süreyle bakım hizmeti alan bakıma muhtaç engelliler için iki aylık net asgari ücret tutarında,

 Gündüzlü bakım merkezlerinden, günde sekiz saat süreyle tam gün hizmet alan bakıma muhtaç engelliler için bir aylık net asgari ücret tutarında,

 Gündüzlü bakım merkezlerinden, günde dört saat süreyle yarım gün bakım hizmeti alan bakıma muhtaç engelliler için bir aylık net asgari ücretin yarısı tutarında,

 Gündüzlü veya yatılı bakım merkezlerinde istihdam edilen bakıcı personel tarafından bakıma muhtaç engellinin ikametgahında günde üç saat süreyle hizmet alan bakıma muhtaç engelliler için bir aylık net asgari ücret tutarında,

 Akrabaları tarafından günde yirmi dört saat süreyle bakılan bakıma muhtaç engelliler için bir aylık net asgari ücret tutarında,

ödeme yapılmaktadır.

Yakın zamanda yapılan bir düzenleme ile yukarıda belirtilen bakıma muhtaç bireylere verilecek bakım hizmeti karşılığında ödenecek ücret tutarları değiştirilmiştir.

Buna göre, 2828 sayılı Kanun’un ek 7 inci maddesinde 6/2/2014 tarihli ve 6518 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikle, bakıma ihtiyacı olan engellilere özel bakım merkezlerinde sunulacak bakım hizmetinin karşılığı olarak belirlenecek kişi başına aylık bakım ücreti tutarı, (20.000) gösterge rakamı ile memur aylık katsayısının çarpımı sonucu bulunacak tutardan fazla olamayacağı öngörülmüştür. Bakıma ihtiyacı olan engellinin evde bakımına destek için ise (10.000) gösterge rakamı ile memur aylık katsayısının çarpımı sonucu bulunacak tutar kadar aylık sosyal yardım yapılması öngörülmüştür. Ayrıca, bakıma ihtiyacı olan engellilerin evde bakımına destek için yapılan sosyal yardımlara ilişkin iş ve işlemlerin, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarınca gerçekleştirilmesi öngörülmüştür.

135

Ancak, söz konusu değişikliklerin uygulanmaya başlanılacağı tarih olarak öngörülen 1 Temmuz 2014 tarihine kadar, özel bakım merkezlerinde veya ikametgahında bakım hizmeti alan bireyler için ödenecek ücret tutarları önceki hükümler çerçevesinde uygulanmaya devam etmektedir.

“Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü Özürlülerin Bakımı, Rehabilitasyonu ve Aile Danışmanlığı Hizmetlerine Dair Yönetmelik”

kapsamında; bedensel, zihinsel ve ruhsal engeli nedeni ile yaşama gereklerine uyamama durumunda olan engelli bireylere bakım ve rehabilitasyon hizmetleri ile bireye ve ailesine danışmanlık hizmetleri sağlanmaktadır. Bu çerçevede, bakıma muhtaç ve/veya engelli bireyler yaş, cinsiyet ve gelir ayrımı yapılmaksızın engel durumuna göre resmi bakım ve rehabilitasyon merkezlerinde verilen hizmetlerden ücretsiz olarak faydalanmaktadır (m. 53). Bununla birlikte, bakım ve rehabilitasyon merkezlerinde sürekli bakımı sağlanan engelli bireylere bakmakla yükümlü olan kişilerden ekonomik durumu nafaka alınmasına uygun olanlardan nafaka alınabilmektedir.

Ayrıca, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı huzurevleri ve yaşlı bakım rehabilitasyon merkezlerinde, ekonomik durumu iyi olan ve sosyal yönden yoksunluk içinde bulunan yaşlı bireyler hizmetlerden ücretli olarak yararlanırken, ekonomik yoksunluk içinde bulunan bireyler bu hizmetlerden ücretsiz olarak yararlanmaktadır. Bu kapsamda, söz konusu kuruluşlarda ücretli olarak yararlanacak bireylerden her yıl içinde alınacak miktarlar EYHGM tarafından altışar aylık dönemler halinde belirlenmekte olup, genel olarak oda tiplerine göre altı ücret grubuna ayrılmaktadır. Örneğin, 2013 yılının ikinci altı ayı için belirlenen ücretler bireyin ekonomik yoksunluğuna bağlı olarak 174,00 ile 574,50 TL arasında değişmektedir.

Birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de toplam USB harcamalarını tam olarak tahmin etmek mümkün görünmemektedir. Ancak, ülkemizde EYHGM tarafından sağlanan bakım hizmetlerinin ağırlıklı olarak Türkiye’nin USB sistemini oluşturduğu varsayımından yola çıkılarak, merkezi devlet bütçesinden yapılan USB harcamalarının

136

mevcut durumu hakkında genel bir bilgi elde edilebilir. Buradan hareketle, Tablo 3.18’de engelli ve bakıma muhtaç bireylere sunulan farklı hizmet türlerine göre yapılan harcamaların yıllara göre dağılımı gösterilmektedir.

Tablo 3.18. Farklı hizmet türlerine göre gerçekleşen USB harcamaları (TL)

Yıllar Evde Bakım Ödeneği Resmi Bakım ve Reh.

Merkezleri

Özel Bakım Merkezleri

2007 35.386.656 96.072.103 1.202.583

2008 417.603.212 123.004.578 5.435.294

2009 869.362.353 150.191.203 17.019.207

2010 1.483.480.030 168.074.188 45.678.758

2011 2.214.804.515 201.342.062 84.639.610

2012 2.944.114.529 218.660.260 132.454.330

2013 3.449.908.836 247.627.253 194.963.756*

Kaynak: EYHGM (2014)

* 2013 yılında özel bakım merkezlerine yapılan harcamalar 1111 sayılı Askerlik Kanununa 6252 sayılı Askerlik Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun kapsamında bedelli askerlik uygulamasında toplanan kaynaktan aktarıldığından belirtilen miktar tahminidir.

3.6.4.4. Uzun süreli bakım hizmetlerinden yararlanma kriterleri

Bakıma muhtaç bireylerin özel bakım merkezlerinde veya sosyal yardım yapılmak suretiyle evde bakım hizmetlerinden yararlanabilmesi için hem gelir şartını sağlaması hem de sağlık kurulu raporu ile ağır engelli olduğunu belgelendirmesi ve günlük hayatın alışılmış, tekrar eden gereklerini önemli ölçüde yerine getirememesi nedeniyle hayatını başkasının yardımı ve bakımı olmadan devam ettiremeyecek derecede düşkün olması gerekmektedir.

137

2828 sayılı Kanun’da, her ne ad altında olursa olsun her türlü gelirler toplamı esas alınmak suretiyle, hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı, gelir şartı tutarının altında olup, bakıma ihtiyacı olan engelliler kapsam altına alınmıştır. Söz konusu Kanun’da, 6 Şubat 2014 tarihli ve 6518 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikle bu kapsam genişletilerek, birden fazla bakıma ihtiyacı olan engelli bireyin yaşadığı haneler için gelir şartı kolaylaştırılmıştır (ek madde 7/1). Buna göre;

 Her ne ad altında olursa olsun her türlü gelirler toplamı esas alınmak suretiyle, hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı, asgari ücretin aylık net tutarının 2/3’ünden daha az olan,

 Hanede birden fazla bakıma ihtiyacı olan engelli birey bulunması halinde, birinci bakıma ihtiyacı olan engelliden sonraki her bakıma ihtiyacı olan engelli iki kişi sayılarak hesaplanan hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarının, asgari ücretin aylık net tutarı 2/3’ünden daha az olan,

engelli bireylere özel bakım merkezlerinde bakım hizmeti ya da sosyal yardım yapılmak suretiyle evde bakımına destek verilmektedir.

Aynı Kanun kapsamında, bakıma ihtiyacı olan engelli birey; “engellilik sınıflandırmasına göre resmi sağlık kurulu raporu ile ağır engelli olduğu belgelendirilenlerden, günlük hayatın alışılmış, tekrar eden gereklerini önemli ölçüde yerine getirememesi nedeniyle hayatını başkasının yardımı ve bakımı olmadan devam ettiremeyecek derecede düşkün olan kişi” şeklinde tanımlanmaktadır (m. 3/4). Ağır engelli birey, engel durumuna göre engellilik oranı %50 ve üzerinde olduğu tespit edilenlerden günlük yaşam aktivitelerini başkalarının yardımı olmaksızın yerine getiremeyeceğine sağlık kurulu raporu ile karar verilen kişiler şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanımdan hareketle, bireyin bakıma muhtaç olarak kabul edilmesi için engelli sağlık kurulu raporu ile belgelendirilmesi yeterli görülmemekte, aynı zamanda günlük temel aktiviteleri yerine getirmede bir başkasının yardımı ve bakımı

138

olmadan gerçekleştiremeyecek derecede düşkün olması aranmaktadır (Ürker, 2009:

175). Bu kapsamda, bakıma muhtaç engelli bireylerin incelenmesi ASPB il müdürlüklerinin sorumluluğundadır ve bireyin bakıma ihtiyaç duyup duymadığı “bakım değerlendirme heyetleri” tarafından yapılmaktadır. Söz konusu heyet “Bakım Raporu Formu” ile bireyin; öz bakım ihtiyaçlarını giderme durumu, hareket durumu, sosyal becerileri ve güvenlikte olma durumu ile ev işlerini ve idaresini yapabilme durumunu inceleyerek o bireyin günlük hayatın alışılmış tekrar eden gereklerini bağımsız bir şekilde ne kadar yerine getirebildiğini/getiremediğini değerlendirmektedir.

Türkiye’de yaşlı bireylere yatılı bakım hizmetleri huzurevleri, huzurevi yaşlı bakım ve rehabilitasyon merkezleri ve özel huzurevleri aracılığıyla sunulmaktadır. Bu kapsamda, sosyal ve/veya ekonomik yönden yoksunluk içinde olan 60 yaş ve üzeri bireyler; kendi gereksinimini karşılamasını engelleyici bir rahatsızlığı yoksa ve yeme, içme, banyo, tuvalet ve benzeri günlük yaşam aktivitelerini bağımsız olarak yapabiliyorsa huzurevlerinde; biraz daha ağır durumda olup bedensel ve zihinsel gerilemeleri nedeniyle süreli ya da sürekli olarak özel ilgi desteğe, korunmaya ve rehabilitasyona gereksinimi varsa huzurevi yaşlı bakım ve rehabilitasyon merkezlerinde sunulan hizmetlerden yararlanabilmektedir. Ayrıca, yaşlı bireylerin bakım hizmetlerinden yararlanabilmesi için ruh sağlığının yerinde olması, bulaşıcı hastalığı olmaması ve uyuşturucu madde ya da alkol bağımlılığı olmaması şartları aranmaktadır.

Diğer taraftan, yaşlılık nedeniyle engelli ve bakıma muhtaç duruma gelmiş olan ve kurum bakımı talep etmeyen yaşlı bireyler, evde bakımının sağlanması amacıyla kendisine bakan akrabalarına ödenen evde bakım ücreti ödeneğinden yararlanabilmektedir.