Son yıllarda teknolojide yaşanan önemli gelişmeler birçok alanda olduğu gibi eğitim alanında da kendini göstermeye başlamıştır. Yaşanan bu gelişmeler eğitimde interaktif oluşumlar meydana getirirken, eğitim için hem yeni gereksinimler oluşturmuş hem de yeni olanaklar sunmuştur. Uzaktan eğitim de, teknolojinin eğitimde kullanılmasının yansımasıdır.
Günümüzde teknolojinin eğitimde etkin ve verimli olarak kullanılmasında açıköğretim, açık üniversite, duvarsız eğitim, sanal eğitim v.b adlarla anılan “uzaktan eğitimin” önemli rolü olduğu vurgulanmaktadır. (Aydın 2002; Curabay ve Demiray 2002; Kaya 2002; Kaya ve ark. 2004; Đşman 2005).
Keegan'a (1996) göre uzaktan eğitim; “öğretim sürecinin çoğunluğunda eğitimci ve öğrencinin ayrı ortamlarda bulunduğu, eğitimci ve öğrenciyi bir araya getirecek ve ders içeriğini iletecek bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanıldığı, eğitimci ile öğrenci arasında iki yönlü karşılıklı iletişimin sağlandığı bir eğitim biçimidir” .
Buford’a (2005) göre uzaktan eğitim, öğretmen ile öğrencilerin zaman ve konum olarak ayrıldığı bir eğitim sistemidir.
Đşman’a (1999:93) göre ise farklı ortamlarda bulunan öğrenci ve öğretmenlerin, öğrenme-öğretme faaliyetlerini iletişim teknolojileri ve klasik posta hizmetleri ile gerçekleştirdikleri bir eğitim sistemi modelidir”
Kaliforniya Uzaktan Öğrenim Programı’na (California Distance Learning Programme-CDLP 2004) göre uzaktan eğitim; “öğrenciyle eğitim kaynakları arasında bağlantı kurularak gerçekleştirilen bir eğitim sistemidir” (http://www.cdlp.rssd.k12.ca.us/public/aboutindex.html).
Amerika Birleşik Devletleri Uzaktan Öğrenim Birliği’ne (United States Distance Learning Association-USDLA 2004) göre uzaktan eğitim; “uydu, video, ses, grafik, bilgisayar, çoklu ortam teknolojisi gibi araçların yardımıyla, eğitimin uzaktaki öğrencilere ulaştırılmasıdır” (http://www.usdla.org).
Uzaktan eğitim ile ilgili tanımlamaların ortak yanı, öğrenme faaliyetleri esnasında öğrencilerin bir arada bulunmaması, zamandan bağımsızlığın sağlanması, öğrencinin kendi isteği ile etkin olarak eğitime katıldığı, telekomünikasyon araçları/çoklu ortam uygulamalarının kullanıldığı bir eğitim modelidir/sistemidir/yaklaşımıdır (Blakeley ve Smith 1998; Diekelman ve Schulte 2000; Özaygen 2000; Picciano 2001; Taylor 2003; Başçiftçi ve Köklü 2005).
1.7.1.Uzaktan Eğitimin Türleri
Đşman (2005) uzaktan eğitimin uygulama modellerini tek yönlü ve çift yönlü iletişim modelleri başlıkları altında ele alıp incelemiştir.
Tek yönlü iletişim modeli içinde çeşitli dağıtım modelleri bulunmaktadır. Bunlar:
• Mektup ile dağıtım modeli: Az bir maliyet ile büyük öğrenci gruplarına hitap edilebilmektedir. Coğrafi olarak çok farklı bölgelerde bulunan öğrencilere ulaşılabilmektedir. Đstenilen hizmetler posta yolu ile verilebilir. Bu modelde öğretim materyalleri kesintisiz olarak gönderilebilir. Bedensel özürlü öğrencilere bu model ile eğitim hizmeti götürülebilir. Bu modelin en önemli sınırlılığı iletişim sorunlarına yol açmasıdır. Sınavlarda geçerlilik ve güvenirlik sorunları ortaya çıkabilir. Öğrencilerin grup çalışmasına elverişli bir model değildir. Ülkemizde Açık Đlköğretim, Açık Lise, Açık Öğretim Fakültesi öğretim materyallerini öğrencilerine posta yolu ile göndermektedir.
• Tek yönlü radyo ile dağıtım modeli: Son derece ekonomik bir modeldir. Farklı coğrafi bölgelerde yaşayan bireylerin eğitim ihtiyaçlarını karşılanabilir. Esnek bir yapıya sahiptir. Bu modelin en önemli sınırlılıkları ise radyo istasyonlarını işletmenin çok pahalı olması; öğrencilerin radyo program saatlerini takip etmekte zorlanması; iletişim sorunlarına yol açması; öğrencilerin grup çalışması yapamamasıdır.
• Tek yönlü televizyon ile dağıtım modeli: Düşük maliyet ile çok büyük kitlelere ulaşılabilir. Coğrafi engelleri ortadan kaldırır. Esnek bir yapıya sahiptir. Bireyler televizyon programlarını takip etmekte zorlanabilir. Đletişim sorunları ortaya çıkabilir. Öğretmen öğrencilerin öğrenmelerini kontrol edemez. Programların içeriği ve kalitesi çok düşük olabilir.
• Tek yönlü etkileşimli bilgisayarla dağıtım modeli: CD ve DVD’lerin maliyeti çok düşüktür. Eğitimin maliyeti ucuzdur. Büyük öğrenci gruplarına hitap edilebilir. Esnek bir yapıya sahiptir. Öğretmen-öğrenci, öğrenci-öğretmen arasında tek yönlü bir iletişim bulunmaktadır. Öğretmen öğrencilerin öğrenmelerini kontrol edemez. Hazırlanan programların içeriği ve kalitesi çok düşük olabilir.
• Karma teknolojik sistem modeli: Yukarıda bahsedilen mektup, radyo, TV, bilgisayarın tümleşik olarak eğitim hizmetlerinde kullanılmasıdır. Tek yönlü karma teknolojik sistem modelinin organizasyonu çok zordur.
Çift yönlü iletişim modelleri içinde çeşitli dağıtım modellerini Đşman (2005) aşağıdaki gibi ele almıştır:
• Çift yönlü radyo konferansı modeli: Eğitim-öğretim hizmetlerinin farklı kesimlerde bulunan öğrencilere radyo konferansları düzenleyerek verilmesidir. • Çift yönlü televizyon konferansı modeli: Görüntülü ve sesli olarak çift yönlü iletişime imkan veren bir modeldir.
• Çift yönlü etkileşimli bilgisayar modeli: Bu model, bilgisayarlar arası iletim sistemlerinin kullanılması ve internet üzerinden telekonferans faaliyetlerinin yapılması olmak üzere iki farklı biçimde gerçekleştirilebilir.
• Karışık teknoloji sistem modeli: Uzaktan eğitim faaliyetlerinde bilişim teknolojilerinin tümleşik olarak kullanılması.
1.7.2.Uzaktan Eğitim Yöntemleri
Uzaktan eğitimin gelişme aşamaları, iletişim teknolojisinin gelişimine paralel olarak şekillenmiştir (Đşman, 1999: 94). Uzaktan eğitim yöntemleri dört aşamada toplanabilir. Bunlar:
• Mektup: Uzaktan eğitimin tamamen posta hizmetleri aracılığı ile basılı materyal kullanarak yapılan şeklidir.
• Radyo ve Televizyon: Tek yönlü iletişimli radyo ve televizyon kanalları kullanılarak yapılan uzaktan öğretim şeklidir.
• Bilgisayar /internet: Bilgisayar ve internet kullanılarak yapılan uzaktan öğretim şeklidir. Bu öğretimde e-kütüphane, e-posta, sanal ortamda paylaşılan beyaz tahtalar, sohbet odaları ve sanal kantin sıkça kullanılan kaynaklardır.
• Bilişim Teknolojileri: Görüntülü telefon, sanal ortamlar, gelişmiş uydu ve fiber optik kablolar kullanılarak öğrencinin istediği anda ve yerde öğretim faaliyetlerine katılabildiği uzaktan öğretim yöntemidir. Öğrenci-öğretmen, öğrenci-öğrenci arasında sürekli olarak çift yönlü iletişim söz konusudur.
1.7.3.Neden Uzaktan Eğitim?
Uzaktan eğitimi zorunlu kılan çeşitli nedenler vardır. Bu nedenlerden bazıları literatürde şu şekilde sıralanabilir (Urdan ve Weggen, 2000: 3–5; Holmberg, 1989):
• Teknolojik ilerleme mevcut bilgilere yeni bilgilerin eklenmesine neden oluyor.
• Eğitimli işgücü açığı öğrenmeyi teşvik ediyor.
• Đş dünyasındaki çetin rekabet, şirketleri eğitim maliyetlerini kısmaya itiyor. • Küreselleşme, şirketleri coğrafi olarak farklı bölgelere dağılmış olan
personelini eğitimde yeni yöntemlere itiyor.
• Esnek koşullarda çalışan fikir işçileri eğitimde de esneklik talep ediyor. • Öğrenim zaman zaman yapılan bir aktivite olmaktan çıkıp, sürekli yapılan bir
eylem haline geliyor.
• Đnternet kullanıcılarının sayısındaki patlama, interneti bilgi aktarmada çok elverişli bir araç konumuna getiriyor.
• Gerekli bilgiye zamanında ve anında ulaşabilmenin önemi artıyor. • Kişiye özel öğrenim, öğrenenin performansını yükseltiyor.
• Elektronik öğretim öğrencilerin katılımını artırıyor. • Ulaşım için zaman kaybı söz konusu olmuyor. • Öğrenim sırasında bir işte çalışmak sorun olmuyor. • Bilgi ihtiyaç duyulduğu anda ediniliyor.
• Zaman ve mekan sınırlaması olmuyor.
• Öğrenci öğrenme hızına göre programı düzenleyebiliyor.
• Bazı kişilik özelliklerine sahip öğrencilerin (utangaç, konuşma güçlüğü çekenler vb.) verimliliğini artırıyor.
• Öğrenim maliyetlerini önemli ölçüde düşürüyor.