Uygulamalı Çalışmalar

Tosun ve Güran (2002) Veri Zarflama Analizini kullanarak Ankara Defterdarlığı’na bağlı 21 vergi dairesinin etkinliğini ölçtükleri çalışmalarında sadece 3 vergi dairesinin etkin çalıştığı sonucuna ulaşmışlardır.

Bayraklı vd. (2004), 477 mükellef ile gerçekleştirdikleri ankete dayalı çalışmalarında algılanan denetimi ölçmek amacıyla katılımcılara “Vergi kaçırırsam vergi idaresi tarafından yakalanma ihtimalimin yüksek olduğunu düşünüyorum” sorusunu

yöneltmişler bu önermeye katılımcıların yaklaşık %50’si katıldığını belirtirken %35’i aksi yönde görüş beyan etmiş, %15’i ise fikir beyan etmemiştir.

Koban ve Fırat (2007) Bursa ilinde perakende sektöründe 485 işveren ve 608 çalışan ile yaptıkları ankete dayalı çalışmaları sonucunda vergi denetimi hakkında katılımcıların %20.6’sı vergi denetimlerinin kesinlikle caydırıcı olduğunu, %33.9’u etkisinin geçici ve sınırlı oluduğunu, %20’si cezaların yaptırımı olmayınca gereksiz olduğunu, %25.5’i ise vergi denetimlerinin hiçbir etkisi olmadığını belirtmiştir. Ayrıca mükelleflerin vergi idaresine bakışını yansıtan sonuçlara göre katılımcıların %41’i vergi idaresinin mükelleflere olumlu bakışı olduğunu, %25.6’sı vergi idaresi ile muhatap olmanın kendilerini kaygılandırdığını, %18.1’i vergi mükellefi olmak istemediğini, %14.2’si ise her zaman denetlenme kaygısı taşıdıklarını belirtmişlerdir. Aytekin (2007) Türkiye için 1985-2004 dönemini zaman serisi yöntemi ile ele almış ve vergi gelirleri ile vergi denetimi arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Aytekin, incelenen matrah ve bulunan matrah değişkenlerini kullandığı çalışmasında Granger nedensellik testi sonucunda incelenen matrahın, bulunan matrahın Granger nedeni olduğu sonucuna ulaşmıştır. İncelemeye tabi tutulan matrah miktarında artış sonucunda inceleme sonucu bulunan matrah farkında artış olacağını belirten Aytekin, incelemeye tabi tutulan matrahtan bulunan matrah farkına doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi olduğu bulgusunu elde etmiştir. Ayrıca regresyon analizi sonucunda; her 1 milyon TL’lik fazladan yapılan inceleme sonucunda 783.800 TL vergi geliri artışı olacaktır.

Çelikkaya ve Gürbüz (2008)’ün Eskişehir ilinde ikamet eden ve gerçek usulde vergilendirilen 1750 gelir mükellefi ile yaptıkları anket uygulaması sonucunda, katılımcıların %76’sı mevcut cezaların yetersiz olduğunu, %81.3’ü denetimin yetersiz olmasının düşük beyanda bulunma eğilimini arttırdığını, 1-5 yıl arasında faaliyette bulunanların %52.6’sının, 20 yıl ve daha fazla süredir faaliyette bulunanların ise %26.8’inin hiç denetime tabi tutulmadığı, katılımcıların yaklaşık %80’i denetlenme ihtimalinin doğru beyanda bulunma eğilimini arttıracağı bulgularını elde etmişlerdir.

Mert (2009) bir ilde6 vergi dairesi grup müdürü ve 10 vergi denetmeni ile yaptığı mülakat sonucunda:

• Vergi dairesi müdürü, mükelleflere vergi denetimi alışkanlığı kazandırmanın ilk yolunun mükelleflere bir gün denetlenebileceği endişesini yansıtmak olduğunu, denetimin önündeki en büyük engelin yetersiz olan vergi denetmeni sayısı olduğunu, vergi denetim yapısının üzerindeki bürokrasi baskısı bulunduğunu, denetim personelinin terfi ve yükselmelerinde adaletsizliklerin olduğunu belirtmiştir.

• Vergi denetmenleri ise, vergi denetimlerinin etkin ve verimli olmadığını, cari yıl bazında yeterli oranda mükellef denetiminin yapılamamasının kötü niyetli mükellefleri vergi kaçakçılığı anlamında cesaretlendirdiğini, denetim personeli sayısının arttırılması gerektiğini, vergi mevzuatının karmaşık olduğunu, vergi dairesi yapısı üzerinde siyasi bir baskı olmadığını, özlük haklarının yeterli olmadığını, atamalarda sorunlar olduğunu, emeklilik haklarının eksikliğini ve terfi imkânın adaletli olmadığını ifade etmişlerdir.

Niu (2010), ABD’nin New York eyaleti özelinde yaptığı araştırmasında vergi denetim elemanı sayısı ile vergi gelirleri arasında pozitif bir ilişki olduğu, lineer modelleme sonucunda fazladan istihdam edilen her bir denetim elemanının vergi gelirlerinde 590.000$, lineer olmayan modele göre ise ilave bir denetim elemanının 602.000$ katkı sağladığı sonucuna ulaşmıştır.

Övet (2010), Ankara ilinde görev yapmakta olan 206 vergi denetmen ve yardımcılarına anket uygulamıştır. Çalışma sonucunda katılımcıların %60’ı vergi inceleme oranının %15 ve üzerinde olması gerektiğini, vergi denetiminde etkinliği belirleyen en önemli faktörün vergi denetiminde örgütlenme ve mevzuat olduğunu ifade etmişlerdir. Gez (2011) Afyonkarahisar ilinde çeşitli büyüklükte faaliyet gösteren 100 işletme sahibi ile yaptığı anket sonucunda; katılımcıların %36’sının daha önce vergi denetimine tabi tutulmadığı, denetime tabi tutulan katılımcıların %29’unun ceza aldığı, katılımcıların %67’sinin vergi kanunları, tebliğler ve mevzuatın yeterince açık ve anlaşılabilir

olmadığına inandığı, katılımcıların %72’sinin üzerine vergi borcu düştüğü halde vergisini ödemeyen ve yakalanmayan mükelleflerin var olduğuna inandığı, vergi kaçıranlara uygulanan cezaların yeterince caydırıcı olmadığına inananların %68 olduğu, katılımcıların %80’inin vergi kaçakçılığının cezalandırılması gereken büyük bir suç olduğuna inandığı, katılımcıların %27’sinin vergi kaçıran bir mükellef gördüklerinde normal karşılamakta olduğu, ankete katılan mükelleflerin %62’sinin vergi kaçakçılığını önlemenin en önemli yolunun denetim olduğunu düşündüğü, ankete katılan mükelleflerin %31’inin vergi denetim ve inceleme elemanlarının davranışlarından memnun olduğu bulgularını elde etmiştir.

Tunçer ve Övet (2011) Ankara’da 206 vergi denetmen ve yardımcılarına uyguladığı anket sonucunda katılımcıların %73.2’si vergi inceleme oranlarının %10’un üzerinde olması gerektiğini belirtmişlerdir. Ancak yazarlara göre inceleme oranlarının bu derece yüksek olmasının gereği olmadığı gibi diğer ülke uygulamaları ve personel sayısı gerçeği ile de örtüşmeyeceği ifade edilmektedir. Ayrıca katılımcılara göre vergi denetimindeki en önemli problem örgütlenme sorunudur.

Sara (2012), Ankara, Afyon ve Uşak illerinde 568 gelir idaresi personeli ile anket uygulayarak yaptığı çalışma sonucunda katılımcıların %60’nın aldığı maaşı yeterli bulmadığı, %45’inin iş yerinde çalışan kişi sayısının yeterli görmediği, %65’inin özlük haklarından memnun olmadığı, %58’inin işi ile ilgili fiziki şartlardan memnun olmadığı, %55’inin iş yerinde başarılı performans gösterenlerin göstermeyenlerden ayırt edilmediğine inandığı, %74’ü ülkemizde vergi denetimlerinin yetersiz olduğunu, %83’ü ülkemizdeki vergi sisteminin çok karmaşık olduğunu, %90’ının ülkemizdeki maliye mevzuatının çok sık değiştiğini düşündüğü sonuçlarını elde etmiştir.

Dızman ve Güney (2015), Erzincan ilinde 40 muhasebe meslek mensubu (SMMM ve YMM) yaptıkları ankete dayalı çalışma sonucunda katılımcıların en önemli sorunları olarak sırasıyla “bürokratik işlemlerin fazlalığı”, “vergi yargısının yavaş işlemesi”, “vergi mevzuatında yapılacak değişikliklerde muhasebecilerin görüşlerinin alınmaması”, “vergi incelemelerinde denetçilerin ön yargılı davranması”, “vergi denetiminde meslek mensuplarından yararlanılmaması”, “vergi incelemelerinde mükelleflerin potansiyel suçlu gibi görülmesi ve tehditkâr tavırlar sergilenmesi” bulgularını elde etmişlerdir.

Sağlam ve Aytaç (2015), Çorum ilinde Ticaret ve Sanayi odasına kayıtlı 261 vergi mükellefi ile anket yöntemi kullanarak yaptıkları araştırma sonucunda katılımcıların %46’sı vergi denetiminin amacının vergi kayıp ve kaçağını önleme, %24.9’u kayıtdışı ekonomiyi önleme, %11.9’u mükelleflere gözdağı vermek, %11.5’i mükelleflerin vergisini ödemesini sağlama, %5.7’si ise vergi kaçıranları yakalama şeklinde belirtmişlerdir. Mükelleflerin vergi denetimi için işletmelerine gelindiğinde ilk hissettikleri duygu ya da ilk algılarını araştıran soruya ise katılımcıların %45,9’u tedirgin olurum %4,5’i telaşlanırım, %4,5’i korkarım, %29’u sakin karşılarım, %16,1’i ise, hiçbir şey hissetmem şeklinde cevaplandırmışlardır. Ankete katılan mükelleflerin %59,4’ü vergi denetimi geçirmiş olup vergi denetimi geçiren mükelleflerin %71.6’sı, vergi denetimi için işletmelerine gelen denetim elemanlarının olumlu tavır sergilediklerini belirtmiştir.