UYGULAMA ÇALIġMASININ METODOLOJĠSĠ

Uygulama kapsamında Hazine‟nin ihraç etmiĢ olduğu Türk Lirası cinsinden devlet tahvillerine yatırım yapan bir bankanın mali tablolarının, bu yatırımdan nasıl etkilendiğine yönelik bir analiz gerçekleĢtirilmiĢtir. ÇalıĢmanın metodolojisi doğrultusunda önce neden bu araĢtırmanın yapıldığı, araĢtırmanın spesifik olarak hangi devlet tahvillerini kapsadıgı, hangi dönemler arasında yürütüldügü ve hangi analiz yönteminin kullanıldığına iliĢkin hususların belirtilmesi gerekmektedir.

3.1.1. ÇalıĢmanın Amacı

ÇalıĢmada, Hazine‟nin Türk Lirası cinsinden ihraç ettiği likiditesi ve iĢlem hacmi yüksek, faiz tipi açısından değiĢken kupon faizli, sabit kupon faizli ve iskontolu devlet tahvillerinden birer örnek seçilmiĢtir. Örnek olarak seçilen bu kıymetlere iliĢkin piyasa fiyatlarındaki ve satın alındığı tarihten itibaren iç verim oranı yöntemine göre hesaplanan net bugünkü değerlerindeki geliĢim incelenmiĢtir. Söz konusu kıymetlerin nominal tutarı dikkate alınarak TMS 39 kapsamındaki farklı muhasebe portföylerinde ağırlıklandırılması durumda, TMS 39‟da belirtilen değerleme yöntemleri uygulanarak elde edilen sonuçların, mali tablolara yansımasının nasıl olacağı ortaya konulmuĢtur. Bu analizler neticesinde, bankacılık sektörümüz için optimal muhasebe portföyünün oluĢturulması amaçlanmıĢtır.

3.1.2. Literatür Taraması

Konuyla ilgili literatür incelendiğinde; Amerika BirleĢik Devletleri‟nde, bazı menkul kıymetlerin gerçeğe uygun değerle değerlemenin banka gelir tablosu ve özkaynağı üzerinde oluĢan dalgalanmanın etkisini tespit etmek için araĢtırmalar

yapılmıĢtır. Barth, Landsman ve Wahlen(1995)110 örnek olarak seçtikleri Amerikan bankaları üzerinde, 1971 ve 1990 yılları arasında menkul kıymetlerle ilgili gerçeğe uygun değere iliĢkin dataları bankaların raporlarından elde ederek bir çalıĢma gerçekleĢtirmiĢlerdir. Ġlgili dönemde menkul kıymetleri gerçeğe uygun değerle değerlemenin finansal sonuçlarının, tarihi maliyetle değerlemenin finansal sonuçlarına göre daha dalgalı bir seyir izlediğini ortaya koymuĢlardır.

Bernard, Merton ve Palepu (1995)111 gerçeğe uygun değer yönteminin Danimarka bankalarının muhasebe uygulamaları üzerindeki etkisi üzerine bir çalıĢma yapmıĢlardır. Yaptıkları çalıĢmada gerçeğe uygun değerle değerlemenin Danimarka bankalarının karlarındaki dalgalanmayı üç dört kata kadar artırdığını ortaya koymuĢlardır. Yonetani ve Katsuo (1998)112 87 Japon bankası üzerinde, 1989 yılında baĢlayıp 1996 yılında sona eren dönem için bir çalıĢma yapmıĢlardır. ÇalıĢmada göstermiĢlerdi ki gerçeğe uygun değer muhasebesi uygulandığında elde edilen finansal sonuçlar daha dalgalı bir seyir izlese de, bu artan dalgalanma kesin bir Ģekilde ekonomik riski yansıtmamaktadır.

Gebhardt, Reichardt ve Wittenbrink (2003)113, Alman bankaları üzerinde “Bankacılık sektöründe finansal enstrümanların muhasebesi ve bir simülasyon modeli ile varılan sonuçlar” adlı bir çalıĢma yapmıĢlardır. Yapılan çalıĢma mevcut IAS 39 hükümleri ile IAS 39 yürürlüğe girmeden önceki IAS hükümleri ile riskten korunma muhasebesi uygulanarak veya uygulanmadan hazırlanan finansal tabloların analiz edildiği bir modeldir. Simüle edilen modelde banka, yatırım ve ticari bankacılık faaliyetleri ile uluslararası çağdaĢ bir bankanın önemli özelliklerini yansıtmaktadır. Modelde kısa vadeli fonlamanın dıĢında, uygulama dönemi boyunca bankanın varlık ve yükümlülüklerinde baĢlangıç koĢulları muhafaza edilmiĢtir. Uygulama dönemi olan 1996 ve 1998 yılları arasında piyasa faiz oranlarının düĢtüğü ve yükseldiği bir ortamda,

110_{M.E.Barth., R.W Landsman., J.M.Wahlen, “Fair Value accounting: Effects on banks earnings volatility,} regulatory capital, and value of contractual cash flows”, Journal of Banking & Finance, volume 19, Issues 3-4, June 1995, s. 577-605.

111 _{V.L. Bernard, R.C.Merton, K.G. Palepu,., “Market-to-market Accounting for Banks and Thrifts:} Lessons from Danish Experience”, Journal of Accounting Research, Vol. 33, No. 1, 1995, s.1-32.

112 _{T. Yonetani ve Y. Katsuo, “Fair value accounting and regulatory capital requirements”, FRBNY} Economic Policy Review, October 1998, s. 33-43,.

113 _{G. Gebhardt, R.Reichardt, C.Wittenbrink, “Accounting for Financial Instruments in the Banking} Industry”, Johann Wolfgang Goethe-Universität Frankfurt Am Main, Working Paper Series: Finance & Accounting, No.95, November 2002.

yılsonları itibariyle söz konusu değerleme yöntemleri kullanılarak elde edilen finansal tablo sonuçları analiz edilmeye çalıĢılmıĢtır. Birinci olarak, IAS 39‟a göre tam riskten korunmanın uygulandığı banka ile ilgili olarak, piyasa faiz oranlarındaki hareketliliğin bankanın dönem kar zararında dalgalı bir seyir oluĢmasına sebep olabileceği sonucuna varmıĢlardır. Ġkinci olarak ise aynı senaryoda kısmi riskten korunmayı uygulayan bankanın değerleme sonuçlarına göre bir kayıp ve kazanç doğsa da, tam risten korunmanın uygulandığı bankaya kıyasla piyasa faiz oranlarındaki dalgalanmadan daha az etkilenebileceği konusunu tartıĢmaktadırlar.

Özetle yapılan çalıĢmalar, varlık ve yükümlülüklerin değerlemesine iliĢkin muhasebe standartlarında mali tabloları etkileyebilecek değiĢikliklerin söz konusu olduğu durumlarda, değerlemede eski ve yeni standartların uygulandığı ve mali tablolar üzerindeki etkisinin incelendiği iki farklı modelin karĢılaĢtırılmasına yöneliktir. Oysa çalıĢmamız eski ve yeni standart uygulamalarının mali tablolar üzerinde yaratacağı etkiyi karĢılaĢtırmayı değil, mevcut IAS veya TMS 39 kapsamındaki finansal araç kategorizasyonlarına yapılan yatırım miktarlarının, 3 farklı portföyde simüle edilerek, bankacılık sektörümüz için uygun menkul portföyünü tespit etmeyi amaçlamaktadır.. Yapılan bazı çalıĢmalarda faiz oranları simüle edilmiĢtir. ÇalıĢmamızda simüle edilen yatırım miktarlarıdır. Faiz oranları gerçekleĢen piyasa verilerinden oluĢmaktadır.

3.1.3. ÇalıĢmanın Kapsamı

ÇalıĢma kapsamında, ĠMKB Tahvil ve Bono Piyasası‟nda iĢlem gören aĢağıda isin kodları yer alan devlet tahvilleri seçilmiĢtir.

Tablo 35: TRT070911T19 & TRT260912T15 & TRT130110T10 Isın Kodlu Devlet Tahvilleri Faiz Tipine Göre Tutarsal Dağılımı

Dağılım Faiz Tipi Isın Code Nominal

35.0% Değişken TRT070911T19 70,000,000

35.0% Sabit TRT260912T15 70,000,000

30.0% İskontolu TRT130110T10 60,000,000

100.0% Toplam 200,000,000

Yukarıda Tablo 35‟de, toplam nominal tutar, faiz tipi dikkate alınarak seçilen devlet tahvillerine, belirtilen ağırlıklarda dağıtılmıĢtır.

3.1.4. ÇalıĢmanın Sınırlılıkları

Bu çalıĢmada örnek olarak seçilen devlet tahvillerinin bir yıl boyunca aylık piyasa fiyatlarındaki ve satın alındığı tarihten itibaren hesaplanan iç verimli fiyatlarındaki geliĢim analiz edilmeye çalıĢılmıĢtır. ÇalıĢmada daha uzun bir zaman aralığındaki piyasa fiyatlarının uygulamaya dahil edilmesi, karĢılaĢtırmalı analiz ve trend analizinden daha sağlıklı sonuçlar elde edilmesini sağlayabilirdi ancak gerek hazinenin ihraç ettiği gösterge tahvillerin(Bencmark Bond) vadesinin iki yıldan az olması gerekse uzun vadeli devlet tahvillerinin likiditesinin düĢük olmasına bağlı olarak hiç iĢlem görmemesi, zaman aralığının bir yıl ile sınırlandırılması kararında etkili olmuĢtur.

3.1.5. Verilerin Toplanması ve Analiz Yöntemi

ÇalıĢmada öncelikle verilerin seyrinin izlendiği dönem olan 30.06.2008 ve 30.06.2009 tarihleri arasındaki ĠMKB Tahvil Bono Piyasası Bültenleri ay sonları itibariyle ĠMKB‟nin resmi internet sitesinden alınarak, analizin yapıldığı dönemi kapsayan 13 ay boyunca sürekli olarak iĢlem görmüĢ ve iĢlem hacmi yüksek olan bir adet iskontolu, bir adet sabit kupon faizli, bir adet değiĢken kupon faizli kıymet olmak üzere toplam üç adet devlet tahvili uygulama için seçilmiĢtir. Uygulama kapsamındaki bu üç adet devlet tahvilinin alıĢ tarihi 31.05.2008 olarak kabul edilmiĢ, 30.06.2008 tarihinden baĢlamak üzere 30.06.2009 tarihine kadar her ay sonu itibariyle net bugünkü değerleri hesaplanmıĢtır. KarĢılaĢtırmalı analiz ve trend analizi yöntemleri kullanılarak, ĠMKB Tahvil ve Bono Piyasası Bültenleri‟nden elde edilen ay sonu piyasa fiyatları ile hesaplanan iç verimli fiyatlar arasındaki iliĢki ve dönem içerisinde fiyatların geliĢimi incelenmiĢtir.

TRT070911T19 ISIN KODLU DEĞĠġKEN KUPON FAĠZLĠ DEVLET TAHVĠL NAKĠT AKIġ TABLOLARI & ĠÇ VERĠMLĠ FĠYATLARI KUPON ÖDEMESĠ +111.71-10.06 TRT070911T19 30.06.08 TRT070911T19 31.10.08 TRT070911T19 11.03.09 31.05.08 -106 01.07.08 0 10.09.08 -101.90 01.11.08 0 10.09.08 9.24 10.09.08 9.24 11.03.09 10.06 11.03.09 10.06 11.03.09 -101.65 12.03.09 0 11.03.09 9.24 11.03.09 9.24 09.09.09 10.06 09.09.09 10.06 09.09.09 7.35 09.09.09 7.35 09.09.09 9.24 09.09.09 9.24 10.03.10 10.06 10.03.10 10.06 10.03.10 7.35 10.03.10 7.35 10.03.10 9.24 10.03.10 9.24 08.09.10 10.06 08.09.10 10.06 08.09.10 7.35 08.09.10 7.35 08.09.10 9.24 08.09.10 9.24 09.03.11 10.06 09.03.11 10.06 09.03.11 7.35 09.03.11 7.35 09.03.11 9.24 09.03.11 9.24 07.09.11 110.06 07.09.11 110.06 07.09.11 107.35 07.09.11 107.35 07.09.11 109.24 07.09.11 109.24

ĠVO 18.47% ĠVF 107.54 ĠVO 20.24% ĠVF 104.61 ĠVO 14.42% ĠVF 101.69 TRT070911T19 31.07.08 TRT070911T19 30.11.08 TRT070911T19 31.03.09 31.05.08 -106 01.08.08 0 10.09.08 -101.90129 01.12.08 0 10.09.08 9.24 10.09.08 9.24 11.03.09 10.06 11.03.09 10.06 11.03.09 -101.65255 01.04.09 0 11.03.09 9.24 11.03.09 9.24 09.09.09 10.06 09.09.09 10.06 09.09.09 7.35 09.09.09 7.35 09.09.09 9.24 09.09.09 9.24 10.03.10 10.06 10.03.10 10.06 10.03.10 7.35 10.03.10 7.35 10.03.10 9.24 10.03.10 9.24 08.09.10 10.06 08.09.10 10.06 08.09.10 7.35 08.09.10 7.35 08.09.10 9.24 08.09.10 9.24 09.03.11 10.06 09.03.11 10.06 09.03.11 7.35 09.03.11 7.35 09.03.11 9.24 09.03.11 9.24 07.09.11 110.06 07.09.11 110.06 07.09.11 107.35 07.09.11 107.35 07.09.11 109.24 07.09.11 109.24

ĠVO 18.47% ĠVF 109.10 ĠVO 20.24% ĠVF 106.21 ĠVO 14.42% ĠVF 102.44 TRT070911T19 31.08.08 TRT070911T19 31.12.08 TRT070911T19 30.04.09 31.05.08 -106 01.09.08 0 10.09.08 -101.90 01.01.09 0 10.09.08 9.24 10.09.08 9.24 11.03.09 10.06 11.03.09 10.06 11.03.09 -101.65255 01.05.09 0 11.03.09 9.24 11.03.09 9.24 09.09.09 10.06 09.09.09 10.06 09.09.09 7.35 09.09.09 7.35 09.09.09 9.24 09.09.09 9.24 10.03.10 10.06 10.03.10 10.06 10.03.10 7.35 10.03.10 7.35 10.03.10 9.24 10.03.10 9.24 08.09.10 10.06 08.09.10 10.06 08.09.10 7.35 08.09.10 7.35 08.09.10 9.24 08.09.10 9.24 09.03.11 10.06 09.03.11 10.06 09.03.11 7.35 09.03.11 7.35 09.03.11 9.24 09.03.11 9.24 07.09.11 110.06 07.09.11 110.06 07.09.11 107.35 07.09.11 107.35 07.09.11 109.24 07.09.11 109.24

ĠVO 18.47% ĠVF 110.68 ĠVO 20.24% ĠVF 107.89 ĠVO 14.42% ĠVF 103.58 TRT070911T19 09.09.08 TRT070911T19 31.01.09 TRT070911T19 31.05.09 31.05.08 -106 10.09.08 0 10.09.08 -101.90 01.02.09 0 10.09.08 9.24 10.09.08 9.24 11.03.09 10.06 11.03.09 10.06 11.03.09 -101.65255 01.06.09 0 11.03.09 9.24 11.03.09 9.24 09.09.09 10.06 09.09.09 10.06 09.09.09 7.35 09.09.09 7.35 09.09.09 9.24 09.09.09 9.24 10.03.10 10.06 10.03.10 10.06 10.03.10 7.35 10.03.10 7.35 10.03.10 9.24 10.03.10 9.24 08.09.10 10.06 08.09.10 10.06 08.09.10 7.35 08.09.10 7.35 08.09.10 9.24 08.09.10 9.24 09.03.11 10.06 09.03.11 10.06 09.03.11 7.35 09.03.11 7.35 09.03.11 9.24 09.03.11 9.24 07.09.11 110.06 07.09.11 110.06 07.09.11 107.35 07.09.11 107.35 07.09.11 109.24 07.09.11 109.24

ĠVO 18.47% ĠVF 111.14 ĠVO 20.24% ĠVF 109.59 ĠVO 14.42% ĠVF 104.78 KUPON ÖDEMESĠ +111.14-9.24 TRT070911T19 10.09.08 TRT070911T19 28.02.09 TRT070911T19 30.06.09 10.09.08 -101.90 10.09.08 0 10.09.08 -101.90 01.03.09 0 11.03.09 10.06 11.03.09 10.06 11.03.09 10.06 11.03.09 10.06 11.03.09 -101.65255 01.07.09 0 09.09.09 10.06 09.09.09 10.06 09.09.09 10.06 09.09.09 10.06 09.09.09 7.35 09.09.09 7.35 10.03.10 10.06 10.03.10 10.06 10.03.10 10.06 10.03.10 10.06 10.03.10 7.35 10.03.10 7.35 08.09.10 10.06 08.09.10 10.06 08.09.10 10.06 08.09.10 10.06 08.09.10 7.35 08.09.10 7.35 09.03.11 10.06 09.03.11 10.06 09.03.11 10.06 09.03.11 10.06 09.03.11 7.35 09.03.11 7.35 07.09.11 110.06 07.09.11 110.06 07.09.11 110.06 07.09.11 110.06 07.09.11 107.35 07.09.11 107.35 ĠVO 20.24% ĠVF 101.90 ĠVO 20.24% ĠVF 111.15 ĠVO 14.42% ĠVF 105.94 TRT070911T19 30.09.08 TRT070911T19 10.03.09 10.09.08 -101.90 01.10.08 0 10.09.08 -101.90 11.03.09 0 11.03.09 10.06 11.03.09 10.06 11.03.09 10.06 11.03.09 10.06 09.09.09 10.06 09.09.09 10.06 09.09.09 10.06 09.09.09 10.06 10.03.10 10.06 10.03.10 10.06 10.03.10 10.06 10.03.10 10.06 08.09.10 10.06 08.09.10 10.06 08.09.10 10.06 08.09.10 10.06 09.03.11 10.06 09.03.11 10.06 09.03.11 10.06 09.03.11 10.06 07.09.11 110.06 07.09.11 110.06 07.09.11 110.06 07.09.11 110.06 ĠVO 20.24% ĠVF 102.99 ĠVO 20.24% ĠVF 111.71

TRT260912T15 ISIN KODLU SABĠT KUPON FAĠZLĠ DEVLET TAHVĠLĠ NAKĠT AKIġ TABLOLARI & ĠÇ VERĠMLĠ FĠYATLARI TRT260912T15 30.06.08 TRT260912T15 31.10.08 TRT260912T15 31.03.09 31.05.08 -85.80 01.07.08 0 01.10.08 -84.45 01.11.08 0 01.10.08 -84.45 01.04.09 0 01.10.08 7 01.10.08 7 01.04.09 7 01.04.09 7 01.04.09 7 01.04.09 7 01.04.09 7 01.04.09 7 30.09.09 7 30.09.09 7 30.09.09 7 30.09.09 7 30.09.09 7 30.09.09 7 31.03.10 7 31.03.10 7 31.03.10 7 31.03.10 7 31.03.10 7 31.03.10 7 29.09.10 7 29.09.10 7 29.09.10 7 29.09.10 7 29.09.10 7 29.09.10 7 30.03.11 7 30.03.11 7 30.03.11 7 30.03.11 7 30.03.11 7 30.03.11 7 28.09.11 7 28.09.11 7 28.09.11 7 28.09.11 7 28.09.11 7 28.09.11 7 28.03.12 7 28.03.12 7 28.03.12 7 28.03.12 7 28.03.12 7 28.03.12 7 26.09.12 107 26.09.12 107 26.09.12 107 26.09.12 107 26.09.12 107 26.09.12 107

ĠVO 20.85% ĠVF 87.19 ĠVO 20.85% ĠVF 85.82 ĠVO 20.85% ĠVF 92.82