Basel II Kriterleri Açısından Portföy Sınıflamasının Finansal Açıdan Değerlendirilmes

Ülkelerin Merkez Bankalarının bir araya gelerek oluĢturdukları bir kurul olan BIS, 1974 yılında Basel Komitesini oluĢturmuĢtur.Basel Komitesi 1988 yılında Basel-I standartlarını yayınlamıĢtır. Basel I‟in ilk halinde, bankaya karĢı olan yükümlülüklerin zamanında yerine getirilmemesi nedeniyle doğabilecek zararlar olarak tanımlanan kredi riski kavramı, sermaye yeterliliği hesaplamasının temelini oluĢturmuĢtur. Ancak zamanla küreselleĢen finansal piyasalarda faiz oranları ve döviz kurlarındaki dalgalanmalara bağlı yaĢanan geliĢmeler kredi riski ile birlikte, piyasa riskinin sermaye yeterlilik rasyosunun hesaplanmasında dikkate alınması gerekliliğini ortaya koymuĢtur. Piyasa riski, finansal piyasalarda faiz oranları ve döviz kurlarında meydana gelen değiĢimler sonucunda, bankanın zarar etme ve sermaye kaybetme riski olarak tanımlanabilir. Türkiye‟de de 2000 yılında yaĢanan finansal kriz sonrası, BDDK bankacılık sermaye yeterliliği oranı hesaplanmasında piyasa riskinin de dahil edilmesini 2001 yılı sonundan itibaren zorunlu hale getirmiĢtir.

Basel I ile tanımlanan bankaların maruz kaldığı kredi riski ve piyasa riskini ölçmede kullanılan standard yöntemlerin bankacılık risklerini gerçekçi bir Ģekilde ölçmede yetersiz kalması, finansal piyasalardaki fiyat dalgalanmalarını yansıtmaması bankaların portföy oluĢturma davranıĢlarındaki farklılıkları gözetmemesi gibi nedenlerle söz konusu standardın yeniden ele alınarak kapsamının geniĢletilmesi ve daha hassas risk ölçüm ve yönetim metodlarına yer verilebilecek Ģekilde yapılanması giderek zorunluluk haline gelmiĢtir. Bu amaçla 1998 yılından itibaren baĢlayan ve 2004 yılına kadar devam eden yeni uzlaĢı çalıĢmalarının ürünü olan Basel-II ile bankaların riskleri daha kapsamlı ve riske daha duyarlı bir Ģekilde ele alınmıĢtır. Son olarak 2006 yılında Basel-II uzlaĢısının uluslararası alanda kabulü öngörülen bankacılık düzenlenmesi halini almasına karar verilmiĢtir, ancak gerek altyapı eksiklikleri ve gerekse bazı ülkelerin Basel-II‟nin uygulanması konusundaki menfi yaklaĢımları, uzlaĢının yürürlüğe girmesini zorlaĢtırmıĢtır106.

106 _{“Basel II and IAS 39: An Overview” Howbankswork.com, An Innovative Resource for UK Financial} Sector. http://www.howbankswork.com/2-3.html [30.11..2010]

Basel-II ile bankaların ekonomik sermayesi yeniden tanımlanmıĢtır. Bankaların ekonomik sermaye tutmasının esas amacı, tanımlanmıĢ riskler karĢılığı belirli yöntemlere göre hesaplanmıĢ bir miktarda sermaye bulundurması değil, öncelikle tanımlanan bu risklerin doğru bir Ģekilde ölçülmesi ve bu ölçümlerin bankaların strateji belirlemesinde bir temel oluĢturmasıdır107. Bu amaca yönelik olarak Basel II standardı, yalnızca sermaye yeterliliği bölümünden ibaret olan Basel-I ‟den farklı olarak 3 yapısal blok üzerine inĢa edilmiĢtir. Bunlar:

1. Yapısal Blok: Sermaye Yeterliliği,

2.Yapısal Blok: Denetim Otoritesinin Ġncelemesi ve 3.Yapısal Blok: Piyasa Disiplini.

Basel-II ile kredi riskine yaklaĢım önemli derecede değiĢtirilirken, ilk defa diğer bir önemli risk olan operasyonel risk için de sermaye yükümlülüğü getirilmiĢtir. Operasyonel risk, bir bankanın iĢlemeyen ya da uygun olmayan iç süreçler, insanlar ve sistemler ya da dıĢ etkenler nedeniyle ortaya çıkabilecek zarara uğrama riski olarak değerlendirilebilir. Basel gereksinimleri kapsamında sermaye yeterliliği standart rasyosu aĢağıdaki gibi hesaplanmaktadır108:

Özkaynak

Sermaye Yeterliliği Standart Rasyosu = --- =>8 KRET* + PRET**+ORET***

Bankalarımız, KRET‟yi hesaplarken standart metodu uygulamaktadırlar. Buna göre aktif ve bilançodıĢı kalemler risk gruplarına göre sınıflandırılarak, risk ağırlıkları ile çarpılır ve elde dilen rakamlar toplanarak KRET bulunur. Burada kamu borçlanma senetleri, Hazine tarafından ihraç edilen finansal enstrümanlar olduklarından, muhasebe tipine bakılmaksızın %0 Risk Grubuna dahil edilmektedir. Dolayısıyla bu kıymetler için sermaye gereksinimi söz konusu değildir.

107 _{Suat Teker ve Diğerleri, “Banka Sermaye Yeterliliği: Basel II Kriterlerinin Bir Türk Bankasına} Uygulanması”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, ISSN:1204-0278, 2005,s.5

108 _{BDDK, Bankaların Sermaye Yeterliliğinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine ĠliĢkin 01 Kasım} 2006 Tarih ve 26333 sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Yönetmelik, 3.Madde.

* “Kredi Riskine Esas Tutar” olarak adlandırılmaktadır. ** “Piyasa Riskine Esas Tutar” olarak adlandırılmaktadır. *** “Operasyonel Riske Esas Tutar” olarak adlandırılmaktadır

BDDK, PRET‟nin hesaplanması için standart yöntemi zorunlu tutarken, riske daha hassas, geliĢmiĢ ve risk yönetimi açısından daha esnek olan diğer risk ölçüm modellerinin kullanımını teĢvik etmektedir109. Hali hazırda bankalarımız BDDK Gözetim Paketi kapsamındaki raporlamalarda PRET‟yi hesaplarken, standart yöntemi uygulamakta, geliĢmiĢ risk ölçüm modelleri üzerinde çalıĢmalarını sürdürmektedir. Bankalar, PRET‟yi hesaplarken, piyasa riskini oluĢturan hesap kalemlerindeki uzun ve kısa pozisyonları döviz cinsleri bazında ayrı ayrı kalan vadelerine göre sınıflandırır. Uzun ve kısa pozisyonların net tutarı ilgili risk ağırlıkları ile çarpılarak net genel piyasa riski tutarı hesaplanır. Bu tutar piyasa riski için hesaplanan toplam sermaye yükümlülüğünü oluĢturur. PRET‟yi bulmak için ise toplam 12.5 katsayısı ile çarpılır. Piyasa riski için gerekli asgari sermaye gereksinimi, piyasa riskine maruz olan GUDFGTY ve satılmaya hazır muhasebe portföylerine sınıflanan kamu borçlanma senetleri için söz konusudur. Vadeye kadar elde tutulması öngörülen muhasebe portföyüne sınıflanan kamu borçlanma senetleri için piyasa riski söz konusu olmadığından bu hesaplamaya dahil değildir.

Standart yöntemle ORET‟ın hesaplanmasında, bankanın toplam brüt gelirleri sekiz farklı faaliyet koluna ayrıĢtırılır ve her faaliyet kolu %12 ve %18 arasında değiĢen risk ağırlıkları ile çarpılarak toplanır.

Bankalarımızda Sermeye Yeterliliği Standart Rasyosunun hesaplanmasında Özkaynak aĢağıdaki Ģekilde hesaplanmaktadır:

Özkaynak = Ana Sermaye+ Katkı Sermaye-Sermayeden Ġndirilen Değerler

Buna göre GUDFGTY muhasebe portföyündeki kamu borçlanma senedine iliĢkin piyasa değerleme farkları dönem kar zararında tanımlanmakta ve özkaynak toplamında ana sermayenin bir unsuru olarak yer almaktadır. Satılmaya hazır muhasebe portföyündeki kamu borçlanma senedine iliĢkin piyasa değerleme farkları menkul değer değerleme farkı hesabında tanımlanmakta ve özkaynak toplamında katkı sermayenin (Menkul değer değerleme farkının % 45‟i ) bir unsuru olarak yer almaktadır.