KAMU BORÇLANMA SENETLERĠNDE DEĞERLEME

2.2.1. SPK’ nın Finansal Araçların Değerlemesine ĠliĢkin Tebliği Uyarınca Değerleme

Finansal tabloların hazırlanmasında iĢletmeler, Avrupa Birliği tarafından kabul edilen haliyle Uluslararası Muhasebe/Finansal Raporlama Standartlarını uygularlar ve

46 _{Richard A. Breadley ve Diğerleri, age, s. 93.} 47 _{TMS 39, 9. Madde}

finansal tabloların Avrupa Birliği tarafından kabul edilen haliyle UMS/UFRS‟lere göre hazırlandığı hususuna dipnotlarda yer verirler. Bu kapsamda, benimsenen standartlara aykırı olmayan, TMSK tarafından yayımlanan TMS/TFRS esas alınır48. SPK yayımladığı Tebliğ ile, finansal raporlamaya iliĢkin olarak UMS/UFRS‟ lere atıfta bulunarak, bu standartlara aykırı olmayan TMS/TFRS‟ lerin esas alınacağını belirtmiĢ ve dolayısıyla finansal araçların değerlemesinde UMS 39‟a aykırı olmayan, TMS 39 hükümlerinin uygulanmasını kabul etmiĢtir. Avrupa Birliği tarafından kabul edilen UMS/UFRS‟nin UMSK tarafından yayımlananlardan farkları TMSK tarafından ilan edilinceye kadar UMS/UFRS‟ler uygulanır49.

2.2.2. Türkiye Finansal Raporlama Standartları, Uluslararası Finansal Raporlama Standartları Ġle ABD Genel Kabul GörmüĢ Muhasebe Ġlkeleri Açısından Değerleme

Finansal araçların ölçümünü ve değerlemesini esas alan 39 numaralı Uluslararası Muhasebe Standardı(IAS), Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu‟nun (IASB) üst düzey çalıĢma grubu olan, Uluslararası Muhasebe Standartları Komitesi (IASC) tarafından ilk defa 2000 yılında yayımlanmıĢ ve uluslararası anlamda, iĢletmelerde 01.01.2001 tarihinden itibaren uygulanmaya baĢlanmıĢtır. Yeni bir standarda ihtiyaç duyulmasının sebebi temelde, birçok alternatif ölçme ve değerleme yönteminin kullanılmasının, finansal tabloların kıyaslanabilirliğini güçleĢtirmesidir50. Türkiye‟de ise Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu‟na benzer bir yapılanma ile Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu (TMSK) , 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu‟na 18.12.1999 gün ve 4487 sayılı Kanunla eklenen Ek-1'inci madde uyarınca kurulmuĢ ve 07.03.2002 tarihinde ilk toplantısını yaparak faaliyete geçmiĢtir. Mali ve idari özerkliği bulunan TMSK‟nın yapılan ilk toplantıya iliĢkin kararı 14.04.2002 tarih ve 24726 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıĢtır. TMSK tarafından TMS/TFRS adıyla yayımlanmakta olan standartlar, IASB tarafından yayımlanan standart ve yorumlarla

48 _{SPK Seri: XI, No: 29 Sayılı “Sermaye Piyasasında Finansal Raporlamaya ĠliĢkin Esaslar” Tebliğinin 5.} Maddesi.

49 _{SPK Seri: XI, No: 29 Sayılı “Sermaye Piyasasında Finansal Raporlamaya ĠliĢkin Esaslar” Tebliğinin} Geçici 2. Maddesi.

50 _{Alessandro Miolo, “IAS 39 – What do companies have to consider?”, Global Treasury News, Arthur} Andersen, 15 Jun 2000, s. 2.

birebir uyumludur. Finansal araçların ölçümü ve değerlemesiyle ilgili standart olan IAS 39 ile uyumlu olarak, “TMS 39 Finansal Araçlar: MuhasebeleĢtirme ve Ölçme” Standardı 31/12/2005 tarihinden sonra baĢlayan hesap dönemleri için uygulanmak üzere ilk olarak 03/11/2006 tarih ve 26335 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıĢtır.

Bir finansal varlığın normal yoldan alımı veya satımı, aĢağıda ifade edileceği üzere ticari iĢlem tarihi ya da teslim tarihi muhasebesi yöntemlerinden birisi kullanılarak muhasebeleĢtirilir. Kullanılan yöntem, bir finansal varlık sınıfına ait tüm finansal varlıkların her türlü alıĢ ve satıĢ iĢlemlerine tutarlı biçimde uygulanır. Bunun için, alım satım amaçlı olarak elde tutulan varlıklar, gerçeğe uygun değer farkı gelir tablosuna yansıtılan varlıklardan farklı bir sınıf oluĢtururlar.

Ticari iĢlem tarihi, iĢletmenin bir varlığı almayı veya satmayı taahhüt ettiği tarihtir. Ticari iĢlem tarihi muhasebesi, (a) elde edilecek olan varlığın ve buna iliĢkin ödemede bulunma borcunun ticari iĢlem tarihinde muhasebeleĢtirilmesini, ve (b) ticari iĢlem tarihi itibariyle, satılan varlığın bilanço dıĢı bırakılmasını, satıĢtan kaynaklanan kazanç ya da kaybın muhasebeleĢtirilmesini ve alıcının yapacağı ödemeye iliĢkin bir alacak muhasebeleĢtirilmesini gerektirir. Genellikle, mülkiyetin el değiĢtirmesinin söz konusu olduğu durumlarda, teslim tarihine kadar varlık ve buna bağlı borç üzerinde faiz tahakkuk etmeye baĢlamaz51.

Teslim tarihi, bir varlığın iĢletmeye teslim edildiği veya iĢletme tarafından teslim edildiği tarihtir. Teslim tarihi muhasebesi, (a) varlığın iĢletme tarafından elde edildiği tarihte muhasebeleĢtirilmesini, ve (b) varlığın iĢletme tarafından teslim edildiği tarih itibariyle bilanço dıĢı bırakılmasını ve yine aynı tarih itibariyle elden çıkarma kazanç ya da kaybının muhasebeleĢtirilmesini gerektirir. Teslim tarihi muhasebesinin uygulanması durumunda, iĢletme, teslim aldığı varlıklarda olduğu gibi, ticari iĢlem tarihi ve teslim tarihi arasındaki dönem boyunca varlığın gerçeğe uygun değerinde meydana gelen değiĢimleri muhasebeleĢtirir. BaĢka bir ifadeyle, gerçeğe uygun değerdeki değiĢim, maliyetinden veya itfa edilmiĢ maliyetinden gösterilen varlıklar için muhasebeleĢtirilmez; diğer yandan gerçeğe uygun değer farkı gelir tablosuna yansıtılan

51 _{IAS 39, Financial Instruments: Recognition and Measurement, IASB, 01.01.2005(Revised 2004),} AG 55.

olarak sınıflandırılan finansal varlıklar için dönem kar zararında, satılmaya hazır olarak sınıflandırılan finansal varlıklar için ise özkaynaklar altında fon hesabında muhasebeleĢtirilir52.

Bir finansal aracın ilk muhasebeleĢtirilmedeki gerçeğe uygun değeri, genellikle, iĢlem fiyatıdır(baĢka bir deyiĢle, alınan veya verilen bedelin gerçeğe uygun değeridir.).

Aktif bir piyasada iĢlem gören bir finansal aracın gerçeğe uygun değerinin belirlenmesindeki amaç, iĢletmenin anında eriĢim imkanına sahip olduğu en avantajlı aktif piyasada anılan araca (diğer bir ifadeyle, finansal aracı değiĢtirmeden veya farklı bir Ģekilde sunmadan) iliĢkin olarak bilanço tarihi itibariyle yapılacak bir iĢlemin fiyatına ulaĢmaktır. Aktif piyasada kayıtlı söz konusu fiyatların yayınlanmakta olmaları, gerçeğe uygun değerin en önemli kanıtıdır ve bu durumda finansal varlık ya da finansal borçların ölçümünde söz konusu yayınlar kullanılır53.

Elde tutulan bir varlık veya yüklenilecek bir borç için uygun olan kayıtlı piyasa fiyatı, genellikle, cari alıĢ fiyatıdır; edinilecek bir varlık veya elde tutulan bir borç için ise satıĢ fiyatıdır. ĠĢletmenin birbirlerinin piyasa risklerini mahsup eden varlık ve borçlarının bulunması durumunda, ortalama piyasa fiyatları, birbirini mahsup eden risk pozisyonlarının gerçeğe uygun değerlerinin tespiti sırasında baz alınabilir ve alıĢ veya satıĢ fiyatından uygun olanını net açık pozisyonuna uygulayabilir. Cari alıĢ ve satıĢ fiyatlarının bulunmaması durumunda, en yakın tarihli iĢlemin fiyatı, söz konusu iĢlemden bu yana ekonomik koĢullarda önemli bir değiĢiklik oluĢmamıĢ olduğu sürece cari gerçeğe uygun değere iliĢkin bir gösterge oluĢturur. Anılan iĢlemin gerçekleĢtirildiği günden bu yana ekonomik koĢullarda değiĢiklik olmuĢ olması durumunda (örneğin kurumsal bir Ģirket tahvilinin en son ilan edilen fiyatının ardından risksiz faiz oranlarında değiĢiklik olması) gerçeğe uygun değer, varsa benzer finansal araçlar için geçerli olan cari oran ya da fiyatları referans almak suretiyle koĢullarda meydan gelen sözü edilen değiĢimi yansıtır. Benzer Ģekilde iĢletmenin, son iĢlem fiyatının gerçeğe uygun değeri yansıtmadığını kanıtlaması durumunda (örneğin anılan

52 _{IAS 39, AG 56.}