H Bankası 01.01.2004 tarihinde satılmaya hazır portföye 110,000 TL

bedelle satın aldığı 30.06.2005 vade1i 100,000 TL Nominal bedelli devlet tahvilini, 31.05.2004 tarihinde değerlemeye tabi tuttuktan sonra, 01.06.2004 tarihinde 108 TL/Birim piyasa fiyatından 108,000 TL bedelle vadeye kadar elde tutulması öngörülen portföye transfer etmek suretiyle yeniden sınıflandırmıĢtır. H Bankası‟nın satılmaya hazır portföyden vadeye kadar elde tutulması öngörülen portföye yaptığı bu yeniden sınıflandırma iĢlemi ile ilgili olarak, aĢağıda 31.05.2004 tarihinde satılmaya hazır portföydeki gün sonu değerleme kaydı, 01.06.2004 tarihindeki satılmaya hazır portföyden, vadeye kadar elde tutulması öngörülen portföye devir muhasebe kaydı ile vadeye kadar elde tutulması öngörülen portföydeki gün sonu değerleme muhasebesine yer verilecektir.

Bilindiği üzere ilk defa kayda alınmalarında alım satım amaçlı olarak sınıflanan ve bu portföyde gün sonu değerlemesine konu olan finansal varlığa iliĢkin olarak lehe veya aleyhe oluĢan farklar tümüyle dönem kar/zararına gelir veya gider kaydedilir. Bir finansal varlığın alım satım amaçlı finansal varlık grubu dıĢında yeni bir grupta (vadeye kadar elde tutulması öngörülen finansal varlık) yeniden sınıflandırıldığı durum dikkate alındığında sınıflandırma tarihine kadar lehe veya aleyhe oluĢan farkın tamamı dönem kar zararında gelir veya gider olarak tahakkuk ettirilir. Dolayısıyla alım satım amaçlı portföyde değerlemeye konu olan finansal varlığa iliĢkin olarak, satılmaya hazır portföyde olduğu gibi özkaynak altında dönem kar/zarar kalemi dıĢında menkul değer değerleme farkı kaleminde gösterilen piyasa değerlemesi farkıyla ilgili bir sınıflama söz konusu değildir. Oysa, bir finansal varlığın satılmaya hazır finansal varlık grubunda değerlemeye konu olması halinde, etkin faiz yöntemine göre hesaplanan faiz geliri dönem kar veya zararında gösterilirken, finansal varlığın piyasa değeri ile etkin faiz yöntemine göre hesaplanan iç verimli değeri arasındaki müspet veya menfi farklar özkaynak altında menkul değer değerleme farkı kaleminde gösterilmektedir. Burada bir finansal varlığın satılmaya hazır finansal varlık grubu dıĢında yeni bir grupta (vadeye kadar elde tutulması öngörülen finansal varlık) yeniden sınıflandırıldığı durumda yeniden sınıflandırma tarihine kadar etkin faiz yöntemine göre hesaplanan faiz dönem kar/zararına gelir tahakkuk ettirilir. Finansal varlığın yeniden sınıflandırma tarihi itibariyle piyasa değeri ile yeniden sınıflandırma tarihine kadar etkin faiz yöntemine

göre hesaplanan iç verimli değeri arasındaki özkaynak altında menkul değer değerleme farkı kaleminde gösterilen piyasa değerlemesi farkları ise vadeye kadar elde tutulması öngörülen yatırımın geriye kalan ömrü boyunca etkin faiz yöntemi kullanılarak kâr veya zararda itfa edilir.

Tablo 31: Satılmaya Hazır Portföy 31.05.2009 Günsonu Değerleme Hesaplaması

İlk Alış Tarihi 01.01.2004 Vade 30.06.2005 Kupon Oranı 8.0% Nominal 100,000 Kupon Tutarı 8,000 Alış Fiyatı 110,000 Prim / İskonto 10,000 Değerleme Günü 31.05.2004 Piyasa Fiyatı 108,000 NBD Değeri 114,001 Tarih Nakit VKG NBD 01.01.2004 -110,000 30.06.2004 8,000 29 7,946 31.12.2004 8,000 213 7,609 30.06.2005 8,000 394 7,292 30.06.2005 100,000 394 91,154 Ġç Verim Oranı 8.959% 114,001 Reeskont 4,001

H Bankası 01.01.2004 tarihinde satılmaya hazır portföye satın aldığı alıĢ bedeli 110,000 TL olan sabit kupon ödemeli devlet tahviliyle ilgili aĢağıdaki alıĢ kaydını yaratacaktır:

---01.01.2004---

032 SATILMAYA HAZIR MENKUL DEĞ. 110,000-

032.020 Satılmaya Hazır Menkul Değ.- Devlet Tahvili

996 DĠĞER BĠLANÇODIġI HESAPLARDAN ALACAKLAR 100,000-

996.014 Menkul Kıymetlerden Alacaklar - Devlet Tahvili

020 T.C. MERKEZ BANKASI 110,000-

020.000 Vadesiz Serbest Hesap

998 DĠĞER BĠLANÇODIġI HESAPLARDAN BORÇLAR 100,000-

998.014 Menkul Kıymetlerden Borçlar-Devlet Tahvili

-Satılmaya Hazır Menkul Kıymet Alım Kaydı

---

31.05.2004 tarihi gün sonunda H Bankası aĢağıdaki değerleme kaydını oluĢturacaktır:

---31.05.2004---

414 MENKUL DEĞERLER DEĞERLEME FARKLARI 6,001.45-

414.031 Satılmaya Hazır Menkul Değerlerden

038 MENKUL DEĞ. DEĞER DÜġÜġ KARġILIĞI 2,000.00-

038.010 Satılmaya Hazır Menkul Değerler - Devlet Tahvili

580 MENKUL DEĞERLERDEN ALINAN FAĠZLER 4,001.45-

580.022 Satılmaya Hazır Menkul Değerlerden

- Satılmaya Hazır Menkul Kıymet Gün Sonu Değerleme Kaydı

---

Satılmaya hazır finansal varlıklar portföyüne satın alınan kamu borçlanma senetlerinin değerleme muhasebesi ile ilgili örneklere önceki bölümlerde yer verilmiĢti. Satılmaya hazır finansal varlıklarda değerleme yöntem olarak alım satım amaçlı finansal varlıklarda olduğu gibi rayiç değer yöntemidir. Yukarıda H Bankasının 31.05.2004 tarihli gün sonu değerleme kaydı ile ilgili olarak;

Piyasa Değeri<Maliyet Değeri<Ġç Verimli Değer olduğundan,

Menkul Değer

Değer AzalıĢ KarĢılığı (Alacak) = Maliyet Değeri- Piyasa Değeri = 110,000 – 108,000

Faiz Geliri(Alacak) = Ġç Verimli Değer (NBD) – Maliyet Değeri = 114,001.45 – 110,000

= 4,001.45 TL

Menkul Değer

Değerleme Farkı(Borç) = Ġç Verimli Değer (NBD)- Piyasa Değeri = 114,001.45 - 108,000

= 6,001.45 TL dir.

H Bankası, satılmaya hazır portföydeki 30.06.2005 vadeli devlet tahviline iliĢkin 31.05.2004 tarihindeki gün sonu değerleme kaydını 01.06.2004 tarihinde iptal ettikten sonra, 100,000 TL nominal bedelli bu devlet tahviline iliĢkin 01.01.2004 ten 31.05.2004 tarihine kadar hak edilen birikmiĢ faiz gelirini, 01.06.2004 tarihindeki vadeye kadar elde tutulması öngörülen portföye devir kaydında gelir kaydedecektir. Aynı Ģekilde 31.05.2004 tarihi itibariyle özkaynak altında menkul değer değerleme farkı hesabında muhasebeleĢen piyasa değerleme farkı, bir baĢka ifadeyle rayiç değer farkı, yeniden sınıflandırmaya konu olan devlet tahvilinin vadesine kadar itfa edilecektir.

---01.06.2004---

038 MENKUL DEĞ. DEĞER DÜġÜġ KARġILIĞI 2,000.00-

038.010 Satılmaya Hazır Menkul Değerler - Devlet Tahvili

580 MENKUL DEĞERLERDEN ALINAN FAĠZLER 4,001.45-

580.022 Satılmaya Hazır Menkul Değerlerden

414 MENKUL DEĞERLER DEĞERLEME FARKLARI 6,001.45-

414.031 Satılmaya Hazır Menkul Değerlerden

- Satılmaya Hazır Menkul Kıymet Gün Sonu Değerleme Kaydı İptali

---

Vadeye kadar elde tutulması öngörülen menkul kıymet portföyüne devir kaydı ise aĢağıdaki gibi olacaktır:

---01.06.2004---

244 VADEYE KADAR ELDE TUTULACAK MEN. DEĞ. 108,000.00-

244.030 Vadeye Kadar Elde Tutulacak Menkul Değ.-Devlet Tahvili

414 MENKUL DEĞERLER DEĞERLEME FARKLARI 6,001.45-

414.031 Satılmaya Hazır Menkul Değerlerden

032 SATILMAYA HAZIR MENKUL DEĞ. 110,000.00-

032.020 Satılmaya Hazır Menkul Değ.- Devlet Tahvili

580 MENKUL DEĞERLERDEN ALINAN FAĠZLER 4,001.45-

580.022 Satılmaya Hazır Menkul Değerlerden

- Vadeye Kadar Elde Tutulması Öngörülen Menkul Kıymet Portföyüne Devir Kaydı

---

01.06.2004 tarihinde vadeye kadar elde tutulması öngörülen portföye iliĢkin devir kaydı ile artık 30.06.2005 vadeli devlet tahvili 108,000 TL transfer bedeli ile satılmaya hazır finansal varlıklar portföyü dıĢında yeniden sınıflandırılmıĢ olmaktadır. Dolayısıyla 01.06.2004 tarihindeki gün sonu değerlemesi, satılmaya hazır portföydeki değerleme muhasebesine göre değil, vadeye kadar elde tutulması öngörülen değerleme muhasebesine göre yapılacaktır.

30.06.2005 vadeli devlet tahvilinin 01.06.2004 tarihindeki devir iĢlemiyle vadeye kadar elde tutulması öngörülen portföydeki yeni maliyet fiyatı 108,000 TL olmuĢtur. 01.06.2004 tarihi gün sonu değerlemesinde bu kıymete iliĢkin bir günlük faiz gelir reeskontu hesaplanacaktır.

Faiz Geliri(1) = Ġç Verimli Değer – Maliyet Bedeli = 108,041.82 – 108,000

= 41.82 TL

H Bankası 01.06.2004 tarihinde vadeye kadar elde tutulması öngörülen portföydeki bu kıymet için aĢağıdaki değerleme kaydını oluĢturacaktır:

---01.06.2004---

222 DĠĞER FAĠZ VE GELĠR REESKONTLARI 41.82-

222.013 Vadeye Kadar Elde Tutulacak Menkul Değerlerin

580 MENKUL DEĞERLERDEN ALINAN FAĠZLER 41.82-

580.032 Vadeye Kadar Elde Tutulacak Menkul Değerlerden

- Vadeye Kadar Elde Tutulması Öngörülen Menkul Kıymet Gün Sonu Değerleme Kaydı

Tablo 32‟ de 30.06.2005 vadeli devlet tahviline iliĢkin vadeye kadar elde tutulması öngörülen portföydeki nakit akıĢ tablosu yer almaktadır. Birinci nakit akıĢ tablosunda 30.06.2005 vadeli tahvilin yıllık bazda bileĢik getirisi % 15.2 olarak hesaplanmıĢtır. Ancak ilgili kıymetin satılmaya hazır portföyde yıllık bazda bileĢik getirisi % 8.959 idi. Bu bir sabit kupon ödemeli tahvil olduğundan, itfa tarihine kadar faiz getirisinin % 8.959 olarak kalması gerekir. 01.06.2004 tarihli vadeye elde tutulması öngörülen portföye devir kaydında 01.06.2004 tarihi itibariyle özkaynak altında menkul değer değerleme farkı hesap kaleminde muhasebeleĢtirilen 6,001.45 TL tutarında negatif bakiye bulunmaktadır. Söz konusu bakiye vadeye kadar elde tutulması öngörülen yatırımın geriye kalan ömrü boyunca etkin faiz yöntemi kullanılarak kâr veya zararda itfa edilecektir. Tablo 32‟de görülen ikinci nakit akıĢ tablosu ise ilgili kıymetin vadeye kadar elde tutulması öngörülen portföye yeniden sınıflandırma sonucunda faiz getirisinin değiĢmediği yani ilgili kıymetin satılmaya hazır portföydeki yıllık bileĢik faiz getirisi olan % 8.959 oranına eĢitlendiği hesaplamayı gösteren tablodur. Buna göre bir günlük faiz geliri:

Faiz Geliri(2) = Ġç Verimli Değer – Maliyet Bedeli = 114,028.25 – 114,001.45

= 26.80 TL

Vadeye kadar elde tutulması öngörülen portföy gün sonu değerleme muhasebesinde H Bankası bir günlük faiz geliri olarak 41.82 TL‟yi muhasebeleĢtirmiĢti. H Bankası‟nın faiz gelirini 26.80 TL‟ye getirmek için 01.06.2004 tarihinde özkaynak altındaki menkul değer değerleme farkı hesabında bekleyen 6,001.45 TL‟den eriteceği veya mahsup edeceği tutar 15.01 TL‟ dir.

Özkaynak Eritmesi = Faiz Geliri(1)-Faiz Geliri(2) = 41.82 TL – 26.80 TL

= 15.01 TL

01.06.2004 tarihindeki özkaynak eritmesine iliĢkin muhasebe kaydı ise aĢağıdaki gibi olacaktır:

---01.06.2004---

580 MENKUL DEĞERLERDEN ALINAN FAĠZLER 15.01-

580.032 Vadeye Kadar Elde Tutulacak Menkul Değerlerden

414 MENKUL DEĞERLER DEĞERLEME FARKLARI 15.01-

414.031 Satılmaya Hazır Menkul Değerlerden

- Vadeye Kadar Elde Tutulması Öngörülen Menkul Kıymet Portföyü Özkaynak Eritme Kaydı

---

Tablo 32: Vadeye Kadar Elde Tutulması Öngörülen Portföy 01.06.2009 Gün Sonu Değerleme ve Özkaynak Ġtfa (Eritme) Hesaplaması

İlk Alış Tarihi 01.01.2004 Vade 30.06.2005 Kupon Oranı 8.0% Nominal 100,000 Kupon Tutarı 8,000 Alış Fiyatı 110,000 Prim / İskonto 10,000 Değerleme Günü 01.06.2004 Piyasa Fiyatı 108,000 NBD Değeri 108,042 Devir Günü 01.06.2004 Tarih Nakit VKG NBD 01.06.2004 -108,000 30.06.2004 8,000 28 7,914 31.12.2004 8,000 212 7,370 30.06.2005 8,000 393 6,871 30.06.2005 100,000 393 85,887 Ġç Verim Oranı 15.2% 108,042 Reeskont 41.82 Tarih Nakit VKG NBD 01.06.2004 -114,001.45 30.06.2004 8,000 28 7,948 31.12.2004 8,000 212 7,611 30.06.2005 8,000 393 7,294 30.06.2005 100,000 393 91,176 Ġç Verim Oranı 8.959% 114,028.25 Reeskont 26.80

2.4.3. Vadeye Kadar Elde Tutulması Öngörülen Kamu Borçlanma Senetleri Portföyüne ĠliĢkin Yeniden Sınıflandırma

IAS 39, ilk defa kayda alınmalarında vadeye kadar elde tutulması öngörülen olarak sınıflanan bir finansal varlığın, bu grup dıĢında yeniden sınıflandırılmasına bir takım istisnai hallerde izin vermiĢtir. Bunlar;

(i) Piyasa faiz oranlarındaki değiĢikliklerin finansal varlığın gerçeğe uygun değerinde önemli bir etkisi olmayacağı, itfa tarihine veya finansal varlığın geri çağrılma tarihine çok yakın (örneğin vadesine 3 aydan daha az bir süre kalan ) yapılan yeniden sınıflandırma iĢlemleri,

(ii) Önceden belirlenmiĢ ödemeler veya peĢin ödemeler yoluyla finansal varlığın orjinal değerinin tamamına yakın bir kısmının tahsil edilmesinden sonra yapılan yeniden sınıflandırma iĢlemleri.

Yukarıda sayılan istisnai haller dıĢında Ģayet iĢletme ilk defa kayda alınmalarında vadeye kadar elde tutulması öngörülen olarak sınıfladığı bir finansal varlığı , bu grup dıĢında yeniden sınıflarsa, sınıflandırma tarihini müteakip hiçbir finansal varlığını iki yıl boyunca vadeye kadar elde tutulması öngörülen finansal yatırım olarak sınıflayamaz. Yukarıda sayılan istisnai hallere “iĢletmenin vadeye kadar elde tutulması öngörülen yatırımlarının önemsiz sayılacak tutarını vadesinden önce yeniden sınıflandırmıĢ olması” durumunu da ilave etmek gerekir. Yani bir iĢletmenin vadeye kadar elde tutulması öngörülen yatırımların toplamına kıyasla önemsiz sayılacak tutarını yeniden sınıflandırması durumunda da iĢletme için herhangi bir müeyyide söz konusu değildir. Kanımızca burada vadeye kadar elde tutulması öngörülen yatırımların önemsiz sayılacak tutarından fazla bir tutarı103 ifadesi somut olarak herhangi bir oran belirtmemekte, dolayısıyla bu ifadeden ne anlamamız gerektiği konusunda bir çıkarımda bulunmayı zorlaĢtırmaktadır. ĠĢletme yukarıda sayılan istisnai haller dıĢında, vadeye kadar elde tutulması öngörülen yatırımların önemsiz sayılacak tutarından fazla

bir tutarını yeniden sınıflandırırsa, geriye kalan vadeye kadar elde tutulması öngörülen yatırımların tamamını, satılmaya hazır yatırım olarak yeniden sınıflandırır104.

Elde tutma niyet veya imkanının değiĢmesi sonucunda, yapılan yatırımın vadeye kadar elde tutulması öngörülen yatırımlar arasında sınıflandırmanın bundan böyle uygun olmaması durumunda, söz konusu yatırım, satılmaya hazır yatırım olarak yeniden sınıflandırılır ve gerçeğe uygun değerinden yeniden ölçülür105. Yeniden sınıflandırılan söz konusu yatırımın defter değeri ile gerçeğe uygun değeri arasındaki fark, satılmaya hazır portföydeki bir finansal varlığı değerlemeyle ilgili esaslara uygun olarak özkaynaklarda muhasebeleĢtirilir.