Ulusal Paranın Değerlenmesi

Ulusal paranın değerlenmesinin ya da başka bir deyişle döviz kurunda meydana gelen bir düşmenin genellikle cari işlemler açıklarına yol açtığı kabul edilmektedir. Geçmiş yıllarda ciddi krizler yaşayan Meksika, Malezya, Filipinler, Tayland, Endonezya, Singapur ve Hong Kong gibi ülkeler incelendiğinde, bu ülkelerin tamamının kriz öncesi ulusal paralarının değerlendiği ve cari işlemler hesaplarının da önemli ölçüde kötüleştiği rahatlıkla görülebilir.

Ulusal paranın değerlenmesi, bir taraftan ihracat gelirlerini düşürürken, diğer taraftan ithalatı ucuzlatarak ithal mallarına olan talebi arttırmakta ve bu iki etki sonuçta dış ticaret açıkları vasıtasıyla cari işlemler açıklarına yol açmaktadır(www.nber.org).

Ulusal paranın değerlenmesinin, cari işlemler hesabı üzerinde ne tür bir etki yaratacağını tahmin edebilmek için, öncelikle söz konusu değerlenmenin altında yatan etkenlerin belirlenmesi gerekmektedir.

Ulusal parada meydana gelen bir değer artışı, yanlış politikaların uygulanması sonucu denge döviz kurundan bir sapma şeklinde gerçekleşebileceği gibi; makroekonomik değişkenlerin uzun dönem denge değerlerinin ve dolayısıyla uzun dönem denge döviz kurunun değişmesi nedeniyle de ortaya çıkabilir.

Bir ülkenin ulusal parasında meydana gelen değer artışının temel nedenleri şöyle özetlenebilir: İhraç mallarının üretildiği sektörlerde verimlilik artışı. Dış ticaret hadlerinde meydana gelen bir iyileşme nedeniyle ihracat gelirlerinin artması. Ülkeye cari işlemler açığını aşan boyutlarda sermaye girişi. Döviz kurunun çapa olarak kullanıldığı istikrar programlarında enflasyonun yeterince düşürülememesi.İhraç mallarının üretildiği sektörlerde meydana gelen verimlilik artışının ulusal para ve dolayısıyla döviz kuru üzerinde nasıl bir değişiklik yaratacağı Balassa-Samuelson Etkisi vasıtasıyla açıklanabilir.

Söz konusu etkiye göre sabit kur sistemi altında ihraç malları ve dış ticarete konu olmayan malların üretildiği iki sektörlü bir ekonomide, ihraç mallarının üretildiği sektörlerde meydana gelen işgücündeki verimlilik artışı, uluslararası piyasalarda tek fiyat yasasının geçerli olması ve üretim faktörlerinin üretimden

marjinal verimliliklerine göre pay almaları nedeniyle, bu sektörlerde ücretlerin artmasına yol açacaktır.

Böyle bir durumda ticarete konu olmayan malların üretildiği sektörlerde de ücretler artacak ve sonuçta fiyatlar genel düzeyinde meydana gelen artış, reel döviz kurunun düşmesine,4_{yani ulusal paranın değerlenmesine sebebiyet verecektir.}5

Ulusal parada meydana gelen bu değerlenme, verimlilik artışının neden olduğu yapısal bir değişimden kaynaklandığından, uzun dönemde ülkenin uluslar arası rekabet gücünü olumsuz yönde etkilemeyecek ve dolayısıyla cari işlemler hesabında bir bozulma meydana gelmeyecektir(www.nber.org).

İhraç mallarının üretildiği sektörlerdeki verimlilik artışının yanı sıra, ulusal para dış ticaret hadlerindeki bir iyileşme sonucu ihracat gelirlerindeki artışla birlikte de değer kazanabilir.

Böyle bir durumda döviz piyasasına yapılan müdahalelerle, ulusal paranın değer kazanmasına yol açan aşırı döviz arzı, uluslararası rezervlerin arttırılması suretiyle piyasadan çekilirse, ülkenin uluslararası rekabet gücünde ve cari işlemler hesabında bir bozulma yaşanmayacaktır. Ancak, aşırı döviz arzının piyasadan çekilmemesi durumunda, ulusal paranın değerlenmesine bağlı olarak ülkenin uluslararası rekabet gücü azalabilecek ve cari işlemler hesabında da bir bozulma yaşanabilecektir. Ulusal paranın değerlenmesi, cari işlemler açığını aşan boyutlarda sermaye girişi ya da kura dayalı istikrar programlarında enflasyon oranının yeterince düşürülememesi gibi nedenlerle gerçekleştiğinde ise; ülkenin uluslararası rekabet gücü bu durumdan olumsuz yönde etkilenecek ve cari işlemler açıkları kaçınılmaz hale gelecektir. Dolayısıyla, bu tür bir değerlenme, denge döviz kurundan bir sapma olarak nitelendirilebilecektir. Görüldüğü gibi, ulusal paranın değerlenmesinin, cari işlemler hesabı üzerindeki etkisi, bu değerlenmenin nedenlerine bağlı olarak

4 _{Reel döviz kuru; “nominal döviz kurunun, ülkeler arası fiyat farklılıklarına göre düzenlenmiş şekli”} olarak tanımlanmaktadır. Balassa-Samuelson Etkisi’ne göre, ihraç malların fiyatları tek fiyat kanunu geçerli olduğundan dışsal olarak belirlenecek ve bu fiyatlar, malların üretildiği sektörlerdeki verimlilik artışıyla birlikte değişmeyecektir. Ancak verimlilik artışı sonucu ihraç ve ticarete konu olmayan malların üretildiği sektörlerde ücretlerin artması, fiyatlar genel düzeyini arttırarak döviz kurunun düşmesine, yani ulusal paranın değer kazanmasına yol açacaktır.

5 _{Hiç kuşkusuz, Balassa-Samuelson Etkisi’nde ifade edilen varsayımların geçerli olmaması} durumunda, ortaya çıkan sonuç çok daha farklı olabilecektir.

değişmektedir. Dolayısıyla, ulusal paranın değerlenmesiyle birlikte cari işlemler hesabının bu değerlenmeden nasıl etkileneceğini belirleyebilmek için, ulusal paranın değerlenmesine yol açan faktörlerin bilinmesi gerekmektedir. Ancak, ulusal paranın değerlenmesinin altında yatan tüm faktörlerin tespiti oldukça zor olduğundan, değerlenmeyle birlikte cari işlemler hesabında meydana gelecek değişimi tam olarak tahmin etmek olanaksızdır.

Kaldı ki değerlenmenin nereden kaynaklandığı bilinse bile, cari işlemler hesabı üzerinde yaratacağı etkiyi tespit edebilmek için, ulusal paranın ne kadar değerlendiğini, yani döviz kurunun denge düzeyinden ne kadar saptığını hesaplamak gerekmektedir. Ancak, bugüne kadar tüm ülkelerde uygulanabilecek gerçek denge döviz kurunun hesaplanmasına olanak sağlayan bir model geliştirilememiştir.Denge döviz kurunun hesaplanmasına yönelik olarak geliştirilen modellerin pek çoğu, bir takım eksikliklere sahiptir.6

Bu nedenle, ulusal paranın değerlenmesinin cari işlemler hesabı üzerindeki etkisini net bir şekilde açıklamak mümkün değildir. Yinede özellikle cari işlemler açıklarını aşan boyutlarda kısa vadeli sermaye girişiyle birlikte gerçekleşen değerlenmenin, cari işlemler hesabını olumsuz yönde etkileyeceği söylenebilir.