Bütçe Açıkları

Bütçe açıklarının, cari işlemler açıklarına yol açıp açmadığı, cari işlemler açıklarının nedenlerine yönelik olarak yapılan çalışmalarda en tartışmalı konulardan biridir. Bütçe açıklarının, cari işlemler açıklarına yol açabileceği görüşü ilk kez, 1960’larda dışa açık ekonomilerde makroekonomik politikaların etkilerini göstermek üzere geliştirilen Mundell-Fleming Modeli’nde ifade edilmiştir.

Ancak, 1970’lerde Ricardo Denkliği ve Ricardo Denkliği’nden hareketle, R.J.Barro tarafından geliştirilen Borç Yansızlığı Hipotezi ile birlikte, bütçe açıklarının toplam talep, faiz hadleri ve cari işlemler hesabı üzerinde herhangi bir etkisinin olmadığı öne sürülmüştür. 1980’li yıllarda gelişmekte olan ülkeler dış borç sorunları yaşamışlardır. Laney (1984) ve birçok iktisatçı sürdürülemeyen bütçe açıklarının cari hesap açıklarını arttırdığını bu yüzden bu iki makroekonomik gösterge arasında çok sıkı bir ilişki olduğu yönünde bulgulara ulaşmışlardır(Mangır, Erdoğan, 2012; 136-149).

Özellikle Amerika’da yüksek bütçe açıklarıyla birlikte yüksek cari işlemler açıklarının görülmesi, bütçe açıklarının cari işlemler açıklarına yol açabileceği görüşünü yeniden gündeme getirmiş ve bütçe açıkları ile cari işlemler açıkları

arasındaki yakın ilişkiyi ortaya koyabilmek için “Twin Deficits”3 _kavramı kullanılmaya

başlanmıştır(http://ksghome.harvard.edu/~jfrankel/WequassetTwinDeficitsPub.pdf). 2008 global kriz dönemi öncesi A.B.D ekonomisinde yaşanan cari hesap dengesi açıklarının yükselmesi ile “ İkiz Açık Hipotezi ” yeniden gündeme gelmiştir(Mangır, Erdoğan, 2012; 136-149).

Bütçe açıkları ile cari işlemler açıkları arasındaki ilişkiye yönelik görüşleri iki ana model çerçevesinde açıklayabilmek mümkündür. Bunlardan ilki Geleneksel Model, ikincisi ise; Ricardocu Model olarak adlandırılmaktadır. Geleneksel Model’e göre bütçe açıkları ve cari işlemler açıkları arasında, biri doğrudan diğeri dolaylı olmak üzere iki ilişkiden bahsedilebilir. Bütçe açıkları ile cari işlemler açıkları arasındaki doğrudan ilişki, temel makroekonomik eşitlikler vasıtasıyla açıklanabilir. Bilindiği gibi, dışa açık bir ekonomide şu eşitlik yazılabilir.

Eşitlikten de görüldüğü gibi, özel kesim tasarrufları ve özel kesim yatırımları birbirine eşit olduğu müddetçe, kamu harcamalarındaki bir artış ya da vergi gelirlerindeki bir azalış bütçe açığına yol açacak ve bu bütçe açığı da doğrudan cari işlemler açığına neden olacaktır. Geleneksel Model’e göre bütçe açığı ve cari işlemler açığı arasındaki dolaylı ilişki ise; şöyle özetlenebilir: Özel kesim tasarrufları ve özel kesim yatırımlarında herhangi bir değişme olmaksızın, kamu harcamalarındaki bir artış ya da vergi gelirlerindeki bir azalış bütçe açığına yol açtığında, faiz hadleri yükselebilecektir. Yüksek faiz hadleri, ülkeye cari işlemler açığını aşan boyutlarda sermaye girişi ile birlikte ulusal paranın aşırı değerlenmesine yol açarak, ihracatı pahalılaştırıp ithalatı ucuzlatabilecektir. Sonuçta, dış ticaret dengesindeki bozulma cari işlemler hesabını da olumsuz yönde etkileyecektir(http://bpfea2005.rutgers.edu/Paper/PBFEA016.pdf).

Ricardocu Model’e göre ise; bütçe açıkları toplam talep, faiz hadleri ve cari işlemler hesabı üzerinde hiçbir etki yaratmayacaktır. Bu modelde kamu harcamalarındaki bir artış ya da vergi gelirlerindeki bir azalış nedeniyle ortaya çıkan

3 _{İkiz Açıklar.}

bütçe açıkları, gelecekte bu bütçe açıklarına eş değerde bir vergi artışıyla karşılanacaktır.

Dolayısıyla, rasyonel bireyler, söz konusu vergi artışını göz önünde bulundurarak, cari dönemde tüketimlerini arttırmayıp tasarruflarını arttıracaklardır. Sonuçta, bütçe açıklarını karşılayacak düzeyde artan tasarruflar, ulusal tasarruf düzeyinin sabit kalmasına neden olacaktır. Bu durumda faiz hadlerinde ya da cari işlemler hesabında herhangi bir değişiklik meydana gelmeyecektir. Yani bu görüşe göre, bütçe açıkları cari işlemler açıklarına yol açmayacaktır(Barro, 1989; 38).

Bu modele getirilebilecek en önemli eleştiri, bireylerin sınırlı bir yaşam süresine sahip oldukları ve harcamalarını belirlerlerken, kendilerinden sonraki nesillere uygulanacak vergi artışlarını dikkate almadıklarıdır. Dolayısıyla, cari dönemdeki bütçe açıkları, şayet bir sonraki nesile yüklenen vergi artışlarıyla karşılanıyorsa, toplam talebi arttırıcı bir etki yaratabilecek ve cari işlemler açıklarına yol açabilecektir. Ancak, R.J.Barro, geliştirdiği Borç Yansızlığı Hipoteziyle, nesiller arasında miras yoluyla bir servet transferi olduğu müddetçe, bütçe açıklarının toplam talep ve cari işlemler hesabında herhangi bir değişiklik yaratmayacağını ifade etmiştir. R.J.Barro’ya göre, cari dönemdeki bir bütçe açığı gelecek nesillere yüklenecek vergilerle finanse edildiğinde, bireyler gelecek nesillere bırakacakları mirasın bu vergi miktarı kadar azalacağını bildiklerinden, bırakacakları mirası da bütçe açığı kadar arttıracaklardır. Dolayısıyla, bütçe açıkları, toplam talepte bir artışa yol açmayacak ve bireylerin tasarruflarının artmasına neden olacaktır(http://129.3.20.41/eps/mac/papers/0403/0403010.pdf).

Yani, bütçe açıkları, toplam talep, faiz hadleri ve cari işlemler hesabını etkilemeyecektir(Barro, 1974; 1097, 1116). Bütçe açıkları ve cari işlemler açıkları arasındaki ilişkiye yönelik bu iki modelin görüşleri, bir tablo vasıtasıyla da özetlenebilir.

Tablo 2:Geleneksel ve Ricardocu Modellere Göre Bütçe Açıklarının Cari İşlemler Açıkları Üzerindeki Etkisi

Dışa Kapalı Ekonomi

Dışa Kısmen Açık Ekonomi Dışa Açık Ekonomi Geleneksel Model Etkilemez + + Ricadoru Model Etkilemez 0 0 Kaynak:http://129.3.20.41/eps/mac/papers/0403/0403010.pdf +:Bütçe açıkları ile cari işlemler açığı arasında pozitif bir ilişki vardır. 0:Bütçe açıkları ile cari işlemler açığı arasında herhangi bir ilişki yoktur.

Açıklamalardan da görüldüğü gibi, teorik olarak bütçe açıkları ve cari işlemler açıkları arasındaki ilişkiye yönelik iki zıt görüşün ortaya atılması, bu konuya ilişkin ampirik çalışmaları da önemli ölçüde arttırmıştır.Ancak yapılan pek çok çalışmada ortaya çıkan farklı sonuçlar, bütçe açıkları ile cari işlemler açıkları arasındaki ilişki konusunda kesin bir görüş birliğine ulaşılmasını engellemiştir.Bütçe açıkları ve cari işlemler açıkları arasındaki ilişki ile ilgili olarak yapılan bazı çalışmaların sonuçlarının özetlendiği tablo 3’te de görüldüğü gibi, bütçe açıkları ile cari işlemler açıkları arasındaki ilişki, incelenen ülkelere ve dönemlere bağlı olarak farklılık gösterebilmektedir. Bu nedenle bütçe açıklarının cari işlemler açıkları üzerindeki etkisi hususunda, tüm ülkeler için geçerli tek bir yargıdan bahsetmek mümkün değildir.

Tablo 3:Bütçe Açığı ile Cari İşlemler Açığı Arasındaki İlişkiye Yönelik Ampirik Çalışmalar

Kaynak:http://bpfea2005.rutgers.edu/Paper/PBFEA016.pdf

+:Bütçe açıkları ile cari işlemler açığı arasında pozitif bir ilişki vardır. 0:Bütçe açıkları ile cari işlemler açığı arasında herhangi bir ilişki yoktur.