Ulusal Düzenlemeler

ĠĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili olarak baĢta anayasa olmak üzere, kanun, tüzük, yönetmelik ve tebliğlerden oluĢan çok sayıda düzenleme bulunmaktadır. Anayasa’da devletin sosyal bir hukuk devleti olduğu (madde 2), devletin kiĢinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk ve adalet ilkeleri ile bağdaĢmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırma, insanın maddi ve manevi varlığının geliĢmesi için gerekli Ģartları hazırlamaya çalıĢmakla görevli olduğu (madde 5), herkesin yaĢama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliĢtirme hakkına sahip olduğu (madde 17), kimsenin yaĢına, cinsiyetine ve gücüne uymayan iĢlerde çalıĢtırılamayacağı, küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanların çalıĢma Ģartları bakımından özel olarak korunacakları (madde 50), herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaĢama hakkına sahip olduğu (madde 56) ve herkesin sosyal güvenlik hakkına sahip olduğu (madde 60) belirtilmektedir (Resmi Gazete, 1982). Buna göre herkesin uygun ve güvenli bir ortamda çalıĢması ve sağlığının korunmasının anayasal bir hak olduğu söylenebilir.

ĠĢ sağlığı ve güvenliği konularını içeren diğer önemli kanunlar aĢağıda sıralanmıĢtır (Akın, 2013, ss. 23-83; Bilir ve Yıldız, 2014, ss. 644:660; Dizdar ve Kurt, 2001, s. 171):

 818 sayılı Borçlar Kanunu,

 1580 sayılı Belediyeler Kanunu,

 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu,

 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu,

 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu,

 1475 sayılı ĠĢ Kanunu,

 4841 sayılı ÇalıĢma Bakanlığının KuruluĢ ve Görevleri Hakkında Kanun,

 3308 sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanunu,

 854 sayılı Deniz ĠĢ Kanunu,

 6309 sayılı Maden Kanunu,

 2821 sayılı Sendikalar Kanunu,

 6331 sayılı ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kanunu,

 6645 sayılı ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Kanun.

Yukarıda belirtilen kanunlardan 6331 sayılı ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği kanunu doğrudan ve tamamı iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili ilk kanun olması bakımından ayrı bir öneme sahiptir ve aĢağıda ayrıntılı olarak incelenmiĢtir.

1.6.2.1. ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kanunu

Türkiye’de önceleri çalıĢma hayatının düzenlemesine iliĢkin hükümler genel mevzuat içinde yer almaktaydı. Ancak, çoğu geliĢmiĢ ülkelerde doğrudan iĢ sağlığı ve güvenliğine iliĢkin yasalar bulunmaktadır. Türkiye’de de uzunca süren çalıĢmalar neticesinde ilk kez 2012 yılında ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çıkarılmıĢtır. Bu kanun iĢçi, memur, iĢkolu ayrımı yapmaksızın tüm çalıĢanların iĢ sağlığı ve güvenliği hizmetlerinden yararlanmasına imkân vermektedir (Bilir ve Yıldız, 2014, s. 648).

Kanun, hem iĢverenlere hem de çalıĢanlara bazı yükümlülükler getirmiĢtir. ĠĢveren ve çalıĢan yükümlülükleri ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda aĢağıdaki gibi belirtilmiĢtir (Resmi Gazete, 2012b):

ĠĢverenin genel yükümlülüğü (madde 4)

(1) ĠĢveren, çalıĢanların iĢle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede;

a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması,

sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değiĢen Ģartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileĢtirilmesi için çalıĢmalar yapar.

b) ĠĢyerinde alınan iĢ sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.

c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.

ç) ÇalıĢana görev verirken, çalıĢanın sağlık ve güvenlik yönünden iĢe uygunluğunu göz önüne alır.

d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dıĢındaki çalıĢanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır.

ÇalıĢanların yükümlülükleri (madde 19)

(1) ÇalıĢanlar, iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve iĢverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları iĢten etkilenen diğer çalıĢanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düĢürmemekle yükümlüdür.

(2) ÇalıĢanların, iĢveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda yükümlülükleri Ģunlardır:

a) ĠĢyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taĢıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun Ģekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiĢtirmemek,

b) Kendilerine sağlanan kiĢisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak,

c) ĠĢyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karĢılaĢtıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, iĢverene veya çalıĢan temsilcisine derhal haber vermek,

ç) TeftiĢe yetkili makam tarafından iĢyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, iĢveren ve çalıĢan temsilcisi ile iĢ birliği yapmak,

d) Kendi görev alanında, iĢ sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için iĢveren ve çalıĢan temsilcisi ile iĢ birliği yapmak.

1.6.2.2. Diğer Düzenlemeler

ĠĢ sağlığı ve güvenliği konularını içeren kanunların dıĢında çok sayıda tüzük, yönetmelik ve tebliğ bulunduğu yukarıda belirtilmiĢti. Bunların listesi EK 1’de sunulmuĢtur (ĠġGÜM, 2015b).

AraĢtırma konusunun hastanelerde iĢ sağlığı ve güvenliğine iliĢkin olması sebebiyle sağlık kurumlarında iĢ sağlığı ve güvenliği konularını içeren düzenlemeler aĢağıda sunulmuĢtur (Mevzuatı GeliĢtirme ve Yayın Genel Müdürlüğü, 2016; Sağlık Bakanlığı, 2017):

 26.12.2012 tarih ve 28509 sayılı ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğine ĠliĢkin ĠĢyeri Tehlike Sınıfları Tebliği,

 15.02.2008 tarih ve 26788 sayılı Ayakta TeĢhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık KuruluĢları Hakkında Yönetmelik,

 11.08.2005 tarih ve 25903 sayılı Yataklı Tedavi Kurumları Enfeksiyon Kontrol Yönetmeliği,

 22.07.2005 tarih ve 25883 sayılı Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği,

 27.06.2015 tarih ve 29399 sayılı Sağlıkta Kalitenin GeliĢtirilmesi ve Değerlendirilmesine Dair Yönetmelik,

 27.06.2015 tarih ve 29399 sayılı Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Kurum ve KuruluĢlarında Kaliteyi GeliĢtirme ve Performans Değerlendirme Yönergesi,

 07.09.1985 tarih ve 18861 sayılı Radyasyon Güvenliği Tüzüğü,

 24.03.2000 tarih ve 23999 sayılı Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği,

 27.03.2002 tarih ve 24708 sayılı Özel Hastaneler Yönetmeliği,

 13.01.1983 tarih ve 17927 sayılı Yataklı Tedavi Kurumları ĠĢletme Yönetmeliği.

Yukarıda belirtilen düzenlemeler iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili sayılabilecek hükümler içermekle birlikte farklı amaçlarla çıkarılmıĢ düzenlemelerdir. AĢağıda doğrudan sağlık kurumlarında iĢ sağlığı ve güvenliğini konu alan ÇalıĢan Güvenliği Genelgesi’ne iliĢkin açıklamalara yer verilmiĢtir.

Sağlık çalıĢanlarının hizmet sunduğu ortamın güvenliğinin sağlanması ve motivasyonlarının yüksek tutulmasının Sağlıkta DönüĢüm Programının temel hedeflerinden biri olduğu belirtilerek bu çerçevede, tüm sağlık kurumlarında, sağlık çalıĢanları ve hizmet alanlar için güvenli bir ortam sağlanması amacıyla Sağlık Bakanlığı tarafından 14 Mayıs 2012 tarihinde “ÇalıĢan Güvenliği Genelgesi”

yayımlamıĢtır. Bu genelgeye göre sağlık kurumlarında alınması gereken önlemler aĢağıdaki gibi sıralanmıĢtır (Sağlık Bakanlığı, 2015a):

1. ÇalıĢan güvenliği komitesinin kurulması, 2. ÇalıĢan güvenliği programının hazırlanması, 3. ÇalıĢanlara yönelik sağlık taramalarının yapılması,

4. ÇalıĢanların kiĢisel koruyucu önlemleri almasının sağlanması, 5. ÇalıĢanlara yönelik Ģiddetin önlenmesi için düzenleme yapılması, 6. Enfeksiyonların kontrolü ve önlenmesine yönelik program hazırlanması, 7. Beyaz kod uygulamasına geçilmesi,

8. ÇalıĢanlara, çalıĢan güvenliği konusunda eğitimlerin verilmesi.

Bu yönergede risk değerlendirmesi ve güvenlik tedbirleri ile ilgili olarak ayrıca aĢağıdaki hükümler yer almaktadır:

a) Sağlık kurumları Ģiddet bakımından risk değerlendirmelerini yeniden yapacak ve riskin yüksek olduğu bölümlerde hizmet süreçleri yeniden gözden geçirilecek ve ilgili bölümdeki sağlık çalıĢanı sayısı yeterli hale getirilecektir. Fiziki alanlar nitelik ve iyi çalıĢma Ģartları açısından gerekirse yeniden düzenlenecektir.

b) Acil servis, yoğun bakım ve ameliyathane gibi Ģiddet riskinin yüksek olduğu bölümlerin bekleme alanlarında gerekirse sayıları artırılarak yeterli güvenlik elemanı bulundurulacaktır.

c) Hasta mahremiyeti dikkate alınmak Ģartıyla, kurumların tüm alanlarını gözetleyebilecek Ģekilde güvenlik kameraları yerleĢtirilecek ve kamera görüntüleri sürekli takip edilecektir. ġüpheli durumlara ve kiĢilere bu konuda eğitilmiĢ özel güvenlik elemanları anında müdahale edecektir.

d) ĠletiĢim becerileri ve sorunlu hasta/hasta yakınlarını tanıma-çatıĢma yönetimi konularında eğitim almıĢ kiĢiler, bekleme alanlarında görevlendirilecek ve

“sorun çözücü” olarak çalıĢmaları temin edilecektir.

e) Fiziki mekânlar 24 saat boyunca yeterli düzeyde aydınlatılacak ve havalandırılacaktır.

f) Personelin alternatif çıkıĢ yolları oluĢturulacaktır.

1.7. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ YÖNETĠM SĠSTEMLERĠ VE