ÖNER‹: Kalite güvencesi için, ba¤›ms›z, fleffaf, tam yetkili ve uluslararas› kurullar taraf›ndan da tan›nm›fl ve akredite edilmifl ulusal bir otorite kurulmal›, bu alanda standartlar ve ortak politikalar oluflturularak eflgüdüm sa¤lanmal›d›r.
Ülkemizde de, kurulmas›n› önerdi¤imiz Yüksekö¤retim Üst Kurulundan ba¤›ms›z, temel ifllevi “kamuoyuna güvenilir bilgi sunmak” olan bir yap›lanmaya ihtiyaç vard›r. Bugüne kadar bu ihtiyac›n giderilememifl olmas› nedeniyle bilim dallar›, kendi çözümlerini kendileri oluflturma çaresini aram›fllard›r.64 Böylece, hem emek ve enerji kayb›, hem de ileride uyumlulaflt›rmada s›k›nt›lar yaratacak da¤›n›kl›klar ortaya ç›kmaktad›r. Ulusal bir kalite güvence otoritesinin varl›¤› ve etkin çal›flmas›, devlet üniversitelerinden, tart›flmal› “kar amaçl›” özel üniversite modeline kadar yay›lan genifl bir yelpazedeki çeflitlili¤i bir arada yaflatabilmenin en etkili yolu olacakt›r.
Dünyadaki uygulamaya bakt›¤›m›zda, ulusal kalite ya da akreditasyon ajanslar›n›n flu görevleri üstlendikleri görülür:
Yüksekö¤retimde kalite güvencesini yaymak,
Yüksekö¤retim kurulufllar›n›n kalite güvence mekanizmalar›n› denetlemek, Yüksekö¤retim kurulufllar›n› ve/veya programlar›n› akredite etmek, de¤erlendirmek veya bunlar›n yap›lmas›n› sa¤lamak,
Kamuoyuna bilgi sunmak ve fleffafl›¤› sa¤lamak, Uluslararas› tan›nma sa¤lamak,
Yüksekö¤retim sektörünün planlanmas›na yard›mc› olmak.
ULUSAL AKREDİTASYON AJANSLARININ GÖREVLERİ
Ulusal bir akreditasyon sistemi ve ajans› kurarken elbette dünyadaki örneklerden faydalanmak, küresel geliflme ve e¤ilimleri dikkate almak gerekir. Ancak, baflka bir sistemi aynen almak da do¤ru ve gerçekçi de¤ildir. Baz› uzmanlar, ulusal sistemlerin birbirini bilinçsizce kopyalamas›n› elefltirmekte, ulusal kültürel e¤ilimler ile ulusal de¤erlendirme sistemi aras›nda ba¤ kurulmas›n› önermektedirler.65
Bir ulusal akreditasyon ajans›n›n baflar›s›, bu kuruma duyulacak güvenle de ilgilidir. Bu nedenle böyle bir ajans kapsay›c›, fleffaf, kat›l›mc› olmal›d›r. Ulusal Akreditasyon Ajans› kurulurken dikkat edilecek noktalardan baz›lar› flöyle s›ralanabilir: 66
KATILIMCI: Ajans›n kompozisyonu, akademik personel d›fl›nda, ö¤renci, iflveren ve hükümet temsilcileri ile yabanc› uzmanlar› da kapsamal›d›r. Örne¤in Alman Akreditasyon Konseyi, dört akademisyen, dört hükümet temsilcisi, befl ifl dünyas› temsilcisi, iki yabanc› uzman ve iki ö¤renciden oluflmaktad›r. ‹rlanda Üniversiteleri Kalite Kurulu'nun yedi üyesi üniversitelerden, yedi üyesi de üniversite d›fl›ndan (bir hâkim, iki yabanc› uzman, bir iflveren temsilcisi, bir ticaret odalar› temsilcisi, ö¤renci birli¤i baflkan› ve bir mesleki akreditasyon uzman›) seçilmektedir.67
GÜVEN VERİCİ: Uygulanan prosedürler kal›c›, fleffaf, rahat anlafl›labilir olmal›, sistemdeki di¤er unsurlara güven veren, flüpheyi davet etmeyen iflleyifl tarz› benimsenmelidir.
KAPSAMLI: Ajans›n, sadece dar bir üniversite grubunu de¤erlendiriyor olmamas›na özen gösterilmeli, çal›flmalar yeterince kapsaml› olmal›d›r.
BAĞIMSIZ: Bir program veya kurumun akreditasyonunda temel kriter“kalite” olmal›, bunun d›fl›nda baflka bir ölçüt kullanmas› için ajans üzerinde d›fl bask› oluflmamal›d›r. Bunun sa¤lanmas› için ajans›n ba¤›ms›zl›¤› flartt›r. Ajansa üye atanmas› prosedürü, bu ba¤›ms›zl›¤› koruyacak ve etkin çal›flmaya olanak sa¤layacak flekilde tasarlanmal›d›r.
ULUSAL AKREDİTASYON AJANSLARININ KURULUŞ İLKELERİ
Bunun en güzel örne¤i mühendislik fakülteleri dekanlar›n›n kurdu¤u MÜDEK adli akreditasyon örgütüdür.
H.R. Kells, “National Higher Education Evaluation Systems: Methods for Analysis and Some Propositions for the Research and Policy Void”, Higher Education, 38: 209-232, 1999 Guy Haug , “Quality Assurance /Accreditation in the Emerging European Higher Education Area: a possible scenario for the future”, European Journal of Education, Vol 38, No.3, 2003 A Framework for Quality in Irish Universities, Conference of Heads of Irish Universities, Dublin, 2003
65 66 67 64
Buraya kadar aktar›lanlardan yola ç›karak, Türkiye için uygun bir ulusal akreditasyon sisteminin temel özellikleri flöyle s›ralanabilir:
Hesap verme/ k›yaslama merkezli,
Nesnel ölçütlere ve performans göstergelerine dayanan, Yüksek standartl› tek modeli benimseyen,
Merkezi yönetimce gelifltirilen, di¤er bir deyimle ulusal olan, Hakem de¤erlendirmesine a¤›rl›k veren bir güvence sistemi.
TÜKİYE İÇİN ULUSAL AKREDİTASYON SİSTEMİ
Yaflanan tecrübeler, al›nan tüm önlemlere ra¤men, ulusal akreditasyon ajanslar›n›n, sistem içinden veya d›fl›ndan gelen bask›lar nedeniyle, “kalite” den baflka kriterler uygulayabildi¤ini göstermifltir. Bunun nedenleri flöyle s›ralanabilir:
•
Kamu kurumlar›n›n veya politikac›lar›n bask›lar› nedeniyle popülist uygulamalar yap›lmakta veya kalite güvence anlay›fl›na yerel yorumlar getirilmektedir.•
Sistem içi unsurlar›n direnci ve bask›lar› nedeniyle kriterler gevfletilmektedir.•
Aksakl›k ve eksikliklere, bunlar› d›fl dünyaya sergilememek gibi ulusal endifleler nedeniyle göz yumulmaktad›r.•
Di¤er ülkelerdeki geliflmeler izlenmemekte veya bunlar dikkate al›nmamaktad›r.•
Ulusal s›n›rlar›n d›fl›na taflan çok ülkeli e¤itim durumunda, kalite ölçütlerinin nas›l uygulanaca¤› konusunda zorlan›lmaktad›r.Uluslararas› a¤lara üye olmak bu zaaflar› en aza indirebilecektir. Bir di¤er deyiflle, ulusal ajans›n kendisinin akredite olmas› gündemdedir. Avrupa için gelifltirilen bir senaryo, ulusal akreditasyon ajanslar›n›n bir flemsiye mekanizma ile birbirine ba¤lanmas› ve akredite edilmesidir. “Meta akreditasyon”68 olarak adland›r›lan bu yöntem, benzer standartlar› paylaflan ulusal ajanslar›n birbirlerini tan›malar›n› içerir. Karfl›l›kl› güven ve fleffafl›¤a dayanan bölgesel iflbirli¤i ve paydafl kat›l›m› esas al›nm›flt›r. Bu amaçla, Kas›m 2004 itibar›yle Yüksekö¤retimde Avrupa Kalite Güvence Birli¤i (The European Association for Quality Assurance in Higher Education - ENQA) ve Haziran 2008 itibariyle de Yüksekö¤retimde Avrupa Kalite Güvence Kay›t Sistemi (European Quality Assurance Register for Higher Education - EQAR) devreye girmifltir. 2005 y›l›nda ise, Avrupa Yüksekö¤renim Bölgesi Kalite Güvence Standart ve ‹lkeleri (Standards and Guidelines for Quality Assurance in the European Higher Education Area)69 yönergesi benimsenmifltir.
•
Avrupa Üniversiteler Birli¤i'nin (European University Association, EUA), kalite güvence ve akreditasyon politikalar› EK 3'te sunulmaktad›r.ABD'de “recognition” kelimesi kullan›lmaktad›r. http://www.enqa.eu/files/ESG_v03.pdf 68
a. Eğitim
Üniversiteler ö¤rencilere lisans, yüksek lisans ve doktora dereceleri almaya yönelik e¤itim vermek ve yetiflkinlere yaflam boyu e¤itim olanaklar› sa¤lamakla görevlidir.
LİSANS: Üniversitelerin öncelikli hedefi, ö¤rencilere istedikleri bir konuda ve uluslararas› piyasada geçerli, bilgi, beceri, olgunluk, çok yönlülük, kendini gelifltirme, öngörülmeyen veya karmafl›k problemleri çözme ve nihayet ifl bulma yetene¤i ve olana¤› kazand›ran bir e¤itim vermektir.
YÜKSEK LİSANS: Ö¤rencilerin dar bir alanda uzmanlaflmas› ve/veya çok disiplinli konulara hâkim olmas› hedefini güden ve onlara de¤iflik alanlar›n arayüzlerinde çal›flma ve ifl bulma becerisi kazand›ran e¤itim programlar›d›r. (Bu programlar, Bologna sürecine uyumlu olarak, 4+1 y›lda veya tezli olmas› durumunda 4+1,5 y›lda tamamlanacak flekilde tasarlan›r.)
DOKTORA: Bir konuda en üst seviyede uzmanlaflmaya, en geliflmifl ve özel beceri ve teknikleri kullanarak bilimin uç noktalar›nda araflt›rma yapmaya ve bilgi üretmeye yönelik programlard›r. Ülkenin araflt›rma ve bilgi üretme potansiyelini art›racak ve ihtiyaç duyulan akademik kadrolar› yetifltirecek bu programlar›n, araflt›rma a¤›rl›kl› olarak tasarlanacak üniversitelerde yo¤unlaflt›r›lmas› yoluna gidilmelidir.
Üniversiteler, uluslararas› alanda iliflkilerini gelifltirerek, ulusal ve uluslararas› stratejik iflbirlikleri oluflturarak, e¤itim, araflt›rma ve uygulama düzeylerinde potansiyel ve etkinliklerini art›rmal›d›r.