c. Topluma hizmet

Üniversitelerin geleneksel sorumluluklar› e¤itim vermek ve araflt›rma yapmakt›r. Ancak günümüzde bu iki temel göreve bir üçüncüsü daha eklenmifltir: Topluma hizmet. Bu misyon, üniversitelere flu ve benzeri sorumluluklar› yükler:

•

•

•

Yaflam boyu e¤itim, üniversitelerin topluma hizmetlerinin en önemlilerindendir. Bu alanda aktif olmay› hedefleyen üniversiteler gereken düzenlemeleri yaparak faaliyet mekanizma ve süreçlerini içeren yönetmeliklerini Yüksekö¤retim Üst Kurulu onay›ndan geçirir ve ilân eder. Bu etkinlikler gerçeklefltirilirken akademik ilkeler, piyasa ihtiyaçlar›, ö¤renci memnuniyeti ve iflveren tavsiyeleri göz önünde bulundurulur, fleffafl›k ilkesine uyulur.

Topluma hizmet mekanizmalar› “k›s›tlay›c› de¤il, teflvik edici” bir anlay›fl›yla düzenlenmelidir. Böylece dan›flmanl›k, teknoloji transferi, ikinci ö¤retim, yaflam boyu e¤itim, yaz okullar› ve benzeri etkinliklerin en verimli biçimde yap›labilmesi sa¤lanmal›d›r. Bu hususlara yap›c› ve yarat›c› çözümler getirmek, hesap verilebilir mekanizmalar oluflturmak gerekir. Örne¤in, tam zamanl› ö¤retim üyeleri, haftada bir iflgünü ya da mesailerinin yüzde 20'sine tekabül eden süre, mali ya da idari hiçbir k›s›tlamaya tabi olmadan özel ya da kamu sektöründe dan›flmanl›k yapmaya teflvik edilmelidir. Özel durumlar haricinde, bu dan›flmanl›k görevi iki güne ç›kmamal›, üç güne ç›kmas›na ise kesinlikle izin verilmemelidir.

Kurumlardan, kendi yap›lar›na uygun üniversite-sanayi iflbirli¤ine gitmeleri talep edilmelidir. Yaflam boyu e¤itim faaliyetleri, türev (spin-off) flirketleri ve benzeri uygulama baflar›lar›n› ödüllendirme yöntemleri, üniversite-sanayi iflbirli¤ini destekleme mekanizmalar› ve tüm bunlar›n mali yap› içine zorlamalara gerek olmadan al›nmas›, kurumlar›n inisiyatifinde olmal›d›r. Üniversiteler, geleneksel ve yaflam boyu e¤itimi fleffafl›k ilkesi temelinde verir. Bu ilke uyar›nca üniversiteler, ö¤rencilerin kaydolacaklar› programlar sayesinde hangi beceri ve ifl olanaklar›n› elde edebileceklerini ilan etmeli ve bu bilgileri güncel verilerle desteklemeli ve gerekti¤inde düzeltmelidir.

Dünya Bankas›'n›n Turkey Education Sector raporunun bulgular›na dayan›larak 17 Ocak 2006 günü ‹stanbul'da Aç›k Toplum Enstitüsü taraf›ndan tertip edilen toplant›da yap›lan sunufl. Dünya Bankas› Ankara Ofisi Baflkan› Andrew Vorkink'in yukar›da zikredilen sunuflundan al›nm›flt›r.

Martin Trow, “Californians Redefine Academic Freedom,” Academic Questions, Fall 2003 71

72

Süratle de¤iflen iflgücü piyasas›nda ve bilgi ekonomilerinde iflçiler yetkinlik ve ehliyetlerini sürekli güncellemek ve iyilefltirebilmek, ö¤renme ortamlar›n›n en genifl yelpazesinden yararlanabilmek zorundad›r. Haziran 2003'te Brüksel'de toplanan Avrupa Konseyi, yaflam boyu ö¤renme yoluyla insan sermayesinin gelifltirilmesine özel vurgu yapm›flt›r. Avrupa Konseyi'nin 2003 tarihli Yaflam Boyu Ö¤renme Karar›'n› müteakip haz›rlanan bir analiz, AB üyelerinde kaydedilen geliflmeyi ortaya koymaktad›r. ‹lâve e¤itim ve ö¤retimde %12,5 oran›ndaki yetiflkin kat›l›m› hedefine ortalama olarak temelde ulafl›lm›flt›r, ancak, ‹ngiltere gibi baz› ülkelerde bu ortalaman›n çok ötesine geçilmifltir. AB Eurostat V eritaban› raporlar› Türkiye'deki iflgücünün yaflam boyu ö¤renmeye hemen hemen hiç kat›lmad›¤›n› ve f›rsatlarda art›fl›n ihmal edilebilir düzeyde oldu¤unu göstermektedir.71

Görüldü¤ü gibi ülkemizde yaflam boyu e¤itim sürecinin gelifltirilmesi ve en az›ndan Avrupa standartlar›n› yakalayabilmemiz için üniversitelerimize önemli görevler düflecektir. Afla¤›daki grafik, Türkiye'de ve AB bölgesinde yaflam boyu e¤itime kat›lan yetiflkinlerin yüzdesini karfl›laflt›rmal› olarak vermektedir.

Ülkemizde pek s›k görülen idari yarg› müdahaleleri veya TBMM taraf›ndan s›k s›k ç›kar›lan “af” kanunlar›, kurumsal ve akademik özerklik kavramlar›na tamamen ayk›r›d›r. ‹dari mahkeme karar› ile s›n›f geçme, akademik ünvan kazanma veya baflar›s›z ö¤rencilerin Meclis karar› ile yeniden s›nav hakk› elde etmesi sayg›n yüksekö¤retim sistemlerinde görülen uygulamalar de¤ildir. 12 10 8 6 4 2 0 1997 1999 2001 2003 2005 Nüfus Yüzdesi AB-15 Türkiye

Grafik 5:

Yaşam Boyu Öğrenmeye Katılan Yetişkin Yüzdesi 72

3. Akademik Özgürlük ve Kurumsal Özerklik

AKADEM‹K (B‹L‹MSEL) ÖZGÜRLÜK ilkesi araflt›rma, e¤itim, ifade etme ve yay›nlama özgürlüklerini garanti alt›na al›r.73 Bu özgürlükler, üniversitenin bilgi üretmesini ve bu bilgiyi ö¤rencilerine ve topluma, ders içinde ve d›fl›nda aktarmas›n› mümkün k›lar.

ÖNER‹: Kurumsal özerklik ve akademik özgürlük kavramlar› anlaml› hale getirilmeli ve hesap verme ile iliflkilendirilmelidir.

Dünya Bankas›'n›n Türkiye Ofisi Baflkan› Andrew Vorkink Türkiye'de E¤itim Reformu hakk›nda yapt›¤› bir sunuflta flöyle demektedir:

Y›l

“Tüm ö¤retim üyeleri, bilimsel ahlâk kurallar›na titizlikle ba¤l› kalmak kofluluyla, derslerinde, üniversite içinde ve d›fl›ndaki araflt›rmalar›nda ve araflt›rma sonuçlar›n› tart›flmak, yorumlamak ve yay›nlamakta özgürdürler. Yüksekö¤retim kurumlar›, mensuplar›n›n kiflisel görüflünü ifade ve sanatsal d›flavurum haklar›n› korumakla yükümlüdürler. Bu kurumlar mensuplar›n›n kiflisel, bilimsel görüfllerini, ya da bu görüfllerin kamuoyu önünde ifade edilmesini etkilemeye veya kontrol alt›na almaya teflebbüs etmezler” 74.

Hükümetlerin yüksekö¤retim kurumlar›na “yetiflkin” muamelesi yapmas›, her türlü hareket kabiliyetini vermesi, ama sonuçlar›ndan sorumlu tutmas›, geliflmifl dünyada ilke olarak benimsenmifltir.

KURUMSAL ÖZERKL‹K, yüksekö¤retim kurumlar›n›n kendi politika ve önceliklerini belirleyerek, kendi tercihleri do¤rultusunda geliflmeleridir.

Özerklik kavram›na, kendi bina ve donan›m›na sahip olma, borç alabilme, bütçesini ilan edilmifl hedeflerine varmak için kullanma, akademik yap›s›n› saptayabilme, akademik ve idari personelini ifle alma ve iflten ç›karma, maafl ve ödül takdir edebilme, ö¤renci say›lar›n› ve ö¤renci ücretlerini belirleyebilme, iç organizasyonunu ve karar verme süreçlerini düzenleme, liderini tespit etme gibi maddeler eklenmelidir.

OECD'nin haz›rlad›¤› bir raporda75 kurumsal özerkli¤in sekiz önemli göstergeden olufltu¤u belirtilmektedir. Tablo 5'de görüldü¤ü gibi, üniversitelerin programlara kabul edecekleri ö¤renciler ve say›lar› hakk›nda söz sahibi olmalar› kurumsal özerkli¤in önemli göstergelerinden biridir.

“Yeni Yüksekö¤retim Yasa Tasar›s› Tasla¤› Üzerine Türkiye Bilimler Akademisi Konseyinin Görüflleri”, Yay›mlanmam›fl TUBA Raporu, A¤ustos, 2003, s.4 OECD Education Policy Analysis, 2003.

74 75

Üniversiteler ö¤rencilere bilgi aktarmakla kalmaz, onlar›n yetkin ve ba¤›ms›z düflünebilme yeteneklerini de gelifltirir. Bunun için ö¤renci ve ö¤retim üyelerinin görüfllerini bilimsel yaklafl›m ve etik de¤erler çerçevesinde en genifl biçimde ifade edebilmeleri esast›r. Akademik özgürlük, e¤itim ve araflt›rma faaliyetlerinin sadece üniversitenin ilkelerini ve bilgiye eriflmeyi destekleyen mesleki standartlara göre de¤erlendirilmesini gerektirir. Akademik özgürlük ile ilgili olarak Türkiye Bilimler Akademisi'nin (TÜBA) haz›rlad›¤› tan›m›n yasa tasla¤›nda yer bulmas› uygun olacakt›r: