ULAġTIRMA SĠSTEMĠ VERĠLERĠ 1 Karayolu Ağı Veriler

Eskişehir kent merkezindeki karayolu ağına ilişkin veriler toplanırken, öncelikle, çalışma alanı, trafik yoğunlukları ve arazi kullanım biçimleri göz önüne alınarak üç bölgeye ayrılmıştır. Bu bölgeler, kent merkezinde yer alan Büyükkent Belediye Başkanlığı merkez olmak üzere, kentin tek merkezli yapısına uygun olarak, merkez çevresinde yer alan daireler olarak düşünülmüştür. Demiryolu, Atatürk Caddesi, Cumhuriyet Bulvarı ve Yunus Emre Caddesi‟nin çevrelediği alan, ticari kuruluşların yoğunlaştığı ve karayolu ağında yer alan önemli arterlerin kesiştiği merkezi alan olarak tanımlanmaktadır. Eskişehir‟de hizmet vermekte olan hemen hemen tüm mevcut toplu taşıma hatlarının güzergahları da, merkezde başlamakta/bitmekte ya da bu alandan geçmektedir. Kentin yönetim ve idari kullanımları da, sınırları yukarıda belirtilen ve 1. Bölge olarak tanımlanan bu merkezi alanda yer almaktadır.

Bu merkezi alanın çevresinde yer alan ve Odun Pazarı‟ndaki eski yerleşim dokusu ile kentteki yüksek katlı ve yoğun konut yerleşimlerin yer aldığı halka 2. Bölge olarak tanımlanmıştır. 2. Bölge‟nin kuzey sınırını Çevre Yolu, doğu sınırını ise Borsa Caddesi oluşturmaktadır. Bu bölge batıda, Hoşnudiye, Kırmızıtoprak, Vişnelik, Akarbaşı mahallelerinin konut alanlarını içine almakta, güneyde ise kentin tarihi

dokusunu oluşturan Odun Pazarı eski yerleşiminin yanısıra, gene konut kullanımının ağırlıkta olduğu Huzur ve Yenidoğan mahallelerini kapsamaktadır.

Çalışma alanının, yoğun yerleşimlerin dışında kalan bölümü 3. Bölge olarak tanımlanmıştır. Kentin çevresinde yer alan az yoğun konut alanları ile üniversiteleri içeren 3. Bölge, aynı zamanda, toplu konut alanı planlanan ve önemli sayılabilecek konut gelişmesi gerçekleşen Sultandere ile Organize Sanayi Bölgesi‟ni de kapsamaktadır.

Bu üç bölgenin yanısıra, gerek çevrelerindeki arazi kullanımı gerekse yol standartları ile üzerlerindeki trafiğin niteliği açılarından kentiçi yollardan farklı karakterde olan transit ya da kentlerarası yollar da ayrı bir bölge olarak değerlendirilmiştir. Transit trafiğin kent içerisindeki arterlere girmeden geçişini sağlamak üzere planlanan Çevre Yolu, kentin kuzeye doğru ve planlanandan daha hızlı gelişmesi sonucunda, yerleşim alanları içerisinde kalmıştır. Çevre Yolu, bölünmüş (refüjlü) ve her yönde ikişer şerit olmak üzere toplam dört şeritli olarak hizmet vermektedir. Bu arter üzerindeki kavşakların tümü sinyalize edilmiş ya da katlı kavşak haline dönüştürülmüştür. Benzer şekilde, Kütahya, Bozüyük (Bursa – İstanbul) ve Ankara yolları da refüjlü olarak hizmet vermektedir. Bu arterler 4. Bölge olarak değerlendirilmiştir.

Eskişehir karayolu ağına ilişkin olarak, yukarıda açıklanan dört bölge itibariyle aşağıdaki veriler toplanmıştır.

- Yol uzunluğu

- Yol tipi (bölünmüş, bölünmemiş, tek yön, çift yön ,vb.) - Şerit sayısı

- Şerit genişliği

- Yol üzerindeki park etme durumu

- Yol üzerindeki etkinlik biçimleri (ticaret, sanayi, konut vb.)

2003 yılı için oluşturulan karayolu ulaşım ağında, toplam uzunlukları 159.270 metre olan 435 bağlantı yer almaktadır. Modeldeki karayolu ağını oluşturan bu bağlantıların, 156 adedi (61.100 m) bölünmüş iki yönlü, 248‟i (90.570 m) bölünmemiş iki yönlü, geri kalan 31‟i (7.600 m) ise tek yönlü bağlantılardan oluşmaktadır. Modelde 839 adet tek yönlü bağlantı ile temsil edilen bu yolların bölgelere dağılımı verilmiştir.

Çalışma alanı içindeki karayolu ağı bölge merkezlerine “merkez bağlantıları” ile bağlanmıştır.

Eskişehir karayolu ağına ilişkin olarak, yukarıda açıklanan verilere ek olarak, sabah ve akşam doruk saatlerde, ana arterler üzerinde hız ölçümleri de yapılmıştır. Sabah doruk saat için ölçülen hız değerleri, model formatında kodlanarak, yolculuk dağıtımı ve türel dağılım alt modellerinde bölgeler arası yolculuk sürelerinin ve genelleştirilmiş maliyetlerin hesaplanmasında kullanılmıştır.

Hız etüdleri, sabah ve akşam doruk saatlerde, fiziksel özellikleri ve üzerlerindeki akım miktarları değişen ana arterlerden oluşan, yaklaşık 52 km. lik bir koridorda yapılmıştır. Bu etüdlerde araç kullanılarak, trafiğin doğal akımı içerisinde seyretmekte olan özel araçların ortalama hızları belirlenmiştir.

Arterlere ve yönlere göre değişmekle birlikte, hız etüdü yapılan koridorlarda ortalama hızlar sabah doruk saatler için 47.1 km/saat, akşam doruk saatler için de 40.5 km/saat olarak belirlenmiştir. Ölçülen en düşük hız ise, sabah doruk saatte 14.7 km/saat, akşam doruk saatte ise de 12.3 km/saat olarak ortaya çıkmıştır. Hız etünde gözlenen en büyük hızlar da, sabah ve akşam doruk saatlerde sırasıyla, 94.4 km/saat ve 80.2 km/saat olmuştur. Görüldüğü gibi, akşam saatlerinde araç ortalama hızları sabaha oranla bir miktar daha düşüktür. Akşam saatlerindeki akım ve yolculuk değerlerinin sabah doruk saatlerden daha fazla olduğu, trafik sayımları ve ev halkı anketlerinde de ortaya çıkmaktadır. Artan bu trafik miktarına bağlı olarak da araç ortalama hızları düşmektedir.

5.2.2. Toplu TaĢıma Sistemi Verileri

Eskişehir‟de toplu taşıma hizmeti, günümüzde, belediye, özel halk otobüsleri ve minibüsler ile sağlanmaktadır. Eskişehir‟de otobüsler 74 hat ve 3792 durak ile hizmet vermektedir Otobüs hatları genellikle, aşağıda belirtilen dört ana hareket merkezinde odaklanmıştır.

Kent merkezinde hizmet vermekte olan tüm otobüs hatları, güzergahları, sefer sıklıkları model girdisi olarak hazırlanmış ve kodlanmıştır. Otobüslerin gidiş ve dönüş güzergahları ayrı birer hat olarak kodlanmıştır. Buna ek olarak, güzergahlarının büyük bölümünde aynı hattı kullanan ve mahalle aralarındaki erişim yollarında saçaklanan otobüs hatları, modelin ayrıntı düzeyine uygun olarak birleştirilmiştir. Böylece, oluşturulan ulaşım modelinde 142 otobüs hattı yer

almaktadır. Bu hatların numaraları ve uzunlukları, modelde kullanılan hat numaraları, çalışan araç sayıları, günlük sefer ve yolcu sayıları Tablo 3.11‟de verilmiştir. Tabloda verilen yolcu sayıları, satılan biletler esas alınarak Eskişehir Büyükkent Belediyesi tarafından hesaplanmıştır. Ulaşım modelinde 2, 3 ve 4 no.lu ulaşım türleri, kentte çalışan özel halk ve belediye otobüslerini temsil etmektedir (Şekil 5.2).

ġekil 5.2 EskiĢehir Toplu TaĢıma UlaĢtırma Ağı

Eskişehirde hizmet vermekte olan otobüs ve minibüslerin ticari hızları, hız etüdünde belirlenen özel araç ortalama hızlarından yararlanılarak hesaplanmıştır. Toplu taşıma araçlarının işletme hızları, trafik ve arazi kullanım yoğunluğu göz önüne alınarak, karayolu bölgeleri itibariyle, özel araçlarda ölçülen hızların belirli oranlarda azaltılmasıyla elde edilmiştir. Bu oranlar belirlenirken, minibüs ve otobüslerde örnekleme yöntemi ile yapılan hız etüdlerindeki değerler esas alınmıştır.

1. Bölge olarak değerlendirilen merkezi alandaki bağlantılar üzerindeki toplu taşıma araçlarının hızları, özel araçların ortalama hızlarının % 50 si olarak belirlenmiştir. Bu oran 2., 3., ve 4. Bölgelerde, sırasıyla, % 50, % 55 ve % 65 olarak kabul edilmiştir. Eskişehir‟de minibüsler, güzergahları belediye tarafından belirlenen ve hemen hemen tüm kenti kapsayan 20 hatta toplu taşıma hizmeti vermektedir. Bu hizmetler çoğunlukla, belediye otobüslerinin hizmet vermekte olduğu ana ulaşım

koridorlarından uzak olmakla birlikte, birçok minibüs hattı da kent merkezine uğramaktadır. Kentte ruhsatlı 211 adet minibüs bulunmaktadır. Minibüslerin önceden belirlenmiş ayrıntılı bir zaman tarifeleri olmamasına karşın, aynı güzergahta çalışan otobüslerin sıklıklarına uygun olarak hareket ettikleri bilinmektedir.

Eskişehir‟de hizmet vermekte olan minibüs hatlarının da, otobüslere benzer şekilde, güzergahları, sefer sıklıkları model girdisi olarak hazırlanmış ve kodlanmıştır. Otobüs hatlarında olduğu gibi, gidiş ve dönüş güzergahları ayrı birer hat olarak kodlanan minibüslerin güzergahlarının büyük bölümünde aynı koridoru kullanan hatlar birleştirilmiştir. Böylece, oluşturulan ulaşım modelinde 36 minibüs hattı yer almaktadır. Minibüsler, ulaşım modelindeki toplu taşıma ağında 5 no.lu ulaşım türü olarak gösterilmiştir.

Kentte hizmet vermekte olan minibüslerin yolcu sayıları ve işletme hızlarının belirlenmesi amacıyla, minibüslerde indi/bindi etüdleri yapılmış ve gözlem yapılan seferlerde duraklar arasındaki yolculuk süreleri saptanmıştır. Aşağıda belirtilen 15 minibüs hattında, günün değişik saatlerinde yapılan gözlemlere göre, işletme hızı, tüm hatların ortalaması olarak 19.4 Km/saat olarak

belirlenmiştir. Doğal olarak bu ortalama işletme hızı, minibüs hatlarının güzergahlarına ve hat kesimlerine göre farklılıklar göstermektedir. Aşağıdaki tablolarda, etüd yapılan minibüs hatlarında ölçülen işletme hızları ve toplam binen yolcu sayıları ile her hattın ortalama değerleri verilmiştir.

5.3. YOLCULUK ATAMA MODELĠ ve MODELĠN GEÇERLĠLĠK