Turizmin İstihdama Etkisi

Turizm endüstrisinde kullanılan otomasyon düzeyi henüz endüstrinin emek yoğun yapısını sarsacak boyutlara ulaşmadığından, işgücü halen büyük bir önem arz etmekte ve bu durum endüstrinin sağladığı istihdam yönünden önemini korumasını sağlamakta-dır (Batman, 2008: 14; Bahar ve Çımat, 2010: 256; Yanardağ ve Avcı, 2012: 43). Bu bağlamda turizmin ekonomide meydana getirdiği en önemli reel etkilerin başında doğrudan ve dolaylı istihdamın⁹ geldiğini ifade etmek mümkündür (Yıldız, 2011: 59; Sarıışık, 2007: 144). Hizmet sektöründe en fazla istihdam sağlayan endüstrilerden biri konumundaki turizm, gençlerin ve kadınların hem şehirlerden hem de kırsal kesimler-den işgücüne dâhil edilmesi konusunda önemli bir etmen olarak değerlendirilmektedir (Keskin ve Cansız, 2010: 38).

2.3.2.1. Turizmin Doğrudan İstihdama Etkisi

Dünya genelinde otomotiv imalatı, madencilik ve kimyasal üretimine kıyasla daha büyük ekonomik çıktı üreten turizm, otomotiv imalatından altı, kimyasal üretimden beş, madencilikten ise dört kat daha fazla doğrudan istihdam sağlamaktadır (WTTC, 2012b: 2-3). Nitekim 2010 yılında küresel istihdamın %8’ini temsil eden 235 milyondan fazla iş imkânı sunan turizm endüstrisinin (ILO, 2010; WTTC, 2012b: 3) 2013 yılında diğer pek çok endüstriyi geride bırakarak yaklaşık 266 milyon iş imkânı sağlayacağı öngörülmektedir (WTTC, 2012a; WTTC, 2013).

9

Turizm endüstrisinin kendisinden kaynaklanan ve ona bağlı olan konaklama, yiyecek-içecek, ulaştırma işletmeleri, hediyelik eşya mağazaları, seyahat acentaları ve turizm örgütlerinde oluşturulan işler, turizmin sağladı doğrudan istihdamı ifade etmektedir. Dolaylı istihdam ise, endüstrinin ihtiyaç duyduğu mal ve hizmetlerin sağlanması için (inşaat, el sanatları, banka, imalat gibi) oluşturulan istihdamdır (Yanardağ ve Avcı, 2012: 43; Yıldız, 2011: 60).

58

Türkiye’de turizm endüstrisi dâhilinde sağlanan doğrudan istihdamın toplam istihdam içerisindeki payı 1993 yılında %3,56 iken; 2001’de %5,10’a, 2010 yılında ise %6,7 seviyesinde gerçekleşmiştir (Yanardağ ve Avcı, 2012: 44). 2012 yılında turizm endüstrisi kapsamında Türkiye’de sağlanan doğrudan iş imkânı 516.400 olarak belirlenmiş olmakta ve bu sayı toplam istihdamın %2,1’ini temsil etmektedir. Turizm endüstrisince sağlanan doğrudan iş imkânlarının 2013’te %3,6; 2023 yılına kadar ise 2013’ten itibaren on yıllık dönemde ortalama %2,7 artarak 701.000’e ulaşması beklenmektedir. Belirtilmiş olan iş sayısının toplam istihdam içerisindeki payı %2,5 olarak belirlenmiştir (WTTC, 2013:1-4).

Türkiye’nin turizm endüstrisi kapsamında 2012 senesinde sağladığı doğrudan istihdamın (516.400 iş) dünya ortalamasının altında olduğu (793.700) tablo 6’ya bakıldığında anlaşılmaktadır. Bu durumun aşılabilmesi için turizmin kıyıların ötesine taşınarak, iç bölgelere de yayılması faydalı olacaktır. Dönemsellik arz eden turizm faaliyetlerinin alternatif turizm türleri ile desteklenerek yıl boyunca sürdürülmesi aynı zamanda ilgili tesislerin de inşasını gerektirmektedir. Söz konusu turistik tesislerin meydana getireceği istihdam olanaklarının, turizmin Türkiye istihdamına doğrudan katkısının dünya ortalamasının üzerine çıkması konusunda etkili olacağını ifade etmek mümkündür.

Tablo 6: Turizmin İstihdama Doğrudan Katkısı

Sıra No. Ülke İş İmkânı Sayısı (1.000)

11 Mısır 1.375,5 14 İtalya 1.099,5 18 İspanya 893,9 19 Fas 828,8 Dünya Ortalaması 793,7 29 Türkiye 516,4 38 Yunanistan 330,6 52 Tunus 217,0 76 Lübnan 120,2 133 Kıbrıs 26,1 135 Malta 25,3 Kaynak: WTTC, 2013: 7

59

Turizmin emek-yoğun bir endüstri olması, turistik işletmelerin fazlaca işgücüne ihtiyaç duyduğunu göstermektedir. Bu ihtiyacın giderilmesi için endüstri kapsamında pek çok istihdam olanağı sağlanmaktadır. Ülkelerin işsizlik oranlarını azaltan ve sağladığı iş imkânları ile bir gelir kapısı olan turizm endüstrisinin istihdam üzerindeki söz konusu olumlu etkilerinin devamlılığı için, turizmin bir bütün olarak bölge ve ülkece desteklenmesinin büyük bir önem arz ettiğini ifade etmek mümkündür.

2.3.2.2. Turizmin Dolaylı ve Uyarılmış İstihdama Etkisi

Türkiye’de hizmet sektöründe istihdam edilen işgücü oranın 2012 yılı ortalaması %49,5 olarak gerçekleşmiştir (TÜİK, 2013c). Bu durum ülkedeki işgücünün neredeyse yarısının turizm endüstrisini kapsamında barındıran hizmet sektöründe istihdam edildiğini açıkça gözler önüne sermektedir.

Tablo 7: Turizmin İstihdama Toplam Katkısı (Doğrudan ve Dolaylı İstihdam)

Sıra No. Ülke İş İmkânı Sayısı (1.000)

12 Mısır 3.106,6 17 İspanya 2.690,9 18 İtalya 2.680,8 20 Türkiye 2.053,6 Dünya Ortalaması 1.975,7 22 Fas 1.810,9 43 Yunanistan 688,8 61 Tunus 453,8 74 Lübnan 322,5 128 Kıbrıs 77,4 147 Malta 45,7 Kaynak: WTTC, 2013: 7

Turizmin istihdama olan doğrudan katkısının yanında, endüstriye mal ve hizmet sunan diğer arz kaynaklarının kapasitelerinin arttırılmasına yardımcı olarak dolaylı istihdamın gelişimini de desteklemektedir. Bununla birlikte söz konusu doğrudan ve dolaylı istihdam üzerinden edinilen gelirlerin harcanmasıyla oluşumu tetiklenen ek istihdam; turizmin sağlamış olduğu uyarılmış istihdamı ifade etmektedir (Yıldız, 2011: 60-63).

60

Tablo 8: Turizm Harcamalarının İstihdam Yarattığı Alanlar

Turistlerin Harcama Yaptıkları Yerler

Turizm Endüstrisinin Yaptığı Harcamalar

Harcamalardan En Son Yararlananlar

Konaklama Yiyecek İçecek Uluslararası ulaşım Gezi ve turlar Eğlence Hatıra ve hediyelik eşya Fotoğraf ve bant

Kişisel bakım, ilaç ve kozmetik

Giyim

Diğer

Maaşlar ve ücretler

Bahşişler, ikramiyeler

Yerel vergiler, gelir vergileri

Komisyonlar

Müzik ve eğlence

Yönetimsel ve genel harcamalar

Yasal ve mesleksel hizmetler

Yiyecek, içecek vb. satın alınması

Malzeme ve üretim maddeleri alımı

Tamir, bakım, onarım, koruma

Reklam, tanıtım, yayın iyileştirme çalışmaları

Toplu hizmetler: Su, gaz, elektrik, çevre vb.

Ulaştırma

Lisanslar: İzin belgeleri

Sigorta primleri

Gayrimenkul ve araç-gereç kiralama

Mobilya ve demirbaş eşyalar

Borçların anapara ve faiz geri ödemeleri

Gelir, kurumlar ve diğer vergiler

Amortisman

Yatırımcılara ve yabancı sermayeye geri dönüş (kâr payı ve iştirak hissesi olarak)

Muhasebeciler Reklamcılar

Nalburiye dükkânları Mimarlar, avukatlar, bankalar Esnaf ve zanaatkârlar Otomobil acentaları Fırınlar, bakkallar Plaj yardımcıları Kasaplar Kasiyerler, veznedarlar Hayır kurumları Eczaneler, baharatçılar Tezgâhtarlar, sekreterler Giyim mağazaları Kulüpler Konfeksiyoncular Müteahhitler Yemekçiler Rehberler Mandıracılar: Sütçüler Doktorlar, dişçiler

Büyük mağazalar, toptancılar Kuru temizlemeciler

Elektrikçiler

Mühendisler ve uzmanlar Çiftçiler, balıkçılar Hamallar, taşıyıcılar Oto tamir ve bakımcıları Bahçıvanlar

Hediyelik eşya dükkânları

Yönetim: Eğitim, sağlık, demir-deniz ve karayolları, toplu hizmetler vb.

Finansmancılar, emlakçılar İthalatçılar, yöneticiler Sigorta şirketleri

Çamaşırhaneler, lokantalar

Medya, yayınevleri, matbaa, dizgiciler Gece kulüpleri, barlar, diskolar Araç-gereç satıcıları, musluk tamir bakımcıları

Ressamlar

Kapıcılar, bekçiler, oda hizmetçileri Gayrimenkul yapıcı ve satıcıları Danışmanlar, yardımına başvurulanlar Hissedarlar

Boyacılar

Ulaştırma, seyahat acentaları Yöneticiler

Sendikalar

61

2012 yılında turizm endüstrisi kapsamında Türkiye’de sağlanan doğrudan ve dolaylı iş imkânı 2.053.600 olarak belirlenmiş olup bu sayı toplam istihdamın %8,3’ünü temsil etmektedir. Turizm endüstrisince sağlanan doğrudan ve dolaylı iş imkânlarının 2013’te %2,6; 2023 yılına kadar ise 2013’ten itibaren on yıllık dönemde ortalama %1,6 artarak 2.467.000’e ulaşması beklenmektedir. Belirtilmiş olan iş sayısının toplam istihdam içerisindeki payı %8,8 olarak belirlenmiştir (WTTC, 2013:1-4).

Turizmin Türkiye istihdamına doğrudan katkısının dünya ortalamasının altında olduğu (Türkiye=516.400; Dünya=793.700) tablo 6 aracılığı ile aktarılmıştı. Turizmin istihdama toplam katkısının (doğrudan ve dolaylı istihdam değerlendirilerek hazırlanmıştır) aktarıldığı tablo 7’ye bakıldığında ise Türkiye’nin dünya ortalamasının üzerinde olduğu anlaşılmaktadır. Bu durum turizm endüstrisi kapsamında meydana gelen dolaylı istihdamın önemine dikkat çekmektedir.

Turizmin gelişmesiyle birlikte aynı zamanda diğer endüstrilerce arzı gerçekleştirilen mal ve hizmetlere olan talep artmaktadır (Bahar ve Bozkurt, 2010: 258). Bu açıdan bakıldığında turizm endüstrisi kapsamında pek çok istihdam olanağının bulunduğu ve turizm harcamaları neticesinde meydana gelen uyarılmış istihdam ile daha da fazlasının meydana geldiği görülmektedir. Endüstri dâhilinde sağlanan bu geniş istihdam yelpazesinin temel unsurları tablo 8 aracılığıyla aktarılmıştır (Yıldız, 2011: 60-63). Turizmin dünya genelinde sağlamış olduğu yüksek istihdam sayesinde pek çok kişinin kazanç elde ettiği ve ekonomik destek kazandığı anlaşılmaktadır. Bununla birlikte diğer pek çok endüstrinin aksine turizm, kadın çalışanların istihdamı hususunda önemli katkılar sunarak kadınların da istemleri dâhilinde iş yaşamında yer almalarına fırsat tanımaktadır. Turizm endüstrisi kapsamında oluşturulan iş imkânlarının yanında dolaylı istihdamın da payı dikkate alındığında, söz konusu iş imkânlarının ülkeler açısından göz ardı edilemeyecek boyutlara ulaştığı görülmektedir. Bu önem özellikle turizmin, ekonomide kayda değer bir yer teşkil ettiği ülkeler için daha büyük olmaktadır.