TTK’de Fatura

a) Kara Ticaret Kanununda Fatura

Fatura, 865 sayılı mTTK’nin 684. ve 695. maddelerinde; 6762 sayılı mTTK’nin 23.maddesinde düzenlenmişti. 6102 sayılı TTK’nin ise 1.kitabı olan ticari işletmede tacirlerle ilgili bölümünün “tacir olmanın hükümleri” kısmında “fatura ve teyit mektubu” başlığı altında 21.maddesinde düzenlenmiştir. TTK ile 865 sayılı mTTK ve 6762 sayılı mTTK’deki düzenlemeler değerlendirildiğinde içerik olarak çok

9 Kumkale, Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu Çerçevesinde Hukuki ve Mali Yönleriyle Fatura, s. 17.

10 Yargıtay İBHGK’nin 27.06.2003 tarihli 2001/1 Esas 2003/1 Karar sayılı kararı.

değişikliğe uğramamıştır. Sadece TTK’nin fatura ve teyit mektubu başlıklı 21.maddesinin gerekçesinde; Bu hükmün, mülga 6762 sayılı kanunun 23.

maddesinden aynen alındığını, 6762 sayılı kanunun 23. maddesinin ikinci cümlesindeki “veya” yerine “ve” bağlacının kullanıldığı ifade edilmiştir. Ayrıca 6762 sayılı kanunun 23.maddesinin 3.fıkrasında fatura ile ilgili kabulün hangi araçlarla yapılacağı konusunda düzenleme yapılmıştır. TTK’de de faturanın kabulü araçlarına ilave olarak “iletişim veya bilişim araçları” ifadesi de eklenmiştir.

TTK’de faturanın tanımı yapılmadığı gibi faturanın nasıl düzenleneceği, faturanın alınması ve verilmesine ilişkin düzenlemelere de yer verilmemiştir. TTK’de fatura ile ilgili düzenlemede, faturanın bir ticari işletme ile ilgili olarak tacirin, bir mal satması, üretmesi, iş görmesi, menfaat sağlaması durumunda karşı tarafa vermesi ve bedeli ödenmişse karşı tarafın talebi doğrultusunda bu hususun faturada gösterilmesi gerektiği ile faturaya itiraz edilebileceği, itiraz edilmemesinin sonucu hüküm altına alınmıştır. Öğretideki bir görüşe göre,¹¹ TTK’nin 21.maddesindeki düzenlemede alınan faturaların bir kopyasının saklanması gerektiği, ticari işletmeler arasında fatura alınması durumunda temerrüt için süre başlangıcına esas olacağı hususlarına da değinildiği görülmektedir. Faturanın karşı tarafa tebliğinde edimin yerine getirilmesi, getirilmediği takdirde borçlu/alıcının sözleşmeye aykırı davranacağı ihtarının bulunmadığı Yargıtay kararında¹² vurgulanmıştır. Böylelikle faturanın ödeme talebi içermediği, fatura tebliğinin borçlu/alıcıyı temerrüde düşürecek nitelikte olmadığı da aynı kararda ifade edilmiştir.

Bir faturayı alan kimse, bu faturayı aldığı tarihten itibaren 8 gün içinde faturanın içeriği hakkında bir itirazda bulunmamışsa, TTK’nin 21/2.fıkrasına göre faturanın içeriğini kabul etmiş sayılır. TTK’nin 21.maddesinde fatura içeriğinden bahsedilmiş ancak fatura içeriğinden ne anlaşılması gerektiğine ilişkin düzenleme yapılmamıştır.

TTK’nin 21/2.fıkrasındaki kanuni karine ile faturanın ispat kuvvetine ilişkin düzenleme yapılmıştır.

11 Ünal, Fatura ve Teyit Mektubu, s. 11.

12 Yargıtay 19. HD.’nin 25.02.2008 tarihli 2007/7905 Esas 2008/1632 Karar sayılı kararı. (Ezgi Ulga,

“Ticaret Hukukunda Özel İspat Vasıtası Olarak Fatura”, Terazi Hukuk Dergisi, Cilt:9, Sayı:100, Aralık 2014, s.321.)

TTK’de faturanın ne kadar süre içerisinde tanzim edilmesi gerektiğine ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. VUK’de ise faturanın tanzim edilme süresi düzenlenmiştir. Bu nedenle, TTK’deki fatura ile ilgili düzenlemeler, VUK’deki düzenlemelerden ayrı düşünülemez; değerlendirmelerin birlikte yapılması gerekmektedir.

TTK’de fatura verme ve alma zorunluluğu da bulunmamaktadır. Satıcının fatura verme zorunluluğu bulunmasa da alıcının fatura verilmesini talep etme hakkı vardır.

Alıcı, satıcıdan fatura vermesini talep ettiği takdirde satıcı TTK’nin 21.maddesine göre fatura düzenleyip alıcıya vermek zorundadır.

TTK’nin 64.maddesinde defter tutma yükümlülüğü başlığında faturanın muhafazası düzenlenmiştir. TTK’nin 64.maddesinin 2.fıkrasında fatura, ispat vesikası olarak düzenlenmiştir.¹³

TTK’de fatura kelimesinin geçtiği diğer kanun maddeleri ise; TTK’nin 880.

maddesinde taşıyıcının sorumluluklarından tazminata esas alınacak değer kısmında, TTK’nin 1280. maddesinde dispeççi başlığında, TTK’nin 1525. maddesinde beyanlar, belgeler, senetler başlığı altında, TTK’nin 1530. maddesinde ticari hükümlerle yasaklanmış işlemler ile mal ve hizmet tedarikinde geç ödemenin sonuçları başlığı altında düzenlemelere yer verilmiştir. TTK’de düzenlenen bu hükümlerde faturaya yönelik açıklamalar bulunmamakta olup; maddelerde faturaya atıflar yapılmıştır.

b) Deniz Ticaret Hukukunda Fatura

Deniz Ticaret Hukuku, TTK’nin “Deniz Ticareti” adını taşıyan beşinci kitabında düzenlenmiştir. TTK’nin içinde Deniz Ticaret Hukukunun düzenlendiği kitapta faturanın tanımı bulunmamaktadır. Öğretideki bir görüşe göre¹⁴, Deniz Ticaret

13 Kumkale, Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu Çerçevesinde Hukuki ve Mali Yönleriyle Fatura, s. 26, Ahmet Somoncu, Türk Vergi Sisteminde Belge Düzeni: Uygulama-Sorunlar-Yargı Kararları, Seçkin Yayınları, Ankara, Ekim 2014, s.41.

14 Ünal, Fatura ve Teyit Mektubu, s. 10.

Hukuku kapsamında fatura; malın, miktarın, bedelin gösterildiği ve zararın tespitine yarayan vesika olarak nitelendirilmiştir.

Deniz Ticaret Hukukunun düzenlendiği TTK’nin içindeki deniz ticareti kitabı sekiz kısımdan oluşmaktadır. Bu kitabın beşinci kısmı olan deniz kazalarının birinci bölümünde müşterek avarya altında dispeççi başlığında 1280.maddesinde fatura hususuna değinilmektedir. Deniz Ticaret Hukukundaki maddelerde faturaya dolaylı olarak değinilmiştir.¹⁵

Müşterek avarya, yolculuk sırasında gemi ve yükün karşılaşabileceği olağan dışı tehlikeler altında gemi ve yükün tehlikelerden kurtarılması için yapılan fedakârlığın sonucu olan zarar ve yapılan masrafların taraflarca paylaşılmasına denir.¹⁶ Müşterek avarya sayılan zarar ve masrafların gemi, yük ve navlun arasında paylaştırılmasına ise dispeç denir. Bu paylaştırmaya esas olan belge ise dispeç raporudur. Dispeç, ilgililer arasında oy birliği ile atanan bir veya birden fazla dispeççi tarafından yapılır.

Deniz kazaları sebebiyle zararın tespit ve paylaşımını yapan dispeççiye ilgililerden her biri dispeçin yapılması için gereken ve elinde bulunan belgeleri, özellikle; çarter partileri, konişmento ve faturaları vermekle yükümlüdür. Dispeççinin istemi üzerine mahkeme, ellerinde bulunan ve kanunen ibrazla yükümlü oldukları belgeleri dispeççiye teslim etmelerini, onları elinde bulunduranlara emreder. Dispeççi, ilgililerin dispeçi incelemelerine izin ve istemleri üzerine giderlerini ödemeleri şartıyla, bir örnek vermekle yükümlüdür.

Deniz Ticaretinde, ticaretin aksamaması için meydana gelen deniz kazalarında zararın ortaya konulması, zararın ve masrafların paylaştırılması için atanan dispeççi tarafından dispeççi raporunun hemen hazırlanması için düzenlenen faturaların dispeççiye sunulması gerekmektedir. Yetkililer bunları sunmadıklarında kanun koyucu dispeççiye mahkeme aracılığıyla bu belgeleri kendisine sunmaları hususunda

15 Somoncu, Türk Vergi Sisteminde Belge Düzeni: Uygulama-Sorunlar-Yargı Kararları, s.41.

16 Rayegan Kender, Ergon Çetingil, Emine Yazıcıoğlu, Deniz Ticareti Hukuku: Temel Bilgiler, I.Cilt, XII Levha,13.Baskı, İstanbul, Ekim 2012, s.239.

TTK’nin 1280. maddesinde zorlayıcı bir yol öngörmüştür.¹⁷ Dispeççiye sunulacak faturada mal, malın miktarı, cinsi, bedeli gibi hususların bulunması gerektiğinden hazırlanacak rapor için ticari iş ve işlem sebebiyle düzenlenen faturalar önemli bir yazılı vesikadır.

Deniz ticaretinde her ne kadar faturanın kullanım olanağı bulduğu görülse de fatura ile ilgili ayrıntılı bir düzenleme bulunmamaktadır. Deniz ticaretinde düzenlenen faturaları TTK’deki ya da VUK’deki fatura düzenlemeleri ile bütün olarak değerlendirmek gerekmektedir.