FATURANIN KAYBOLMASI

A. Genel Olarak

TTK’nin 82/1.fıkrasında tacirin sınıflandırılmış bir şekilde saklamakla yükümlü olduğu belgeler düzenlenmiştir. Tacirin saklamakla yükümlü olduğu belgeler; ticari defterler, envanterler, açılış bilançoları, ara bilançolar, finansal tabloları, yıllık faaliyet raporları, topluluk finansal tabloları ve yıllık faaliyet raporları ile bu belgelerin anlaşılabilirliğini kolaylaştıracak çalışma talimatları ile diğer organizasyon belgeleri, alınan ticari mektuplar, gönderilen ticari mektupların suretleri, TTK’nin 64/1.fıkrasına göre yapılan kayıtların dayandığı belgelerdir. Yargıtay kararında³³⁸, müstahsil makbuzları ve sevk irsaliyelerinin de tacirin saklamakla yükümlü olduğu belgelerden olduğunu kabul etmiştir.

Tacirin düzenlediği faturalar, TTK’nin 64/1.fıkrasına göre tutulan ticari defterlerin dayanak belgelerinden biri olduğundan dolayı tacir düzenlediği faturaları da saklamakla yükümlüdür.

Bir tacirin saklamakla yükümlü olduğu defterler ve belgeleri; yangın, su baskını veya yer sarsıntısı gibi bir afet veya hırsızlık sebebiyle; saklamakla yükümlü olduğu süresi içinde zıyaa uğrarsa tacir zıyaı öğrendiği tarihten itibaren 15 gün içinde³³⁹ ticari işletmesinin bulunduğu yer yetkili mahkemesinden TTK’nin 82/7.fıkrası gereğince kendisine zayi belgesi verilmesini isteyebilir.

338 “…Dava, TTK. 68. madde uyarınca zayi belgesi verilmesi istemine ilişkindir. TTK. 68'nci maddesinde neler için zayi belgesi verilmesi istenebileceği tadadi olarak gösterilmemiş bir tacirin saklamakla yükümlü olduğu defter ve kâğıtlardan söz edilmiştir. Davacı müstahsil makbuzları ve sevk irsaliyelerinin de zayi olduğunu belirterek bunlar için de karar verilmesini istediğine göre mahkemece müstahsil makbuzları ve sevk irsaliyelerinin de TTK. 68. madde kapsamında bulunan belgelerden olduğu nazara alınarak bu belgelerin zayi edilip edilmediği, boş mu dolu mu olduğu üzerinde durularak, dolu olarak zayi edilmiş ise bunlar yönünden de zayi belgesi verilmesi gerekirken yazılı gerekçe ile karar verilmesi bozmayı gerektirmiştir...” (Yargıtay 11.HD.’nin 07.03.2012 tarihli 2010/12422 Esas 2012/3329 Karar sayılı kararı. (UYAP))

339 “…Mahkemece, dosya kapsamı uyarınca tacirin saklamakla yükümlü olduğu defter ve kâğıtların kaybolması halinde 15 günlük hak düşürücü süre içinde yetkili mahkemeye başvurma zorunluluğu olduğu, davacının delil tespiti için yetkisiz sulh hukuk mahkemesine başvurmasının hak düşürücü süre içinde yetkili mahkemeye başvurma olarak kabul edilemeyeceğinden süre yönünden istemin reddine karar vermiştir. Kararı davacı vekili temyiz etmiştir… Davacı vekilinin bütün temyiz itirazlarının reddiyle usul ve kanuna uygun bulunan hükmün ONANMASINA…” (Yargıtay 11.HD.’nin 02.07.2012 tarihli 2012/147 Esas 2012/11633 Karar sayılı kararı. (UYAP))

Tacirlerin saklamakla yükümlü olduğu defter ve belgeleri zıyaa uğradıklarında, yetkililere bu defter ve belgeler ibraz edilemeyeceğinden cezai yaptırımlar ile karşılaşabilirler.³⁴⁰ Bu sebeple tacir, mahkemeden zıyaa uğrayan defter ve belgeleri için zayi belgesi alması gerekmektedir.

Defterlerin zıyaa uğraması demek, defterlerin tamamen elden çıkması ya da defterler elde olmakla birlikte öngörülemeyen sebeplerle okunamaz hale gelmesidir.³⁴¹

Saklamakla yükümlü olduğu ticari defterleri ve belgeleri zıyaa uğradığı için zayi belgesi alabilecek kişi tacirin kendisidir.

Zayi belgesi alınması için açılacak dava, tacirin ticari işletmesinin bulunduğu yer Asliye Ticaret Mahkemesidir. Ticaret Mahkemesinin bulunmadığı yerlerde Asliye Ticaret Mahkemesi sıfatıyla yetkili Asliye Hukuk Mahkemesine açılmalıdır. Zayi belgesi alınması için açılacak davanın, hasımsız olarak açılacağı TTK’nin 82/7.fıkrasında ifade edildiğinden açılacak dava çekişmesiz yargı işi gibi görülerek karara bağlanır.

Kanundaki 15 günlük dava açma süresi, doğal afetlerin veya hırsızlık olayının yaşanmasından sonra zıyaa uğranıldığının öğrenildiği tarihten itibaren süre işlemeye başlayacaktır.

TTK’nin 82/7.fıkrasında ticari defter ve belgelerin zıyaa uğraması sebepleri olarak

“yangın, su baskını veya yer sarsıntısı gibi bir afet veya hırsızlık” denilerek mücbir sebeplere örnekler verilmiş, tek tek mücbir sebepler sayılmamıştır. Mücbir sebep, önceden öngörülemeyen ve tasarlanamayan olaylara denir. VUK’un 13.maddesinde mücbir sebepler başlığı altında mücbir sebepler düzenlenmiştir. TTK’de ticari defterler ve belgelerle ilgili mücbir sebeplere ilişkin düzenleme bulunmamaktadır.

Tacir, ticari defter ve belgelerinin zıyaa uğramaması için basiretli bir tacir gibi hareket etmekle mükelleftir. Bu sebeple zayi belgesi verilebilmesi için ticari defter

340Ayrıntılı bilgi için bkz. Kumkale, “Faturanın İbraz Zorunluluğu”, s.317 vd.

341 İsmail Kayar, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na göre Ticaret Hukuku, Seçkin Yayınları, Güncellenmiş 5.Baskı, Ankara, Eylül 2018, s.238.

ve belgelerin zayi olmasında tacirin kusurunun bulunmaması gerekir.³⁴² Yargıtay’da aynı görüştedir.³⁴³

Açılış ve kapanış onayı yaptırılmayan ticari defterler için zayi belgesi verilmesi talep edilemeyecektir.³⁴⁴ Zayi belgesi talep edilen ticari defterlerin kullanılmış veya kullanılmaya başlanılmış olması gerekir; henüz hiç kullanılmamış, boş defter ve belgeler için zayi belgesi talebinde bulunulması gerekmemektedir.³⁴⁵

Zayi belgesi verilmesi davaları sonuçları itibariyle sadece davacı taraf yönünden değil, davada taraf olmayan kimseler bakımından da sonuç doğuran dava türlerindendir.³⁴⁶ Mahkeme gerekli gördüğü delillerin toplanmasını da emredebilir.(TTK’nin 82/7.fıkrası) Defterlerin zıyaa iddiası, kesin delillerle olmasa dahi inandırıcı delillerle ispat edilmelidir.³⁴⁷

Zayi belgesi verilmesi davasında mahkeme yapacağı incelemesini, sadece davacı tacirin iddia ve delilleri ile sınırlandırmayacak, zayi belgesi verilmesi istenilen belgelerin, bir tacirin saklamakla yükümlü olduğu belgelerden olup olmadığı, TTK’nin 68. maddesinde yazılı afetin meydana gelmesinde tacirin kusurunun bulunup bulunmadığı ve olayın tacirin iradesi dışında meydana gelip gelmediği, tacirin belgelerini muhafazada gerekli dikkat ve özeni gösterip göstermediği, tasdike tabi defterlerin tasdik edilip edilmediği, davacı tacire ait defterler hakkında savcılıkta soruşturma bulunup bulunmadığı ve iddia edilen olayın meydana geldiği yerin tacirin faaliyette bulunduğu yerlerden olup olmadığı hususlarının araştırılması, ticaret sicil

342 Çelik, Ticaret Hukuku, ,s.79, Filiz Berberoğlu Yenipınar, Hasımsız İptal Davaları: Uygulama ve Örneklerle, Seçkin Yayınları, Ankara, Ocak 2018, s.126.

343 “…dosya kapsamı uyarınca; davacı vekilinin ve tanıklarının 09.06.2011 tarihli oturumdaki beyanlarını dikkate alarak dava konusu faturaların ve gider pusulalarının boş olduğunu, ayrıca davacı çalışanlarının kusuru ile belgelerin kaybolduğunu, bu nedenlerle davanın reddine karar vermiştir.

Davacı vekili kararı temyiz etmiştir… Davacı vekilinin bütün temyiz itirazlarının reddiyle usul ve kanuna uygun bulunan hükmün ONANMASINA…” (Yargıtay 11.HD.’nin 26.06.2012 tarihli 2011/10216 Esas 2012/10972 Karar sayılı kararı. (UYAP))

344 Çelik, Ticaret Hukuku, s.79.

345 Yenipınar, Hasımsız İptal Davaları: Uygulama ve Örneklerle, s.126.

346 Yargıtay HGK’nin 16.03.2016 tarihli 2014/827 Esas 2016/311 Karar sayılı kararı (Yenipınar, Ticari Defterler, s.64.)

347 Kayar, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na göre Ticaret Hukuku, s.239.

kayıtları getirtilmek suretiyle olayın şüpheden uzak bir şekilde meydana gelip gelmediğinin tespit edilmesi gerektiği hususları Yargıtay HGK’nin kararı³⁴⁸ ile ortaya konulmuştur.

Yapılan yargılama sonucunda hâkim tarafından dava kabul edilir ve zayi belgesi verilirse, verilen kararda zayi belgesinin(kayıp belgesi) hangi defter ve belgeleri kapsadığı belirtilmelidir.³⁴⁹

Zıyaa uğrayan belgeler ve ticari defterler için tacir, TTK’nin 82/7.fıkrasında belirtilen 15 günlük süre geçtikten sonra dava açarsa, dava kanuni sürenin geçmiş olması sebebiyle mahkeme tarafından reddedilmelidir.

Zayi belgesi alınması için açılan dava, çekişmesiz yargı işi olduğundan mahkeme tarafından verilen zayi belgesi, HMK’ye göre maddi anlamda kesin hüküm teşkil etmemektedir.

Mahkemeden alınan zayi belgesi, defter ve belgelerin zayi olduğuna karine teşkil eder. Bu karinenin aksi ispat edilebilir.³⁵⁰

Ticari defterlerin ve belgelerin kaybolduğu zayi belgesi dışında bir başka belge ile ispat edilemez.³⁵¹ Tacir, saklamakla yükümlü olduğu defter ve belgeleri ziyaa uğradığı halde TTK’nin 82/7.fıkrasına göre zayi belgesi almak için dava açmadığı takdirde, tacir defterlerini ibrazdan kaçınmış sayılacaktır. Bunun sonucunda tacir, TTK’nin 562/1-f bendine göre cezalandırılacaktır.³⁵²

348 Yargıtay HGK’nin 16.03.2016 tarihli 2014/827 Esas 2016/311 Karar sayılı kararı(Yenipınar, Ticari Defterler, s.64.)

349 Fatih Bilgili, Ertan Demirkapı, Ticaret Hukuku Bilgisi, Güncellenmiş 15.Baskı, Şubat 2019,s.165.

350 Kaya, Kaya, Ticaret Hukuku-I (Ticari İşletme ve Ortaklıklar Hukuku) Temel Hukuk Dizisi, s.182.

351 Çelik, Ticaret Hukuku, s.79.

352 Bilgili, Demirkapı, Ticaret Hukuku Bilgisi, s.165.