Proforma Fatura

Proforma faturanın tanımı, TTK’de ve VUK’de yapılmamıştır. Proforma fatura;

ticari satışlarda satıcının alıcıya alacağı malla ilgili bilgi vermek amacıyla önceden düzenlediği teklifi içeren faturaya denir.⁹⁶

Yargıtay bir kararında⁹⁷, proforma faturayı; taraflar arasında yapılacak kesin satıştan önce malın fiyat ve niteliklerini göstermek için satıcı veya imalatçı tarafından alıcı/müşteriye karşı verilen belgenin düzenlendiği zamanki rayiç değerini gösteren

96 Doğanay, Ticari Alım Satım Akti, s.51, Ünal, Fatura ve Teyit Mektubu, s. 35.

97 Yargıtay 11.HD.’nin 17.01.1980 tarihli 1979/5764 Esas 1980/121 Karar sayılı kararı.

belge olarak tanımlamıştır. Aynı kararda proforma faturanın malın, tesliminden önceki değerini göstermediğini ya da aslında bir nevi gerçek bir fatura niteliğinde olmadığını bildirerek proforma faturanın hukuki niteliğine de vurgu yapılmıştır.

TTK’nin 21.maddesinde ticari işletmesi icabı bir mal satan veya imal eden veyahut bir iş gören yahut bir menfaat temin eden tacir, diğer tarafın talebi üzerine fatura düzenlemek ve bedeli ödenmiş ise bunu da faturada göstermek zorundadır. Bu sebeple fatura, taraflar arasındaki sözleşme ilişkisinin ifa aşamasına ilişkin olarak düzenlenirken, proforma fatura, taraflar arasında sözleşme ilişkisi kurulmadan satıcının müşteri/alıcıya verdiği ticari belge niteliğindedir. Proforma fatura düzenlenecekse, faturanın üstünde “proforma fatura” olduğu ibaresi yazılmalıdır.⁹⁸

Proforma fatura, TTK’nin 21.maddesinde düzenlenen gerçek manada bir fatura değildir. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, proforma fatura için bir kararında⁹⁹, kesin bir alım satım niteliğine sahip olmayan sadece satıcı tarafından alıcıya verilen teklif niteliğinde olan ticari bir belge olduğunu, bu sebeple TTK’nin 21.maddesinde düzenlenen fatura niteliğinde olamayacağını ifade etmiştir.¹⁰⁰

Proforma fatura, TTK ve VUK anlamında fatura olmadığından kanunlarda bulunan faturaya bağlanan sonuç ve hükümler bu ticari belgeye uygulanmayacaktır. Proforma fatura tebliğ alındığı tarihten itibaren 8 gün içerisinde alıcı tarafından itiraz edilmese de TTK’nin 21/2. fıkrasında düzenlenen kanuni karine işlerlik kazanmaz ve proforma faturanın içeriği kesinleşmez. Yargıtay’ın diğer bir kararında¹⁰¹, proforma faturanın fatura niteliğinde olmadığını, alıcıya sunulmuş teklif niteliğinde olduğunu; gerçek anlamda fatura olmadığından, karşı tarafa tebliğ edilip 8 gün içinde itiraz edilmese dahi içeriği kabul edilmiş sayılmayacağını vurgulamıştır.

98 Ünal, Fatura ve Teyit Mektubu, s. 35.

99 “…kesin bir alım satım taahhüdünü kapsamakta olmayıp sadece bir teklif mektubu niteliğindeki belgeler, örneğin proforma faturalar TTK’nin 23.maddesi anlamında fatura teşkil etmezler.”

şeklindeki karara göre fatura ticari bir belgedir ancak hukuki anlamda bir fatura değildir. (Yargıtay HGK’ nin 14.11.1970 tarihli 1966/T-1586 Esas, 1970/619 Karar sayılı kararı.)

100 Ünal, Fatura ve Teyit Mektubu, s. 34.

101 “.. Proforma fatura niteliği itibariyle Vergi Usul Kanunu’nda düzenlenen bir fatura olmayıp, teklif mektubu niteliğindedir. Bu sebeple karşı tarafa tebliğ edilip süresi içerisinde itiraz edilmese dahi içeriği kesinleşmez.” şeklinde düzenlenmiştir. (Yargıtay 15.HD.’nin 09.11.2015 tarihli 2015/3564 Esas 2015/5632 Karar sayılı kararı.)

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun bir kararında¹⁰² ise, proforma faturanın hukuki anlamda sözleşmenin kurulmasındaki icap olarak mı icaba davet olarak mı nitelendirilmesi gerektiğine ilişkin içtihat oluşturmuştur. Sözleşmenin esaslı unsurları üzerinde tarafların karşılıklı ve birbirine uygun iradelerinin birleşmesi ile sözleşme kurulmuş olur. (TBK’nin 1/I ve 2/I maddeleri). Sözleşmenin kurulabilmesi için taraflardan birinin teklifinin (icabının, önerisinin) karşı tarafça kabul edilmesi yeterlidir. Sözleşmenin esaslı olmayan unsurlarının (ikincil-tali hususların) sözleşmenin kurulması aşamasında kararlaştırılması şart değildir, sözleşmenin esaslı olmayan unsurlarının sözleşmenin kurulması aşamasında kararlaştırılmamış olması hâlinde dahi sözleşme kurulmuş sayılır. Ticari teamülde de sözleşmeler tarafların çeşitli yollarla icap ve kabul beyanlarını içeren iradelerini birbirlerine iletmeleri ile kurulmaktadır. İstisnalar dışında, icap ve kabulün mutlak suretle açık bir irade açıklaması yolu ile yapılmasının şart olmadığını, irade beyanlarının zımnen de yapılabileceği düzenlenmiştir. Proforma faturanın, TTK’nin 21.maddesi ve VUK’nin 229.maddesi vd. göre, fatura niteliğinde olmadığı, satıcının, satım konusu malın niteliklerini ve satış tutarını gösterdiği bir ticari belge olduğunu ifade etmektedir.

Proforma faturanın, sadece sözleşmenin asli unsurlarını gösterdiği ve alıcının karşı tekliflerinin de dikkate alınabileceği yönünde açıklık içermesi veya bunun mümkün olduğu metinden anlaşılıyorsa, hazırlanan proforma faturanın Borçlar Hukuku bakımından “icaba davet” sayılabileceği; satım sözleşmesine konu malın nitelikleri, malın net tutarı gibi asli unsurları yanında; malın teslim yeri, teslimin şekli ile ödeme koşulları gibi tali unsurlarını da içeriyorsa; eğer alıcının karşı teklif sunmasına imkân vermiyorsa proforma faturanın “icap” niteliğinde sayılacağı ifade edilmektedir.¹⁰³ İcaba davet niteliğindeki bir proforma faturaya karşı alıcının iradesini açıklamasının

"icap=öneri" sayılacağını; proforma faturanın icap niteliğinde olduğu kabul edilirse, alıcının iradesini açıklaması ile sözleşmenin kurulacağı ifade edilmektedir.

102 “… icap (=öneri) niteliğinde sayılan proforma faturada yazılı mal bedelinin alıcı tarafça tümden ve peşinen ödenmesi ile sözleşmenin kurulmuş sayılacağı, bunun üzerine kısım kısım mal teslimi yapan satıcının proforma faturada gösterilen birim değerden fazla tutarlarla düzenlediği faturaların itiraz edilmeyerek ticari defterlere kaydı ile sözleşmenin bu yeni tutarlar üzerinden tadil edildiğinin kabulü ve alıcının bu miktarlardan sorumlu tutulması gerektiği sonucuna varılmıştır.” (Yargıtay HGK’nin 24.01.2018 tarihli 2018/19-4 Esas 2018/80 Karar sayılı kararı.(UYAP))

103 Ayrıntılı bilgi için bkz. Ünal, Fatura ve İspat Kuvveti, s. 33 vd.