TRIZ’in Yaratılış Süreci ve Gelişimi

TRIZ yönteminin doğuşu, yaratıcısı Genrich Altshuller’in yaşamı ile doğrudan bağlantılıdır. Henüz 14 yaşında bir su altına dalma aygıtı geliştirerek ilk buluşunu yapmak suretiyle mucitlik yeteneğinin varlığını kanıtlayan Altshuller’in 20 yaşında gerçekleştirdiği denizaltından dalgıç aletleri olmadan kaçma yöntemi askeri sır olarak belirlenmiş ve kendisi Sovyet Donanması’nın patent bölümünde çalışmak için teklif almıştır. Bu teklifi kabul eden Altshuller patentleri doldurmada mucitlere yardımcı olarak çalışırken, doğuştan gelen mucit yetenekleri nedeniyle yenilikçilik sürecinde problem çözmede ortaya çıkan sorulara cevap bulmada yardımcı olmaya başlamıştır.

Yaratıcı problemlerin çözümünde yardımcı olacak yöntemlerin bulunduğu varsayımıyla kütüphaneye giderek araştırmalara başlayan Altshuller, genellikle yenilikçiliğin insan aklının bir ürünü olması nedeniyle psikolojik teknikler kullanılarak geliştirilebileceği kavrayışı üzerine kurulmuş çalışmalar bulmuştur. Ancak Altshuller, kısa zamanda sonuçları ölçülebilir ve güvenilir olmayan psikolojik yollarla yenilikçilik süreci üzerinde nesnel bilgi bulmanın zorluğunu anlamış ve teknik bilginin doğada nesnel olduğunu idrak etmiştir.

Bir yeniliğin bir teknolojik sistemde yapılan temel bir değişikliği temsil etmesinin analiz konusu olduğunu anlayan Altshuller, patent fonuna dikkatini çevirerek bütün dünyadan 200.000’in üzerinde patenti incelemiş ve 40.000 patentin “yaratıcı” başarılara sahip olduğunu tanımlamıştır [51]. Giriştiği yoğun araştırmanın sonucunda TRIZ’in teorik temelini oluşturmuş ve gelecekte geliştirilebilecek problem çözme araçlarının altyapısını yaratmıştır. Bundan sonraki 40 yıl içinde TRIZ metodolojisi gelişmiş, patent araştırmaları devam etmiş ve 1980’lerin ortasında 2 milyonun üzerinde patent incelenmiştir.

Altshuller, geliştirmiş olduğu basit ama güçlü yaratıcı prensiplere dayanarak araştırmalarına destek istemek için SSCB devlet başkanı Stalin’e, SSCB’nin yenilikçilik ve yaratıcılığa yaklaşımında karmaşıklık ve bilgisizlik olduğuna işaret eden bir mektup yazmıştır. Mektubun sonunda her mühendisin icat yapmasını sağlayacak ve değerli sonuçlar üreterek teknik dünyada devrim yaratacak bir teorinin varlığından bahsetmiştir. Bu mektuba iki yıl sonra gelen cevapla Gürcistan’ın Tiflis kentine çağrılan Altshuller politik nedenlerle 1950 yılında hapse atılmıştır.

Moskova'daki hapishanede kendisine verilen itirafnameyi imzalamayı kabul etmediğinden Altshuller için gündüzleri uyumasının engellendiği ve geceleri sorgulandığı bir tutukluluk dönemi başlamıştır. Altshuller bu zor durumu yaratıcı teorisi açısından değerlendirmiş ve problemini aynı zamanda hem uyuyup hem uyanık kalma çelişkisi olarak tanımlamıştır. Sigara kağıdından iki göz şeklinde parça koparıp, yakılmış bir kibrit çöpüyle her kağıt parçasına birer gözbebeği çizen Altshuller, arkadaşının yardımıyla bunları gözlerine yerleştirmiş ve böylece kapının karşısına oturup uykuya dalmıştır. Bu sayede gece sorgularında dinç kalabilmiş ve sorgucuları hayrete düşürmüştür. Altshuller, hapisteyken tutuklu diğer mühendis ve bilim adamlarıyla fikirlerini paylaşma olanağı bulmuş ve bu insanlarla birlikte Altshuller Enstitüsünü kurmuştur. Bu grup, Stalin'in ölümünden bir buçuk yıl sonra 1954 yılında serbest bırakıldıklarında 1,5 milyon patenti analiz etmek için 700 adam-yıl’lık emek harcamışlardır.

1956'da Altshuller, yaratıcı süreçlere dair çalışan bilim insanlarını çok etkileyen “Yaratıcılığın Psikolojisi (Psychology of Inventive Creativity)” adlı ilk makalesini yayınlamıştır. Buluşların ani bir düşünce kıvılcımıyla veya kazara aydınlanmalarla ortaya çıktığını söyleyen genel kanıya karşı çıkan Altshuller dünya çapındaki patentleri inceledikten sonra temel prensiplerin uygulanmasıyla kolaylıkla çözülebilecek 1.500 teknik çelişkinin var olduğu sonucuna varmıştır. 1961 yılında yazdığı “Yaratmayı Öğrenmek (How to Learn to Invent)” adlı ilk kitabında insanların mucit olarak doğduğu fikrini ve buluş yapmak için kullanılan deneme-yanılma yöntemini eleştirmiştir. 50 bin okuyucu, bu kitabı alarak TRIZ'in ilk 20 yaratıcı yöntemini öğrenmiştir.

1959 yılından itibaren 9 yıl boyunca Altshuller, teorisinin kabul görmesi için Sovyetler Birliği'ndeki en yüksek patent organizasyonuna mektuplar yazmış ve

vermesi istenmiştir. TRIZ hakkında verilen bu ilk seminerde Altshuller ilk defa kendilerini öğrencileri olarak tanımlayan ve daha sonra kendi şehirlerinde TRIZ okulları kuracak olan insanlarla tanışmıştır [13]. İlerleyen yıllarda, metodolojiyi benimseyen, adapte eden ve genişleten çeşitli disiplinlerden birçok profesyoneli etkileyen bu TRIZ teorisi, gerçek dünyadaki uygulamalarla geliştirilmiş ve doğrulanmıştır. TRIZ’in çözüm yöntemleri bilimdeki, yönetimdeki ve diğer alanlardaki problemlere uygulanmıştır. 1980’lerde SSCB’den TRIZ uzmanlarının batı ülkelerine göç etmesi TRIZ’i taşımalarına yol açmıştır. Altshuller’in kitapları ve makaleleri çevrilerek Almanya ve Polonya'ya yayılmış ve ardından Japonya’ya, ABD’ye ve diğer Batı ülkelerine ulaşmıştır. TRIZ'in SSCB’de gelişimi, Gorbaçov’un Perestroika'sından sonra hızlanmıştır. TRIZ’in gelişimi, diğer yaratıcı problem çözme teknikleri gibi psikolojik alanda değil mühendislik alanında yürütülmüş olup, 50 yılda iki kıtaya, üç politik sisteme yayılan ve geniş bir yetenekli mühendis ve mucit grubunun çabalarına dayanan bir yöntem ortaya çıkmıştır.

Kronolojik olarak bakıldığında TRIZ’in gelişimi üç aşamada incelenebilir [9]. 1946 – 1986 arasında Klasik TRIZ dönemi olarak adlandırılan bölümde TRIZ’in kavramsal temeli oluşturulmuş, birçok yöntem ve araç geliştirilmiş, önemli bir mühendislik bilgisi biriktirilmiş ancak bütünleşme yapılmamıştır. Bütün sonuçların sadece TRIZ’in elle kullanımı için uygun tanımlayıcı biçimlerde üretilmesinden ve yeniliğe karşı direnç ve değişim için isteksizlikle sonuçlanan SSCB’deki genel ilgisizlikten dolayı TRIZ’in uygulaması kısıtlı kalmıştır. 1980’e kadar Genrich Altshuller görünürde TRIZ’i geliştiren tek insan iken diğer kişiler ikinci derece önemli fikirlerle zaman zaman yardımlar sağlamıştır. Bu dönemde temel keşifler yapılarak klasik TRIZ’in temel fikirleri ve araçları geliştirilmiştir. TRIZ Uzmanlık konferansının Petrozadovsk’ta yapılması önemli bir dönüm noktası olmuştur.

1980 – 1986 yılları arasında, TRIZ’in eski SSCB’de duyurulması ve ilgi çekmesiyle birçok insan bu yönteme ve Altshuller’e bağlanır. İlk TRIZ profesyonelleri ve yarı profesyonelleri ortaya çıkar. Altshuller, çok sayıda semineri yöneterek TRIZ’i geliştirirken St. Petersburg, Kishinev, Minsk, Novosibirsk gibi kentlerde çeşitli TRIZ okulları açılır ve kişisel takipçiler fikirlerin ve araçların hızlıca test edilmesini sağlar. Yayım yapmanın zor olduğu Klasik TRIZ dönemi, TRIZ’i sadece teknolojik alandan çıkarmak için yapılan ilk denemelerle sonuçlanır. Bu dönemde çok sayıda ve değişken kalitede TRIZ aracı geliştirilir.

İkinci dönem, 1982 – 1992 yılları arasını kapsayan Kishinev Dönemi’dir. 1986 yılında hastalanan Altshuller, TRIZ üzerine çalışması ve yöntemin gelişimini kontrolü kısıtlandığı için, teknolojik TRIZ’e dair çalışmaya başlar. Perestroika ile beraber TRIZ tarihinde ilk defa ticari olarak uygulanabilir hale gelir. 1982 yılında Boris Zlotin ve Alla Zusman, Kishinev’de TRIZ metodolojisinin öğretildiği ve endüstriyel şirketlere TRIZ analitik hizmeti veren bir teknik okul açarlar. Bu okulda 6.000’den fazla öğrenci eğitilir ve 4.000’den fazla teknolojik problem çözülür veya kolaylaştırılır. Bu dönemdeki çalışmalarda, bilimsel problemlerin çözümü ve potansiyel hatalarla bunların nedenlerinin tanımlanması için yöntemler geliştirilir. Evrim yollarının tanımlanması ve üçünde Altshuller’in katkısının olduğu dokuz kitabın yayımlanması bu döneme denk gelir. TRIZ uygulamalarına dair yazılar ve çocuklar için TRIZ hakkında yazıların yayımlanmasının yanında yöntem üzerine birçok makale oluşturulur. Organizasyonların evriminin temel kalıpları ve çeşitli teknik seviyedeki katılımcılar için eğitim programlarının geliştirilmesini içeren Kishinev döneminde ticari olarak işletmelere analitik hizmetler de sağlanmıştır. 1989 yılında Kishinev TRIZ okulunun problem çözme ve öğretimde edindiği geniş deneyim, Zlotin ve Zusman’a klasik TRIZ yönteminin zayıf noktalarını tanımlama olanağı vermiştir. Bu uzmanlar, TRIZ’in araçları için kullanılan birçok analitik kabiliyetin belgelenmiş kurallar veya öneriler haline getirilmediğini ve kısıtlı sayıda TRIZ’e ait bilgi tabanının kullanıldığını belirlemiştir. Her aracın ayrı ayrı geliştirilmesi nedeniyle birleşik bir sistemin olmaması ve farklı problemlerin farklı şekilde incelenmesinden dolayı, problem özelinde hangi aracın uygun olduğuna dair önerilerin bulunmadığını belirtmişlerdir. Ayrıca araçların problem çözme sürecinin her aşamasını desteklememesi de eklendiğinde uzmanlar TRIZ’in kitlelere sunumunun zor olduğu, TRIZ’i öğrenmek için 100–250 saat arası bir sürenin gerektiği ve 1 ila 5 yıl arasında deneyimin doğru kullanım için şart olduğu sonucuna varmışlardır.

Bu duruma göre Zlotin ve Zusman TRIZ’in gelişimine aşağıdaki şekilde yön vermiştir [51]:

Bütün problem türlerinin aynı şekilde ele alınması için bütünleşmiş araçların geliştirilmesi

TRIZ’in problem çözmenin tüm aşamalarını desteklemesi için eksik araçların eklenmesi: problem tanımlaması, biçimlendirilmesi ve sınıflandırması, uygun araçların tanımlanması ve kullanılması, sonuçların değerlendirilmesi, uygulamanın planlanması.

TRIZ bilgi tabanının bilgisayar kullanımının avantajlarından yararlanmak için yeniden yapılandırılması ve genişletilmesi,

Teknolojik evrimin yollarının geliştirilmesine devam edilmesi,
Problem çözme araçlarının geliştirilmesine devam edilmesi,

Teknolojik olmayan alanlarda evrim kalıplarının ortaya çıkarılması. Yapılan çalışmalar sonucunda aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır:

ARIZ yeni ve daha geniş kapsamlı, daha disipline edilmiş ve bilgisayarda kullanıma uygun bir sürümü geliştirilmiştir.

Önce aklın, ardından bilgisayarın kullanımına dayanan bir problem formülasyon süreci geliştirilmiştir.

TRIZ’in tüm bilgi tabanını içeren İşlemciler Sistemi geliştirilmiştir.
TRIZ bilgi tabanı önemli oranda genişletilmiştir.

Tam bir problem çözme süreci ve bu süreçle çalışan yazılım prototipi geliştirilmiştir. 1992 yılından sonraki dönem Zlotin ve Zusman’ın kurduğu Ideation şirketi tarafından Ideation Dönemi olarak adlandırılmaktadır. SSCB’de ekonomik dengelerin hızlı değişimi, deneyimli ve kendi işini kurmuş birçok TRIZ uzmanının TRIZ’i SSCB dışına taşımasına neden olmuş ve bunların çoğu ABD’ye ve İsrail’e göçerek TRIZ’i tanıtmaya başlamışlardır. Bazıları uluslararası ortaklarla TRIZ şirketleri açmıştır. TRIZ’in ABD’de tanınması teknolojinin yayılmasında önemli rol oynamıştır. Bu süreçte, Kishinev TRIZ okulu Zlotin ve Zusman tarafından satın alınmış ve birçok bilim insanı ABD’ye getirilmiştir. TRIZ, ABD pazarında tanınır hale gelmiştir. Potansiyel TRIZ kullanıcılarının durumları ve istekleri öğrenilmiş ve yöntem Amerikan mühendislik sürecine adapte edilmiştir. Birçok endüstriyel şirkete hizmet verilirken yüzlerce profesyonel yetiştirilmiştir. Bireylerin TRIZ konusunda yeterli donanıma sahip olabilmeleri için eğitim programları düzenlenmiştir. Bir yazılım ailesi geliştirilmiştir ve TRIZ metodolojisinin sürekli geliştirilmesine devam

edilmiştir. Şekil 3.3’te bütün bu bahsedilen dönemler ve bu dönemlerde yapılan geliştirmelerin bir kısmı gösterilmiştir.

Şekil 3.3 TRIZ’in Gelişimi [51]

39 mühendislik parametresini kullanarak tanımladığı mühendislik problemini çözmek için uygulanması gereken tasarım tekniklerini belirlemenin mümkün olduğunu ileri süren TRIZ yöntemi, ayrıca mühendislik problemlerinin büyük çoğunluğunun çözülmüş olduğunu ve bir mühendislik amacına ulaşmakta kullanılabilecek 1.400 bilinen fiziksel, geometrik ve kimyasal etkinin olduğunu ortaya koymuştur. Bir mühendisin kendi bilgisinin bu mevcut çözümlerin ve etkilerin belirli bir kısmı ile sınırlı olduğu bulunmuştur. TRIZ, bir tasarım sürecini, uygun çözümleri bulmayı, amaçları, uygun fiziksel etkileri ve bunların benzer problemlerin çözümündeki kullanım örneklerini birleştiren bir veritabanı aracılığıyla kolaylaştırarak, bu sınırlamaların üstesinden gelmektedir. TRIZ yaklaşımıyla, ürünlerin mantıklı ve tahmin edilebilir bir şekilde üretilmesi sağlanmış ve bir parçanın, ürünün veya tüm bir sürecin gelişimini doğru bir şekilde öngörerek, ürün ve süreçlerin teknoloji eğrisinin önünde nasıl devam ettirileceği hakkında fikir yürütülmesi mümkün olmuştur.

Altshuller, TRIZ hakkında 14 kitap yazmıştır, fakat bunların günümüze kadar yalnızca üçü İngilizce’ye çevrildiği için TRIZ hakkında yayınların sayısı azdır. Fakat TRIZ konusunda kendini Altshuller’in yanında veya sonradan öğrenerek yetiştirmiş kişilerin yayınladıkları kitaplarla beraber TRIZ hakkında birçok organizasyon ve

enstitü mevcuttur. 1998 yılında Altshuller’in hayatını kaybetmesinden sonra bu organizasyonlar sürdürdükleri çalışmalarla yeni TRIZ araçları geliştirerek TRIZ'in daha da ilerlemesini amaçlamaktadırlar [7].