Pareto Analizi

19. yüzyılda yaşayan İtalyan sosyolog ve ekonomist Vilfredo Pareto bir ülkedeki refahın %80’inin o ülkedeki insanların %20’si tarafından sahiplenildiğini belirten ekonomi kuralını temel alarak birçok durumda ortaya çıkan sonuçların %80’inin, nedenlerin %20’sinden kaynaklandığını ileri sürmüştür. Hataların büyük bir kısmının az sayıda nedenden oluştuğunu belirten bu gözlem, günümüzde “80:20 Kuralı” olarak da adlandırılmaktadır. Problemlerin nedenleri genellikle, problemlerin büyük bir kısmının birbiriyle bağlantılı az sayıdaki baskın nedenden kaynaklandığını ifade eden Pareto prensibine uygundur. Bu prensip problem çözümünde bu büyük kısmın altındaki küçük sayıdaki nedene yoğunlaşmayı önerir [19].

Pareto Teorisi çıkışının ardından Joseph M. Juran tarafından problemin esaslarına ve kökenlerine dair bir yaklaşım olarak güncelleştirilmiştir. Bu analiz yöntemi veri kütlesi içindeki belirli kalemleri seçmek için güçlü bir araç olup, en önemli birkaç problem üzerinde dikkati yoğunlaştırarak önceliklerin belirlenmesine yardımcı olduğu için verimlilik analizinde yararlı olmaktadır [18].

Bu yöntemde bir problemin önemli nedenlerini daha az önemlilerden ayırt etmek için Pareto Diyagramı adı verilen çubuk diyagramı kullanılır. Problemin nedenlerini azalan düzende gösteren bu diyagram büyük kayıplara neden olan küçük problemlerin belirlenmesine olanak sağlar. Ayrıca olayların sıklık, zaman ve önem sırasına göre grafik üzerinde dizilmesiyle hangi sorunun daha önce ele alınması gerektiği konusunda yardımcı olur. Yüzde onluk bir öneme ve önceliğe sahip bir probleme, zamanın yüzde sekseninin ayrılması akılcı değildir. Böylece problemleri önem ve öncelik sırasına göre çözme yoluna gidilir. Az sayıdaki faktörün geliştirilmesi çabalarına odaklanmak, yönlendirilmemiş çabalardan çok daha etkili ve maliyet azaltıcı bir davranış olur [20].

Kaliteyi etkileyen unsurların değerlendirilmesi için toplanan verilerin gösterildiği Pareto diyagramları, bu unsurların probleme etkilerini de gösterir. İlk aşamada problemi yaratan tüm etmenler belirlendikten sonra değerlendirme bu etmenlerin büyüklük sırasına göre yapılır. Pareto diyagramları, sorunun önemini, neden olduğu maliyet kaybı veya oluş sıklığına göre gösterirler. Pareto diyagramı oluşturulurken aşağıdaki adımlar izlenir [18];

1. Probleme neden olan etmenler belirlenerek veriler toplanır. Toplanan veriler kontrol formlarında derlenir.

2. Etmenler sıklıklarına göre büyükten küçüğe doğru sıralanır. 3. Yapılan sıralamaya uygun çubuk grafik oluşturulur.

4. Her faktörün toplam içindeki yüzdesi bulunur.

5. Sağ dikey eksende yüzde değerleri olacak şekilde birikimsel yüzde çizgisi çizilir. Lastik üretiminde reddedilen sırtlarla ilgili problem örnek olarak alındığında Pareto Analizi için veri toplama işlemi başlatılır ve toplanan veriler Tablo 2.3’deki gibi tablo halinde derlenir.

Tablo 2.3 Yıl içinde reddedilen 500 adet sırtın ret nedenleri ve sıklığı [18]

Sebep Ret Adedi

Yapışma Yok (A) 43

Kusurlu Yastık (B) 68

Ağırlığı hafif (C) 45

Uzunluk kısa (D) 180

Geyç hafif (E) 136

Diğer (F) 38

Toplam 500

Ardından bu nedenler Tablo 2.4’te gösterilen şekilde sıklıklarına göre sıralanırlar. Tablo 2.4 Faktörlerin sıklığa göre büyükten küçüğe sıralanması [18]

Sebep Ret Adedi

Uzunluk kısa (D) 180

Geyç hafif (E) 136

Kusurlu Yastık (B) 68

Ağırlığı hafif (C) 45

Yapışma Yok (A) 43

Diğer (F) 38

Sıralama yapıldıktan sonra en sık nedenden en seyrek olanına doğru azalan düzende çubuk diyagramı çizilir. Şekil 2.3’te örnek problemin çubuk diyagramı yer almaktadır.

Lastik Sırtlarındaki Problemler

180 126 68 45 43 38 500 0 100 200 300 400 500 600 Uzunluk kısa (D) Geyç hafif (E) Kusurlu Yastık (B) Ağırlığı hafif (C) Yapışma Yok (A) Diğer (F) Toplam Ret Sebepleri R e t S a y ıl a rı

Bunun ardından Tablo 2.5’te görüldüğü gibi her etmenin toplam içindeki yüzdesi bulunur ve birikimsel yüzdeyle beraber tablo haline getirilir. Bundan sonraki adımda bu yüzde değerlerine göre birikimsel yüzde çizgisi çizilir.

Tablo 2.5 Her faktörün toplam içindeki yüzdesinin bulunması [18]

Sebep Ret Adedi % Birikimsel %

Uzunluk kısa (D) 180 36 36

Geyç hafif (E) 126 25,2 61,2

Kusurlu Yastık (B) 68 13,6 74,8

Ağırlığı hafif (C) 45 9 83,8

Yapışma Yok (A) 43 8,6 92,4

Diğer (F) 38 7,6 100

Toplam 500 100

Birçok durumda iki ya da üç kategori diğerlerinin üzerine çıkar. Bu az sayıda kategori odaklanılması gereken yüksek etkiye sahip noktalar olurlar. Eğer bu konuda şüphede kalınırsa aşağıdaki yollar izlenebilir [20]:

Birikimsel yüzde çizgisindeki kırılma noktasına bakılır. Bu nokta çizginin eğiminin düzleşmeye başladığı yerde ortaya çıkar. Eğrinin en dik noktasının altındaki faktörler en önemli olanlardır.

Eğer çizginin eğiminde açıkça görülebilen bir değişim yoksa problemin en az %60’ını oluşturan faktörlere bakılır.

Eğer çubuklar benzer boyutlardaysalar ya da %60’ı bulmak için kategorilerin yarısından fazlasına ihtiyaç varsa daha farklı bir kategori seçimi yapmak denenebilir.

Pareto analizi uygulanırken dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır [19]:

Problemler veya süreçler seçilerek bölünebilir verilerde kategorilerin türü doğru olarak belirlenmelidir.

Yatay eksende yüzde oranının, düşey eksende eylem veya nedenin yer aldığı diyagram oluşturulmalıdır.

Yatay eksen eşit aralıklara bölünmeli ve her çubuk değişik kategorileri ifade edecek şekilde tanımlanmalıdır.

En büyük değere sahip kategori en solda yer alacak şekilde ve azalan düzende kategori çubukları sıralanmalıdır. Kolay tanımlama için her çubuğu adlandırmakta fayda vardır.

Diyagramın ve her çubuğun tanımlayıcı bir ismi olmalıdır.

Diyagramda önemli etmenler ayırt edilmiyorsa başka kategoriler kullanılmalıdır. Pareto diyagramı, problemin nedenlerini karşılaştırıp analizini yapmayı kolaylaştıran, en önemli problemlerin belirlenmesinde yardımcı olarak önemsiz olanlarla uğraşarak kaybedilecek vakti kazandıran, karmaşık hesaplamalara gerek kalmadan hazırlanabilen ve geliştirmeye yönelik çalışmaların sonuçlarını görmeyi sağlayan bir araçtır.