Toprak –yaradılış

Allah varlıkları, onlara ihtiyacı olduğu için değil onlara kudretini göstermek için yaratmıştır. Yaratmadaki kemâl-i hikmeti, su ve çamurun yüceliğini göstermektir. Çünkü Hak, insan dışındaki hiçbir varlığı var ederken “Yeryüzünde bir Halife kılacağım.” dememiştir. İnsanın yaradılışındaki hikmet de Hz. Peygamberin yüceliğini göstermektir(Uluç, 2007: 75).

Seven kendi tabiatı gereği bir surete bürünerek teneffüs etmek, nefes alıp vermek istedi. Bu nefes sevginin aslından çıktı ve yarattıklarının içine girdi. Çünkü Tanrı kendini yarattıklarına tanıtmak istiyordu. İnsanlar Tanrı’nın onlara duyduğu sevginin başlangıcı olan “ama” cevherindeyken Tanrı’nın söylediği “kün!” yani “ol!”

sözünü işitince ona sevgi ile bakmaya başlamıştır(İbn Arabi, 1998: 37). Yûnus yokluktan var olan ve toprak iken ruh üflenen insanın durmadan Tanrı’yı andığını söyler. Çünkü insan Tanrı’nın tükenmez kelimesidir.

Yogiken var eyledün topragiken cân virdün Kudret diliyle andun dilüm söyler eyledi

(355/8)

Vahdet-i vücut fikrine göre âlem, bir tek hakikat ve vücuttan ibarettir. Bütün mahlûkat Allah’tan zuhur etmiştir(Tatçı, 2005: c. I 232). Var olan tek şey Allah’tır. O’nun kudretiyle hulk ettikleri ise onu kendinde saklayan yansımalarıdır. Dünyanın yaratılışı toprak ve su üzerinedir. Çünkü bilimsel veriler de göstermiştir ki dünya yüzeyinin %70’i yani 4/3’ü sularla, %21’i yani 4/1’i karalarla kaplıdır.

Kimseden ayru görme her birile bile gör Cümle ‘âlem toludur berr ile bahr içinde

(305/5)

“Tanrı’nın Âdem Peygamberin cesedi için yeryüzünden toprak almak üzere önce Cebrail’i, sonra Mikâil’i, sonra da İsrafil’i gönderdiği, üçünün de yerin sızlanmasına dayanamayıp elleri boş döndüğü, Azrail’in yerin sızlanmasına aldırış etmeyip emri yerine getirdiği, bunun üzerine Tanrı’nın onu can almaya memur ettiği pek meşhur bir halk hikâyesidir” (Gölpınarlı, 1989: c. V 276). Azrail yerin sızlanmasına aldırış etmeden yeryüzünün değişik yerlerinden kırmızı, beyaz ve siyah renklerde toprak aldı ve bunları birbirine karıştırmıştır. Yûnus, bu toprağın dört büyük melek tarafından yoğurularak Âdem peygamberin kalıbının hazırlandığını dile getirmiştir(Güler, 2006: 17).

‘Azrâîl gökden inde bir avuç toprak aldı Dört ferişte yogurdı bir peygamber eyledi

(355/5)

Âlemde ne varsa aşktır ve aşktandır. Tasavvufun özünü “Ben gizli bir hazine idim. Bilinmeyi, sevilmeyi istedim ve âlemleri yarattım” (Aclûnî, 2001:II/155) kudsi hadisi oluşturur. Aşk, Allah’ın zatına ait bir özelliktir. Allah’ın sırrı ve tecellinin remzi de bu kelimede gizlidir(Pala,2008: 38). Yûnus bu durum için Ezel’de a’mâda yalnız Tanrı’nın var olduğunu, nûr halindeki zâtını görmek isteyince de kendi zatından yarattığı cevhere(toprağa, Âdem’e) nazar kıldığını ve kendisinin dirildiğini söylemiştir. Yûnus burada insanı yüceltmiş ve topraktan yaratılan bedenini cevher gibi düşünmüştür.

Yir ü gök yaradıldı ‘ışkıla bünyâd oldı Topraga nazar kıldı aksurdı durup geldüm

(191/4)

Kur’ân-ı Kerîm’de Âdem’in ve insanın yaratılışı ile ilgili olarak “kuru bir çamurdan, şekillenmiş kara balçıktan”(Hicr 15/26) yaratıldığı söylenmiştir. Azrail tarafından getirilen toprak, su ile karıştırılmış ve yoğrulmuş; en sonunda balçık kıvamına getirilmiştir. Allah Âdem’i bu balçıktan kendi elleriyle şekillendirmiştir(Güler, 2006: 18). Bunu yaparken varlığın özü olan Anâsır-ı Erba’a’yı bir arada tutmuştur.

Topragı kadarladı sûreti hat bagladı Durgurdı dört âleti adın insân eyledi

(358/3)

Allah yaratılmışların en üstünü ve en güzeli olarak insanı yaratmıştır. Bu durum Kur’ân-ı Kerîm’de “Biz insanı en güzel şekilde yarattık”(Tin 95/4) ayetiyle ifade edilmiştir. Daha sonra Tanrı topraktan yarattığı Âdem’e kendisinin yeryüzündeki halifesi olduğunu söyleyerek meleklere ona secde etmelerini emretmiştir. Şeytan kendisinin âteşten, Âdem’in ise topraktan yaratıldığını söyleyerek onun özündeki toprağı hakir görmüş; onu kıskanmıştır ve diğer meleklerin ona secde etmelerine aldırmadan Âdem’e secde etmemiştir. Bu olay Kur’ân-ı Kerîm’de “Hani biz meleklere (ve cinlere): Âdem’e secde edin demiştik, iblis hariç hepsi secde ettiler. O yüz çevirdi ve büyüklük tasladı, böylece kâfirlerden oldu”(Bakara 2/34) ayetiyle ifade edilmiştir. Yûnus da toprak unsurunu şeytanın kibrinin karşısında daima yüceltmiştir.

Âdem toprakdanıdı ‘Azâzîl oddanıdı İşitdük ‘Azâzîl'i Âdem'e bakdı güldi

(367/8) Çalap Âdem cismini toprakdan var eyledi Şeytân geldi Âdem'e tapmaga ‘âr eyledi

(356/1) Eydür ben oddan nûrdan ol bir avuç toprakdan Bilmedi kim Âdem'ün için gevher eyledi

(356/2)

Aslında şeytanın Âdem’e karşı düşmanlığı Âdem’e ruh üflenmeden öncesine dayanmaktadır. Çünkü Âdem cennette ruhsuz bir kalıp olarak yatarken Şeytan, Allah’ın

kendisine halife olacak bir varlık yaratmasından huzursuzlanmıştı ve onu kıskanmıştı. Bu sebeple Tanrı huzurunda önemli bir varlığa düşman olmak onun için bir hünerdi.

Âdem toprak yatmışdı at âlemi dutmışdı Fikrine bak İblîs'ün ya'ni hüner eyledi

(356/5)

Yûnus toprağın hayat ve memat arasındaki ilişkisine değinirken insanın topraktan yaratıldığını ve nihayetinde döneceği yerin yine toprak olacağını bilip ona göre yaşaması telkininde bulunmuştur. Çünkü onun bu kelamları ölüp toprak olanlara değil hâlihazırda dünyada yaşayanlara birer nasihattir. Çünkü insan en sonunda geldiği yere geri gidecektir.

Toprakdan yaratıldun yine toprakdur yirün Toprak olan kişiler n'ider bu ‘alâmeti

(380/2)

“Bedenimin aslı topraktır” diyeni Yûnus’un gönlü asla kabul etmez ve ona göre bu söz doğru değildir. Çünkü Yûnus toprağın altındaki cevheri yani gönlünü Allah’a ulaştırmış, insan-ı kâmil mertebesine çıkmıştır ve Tanrı nazarında da insân-ı kâmil nûrdan ibarettir.

Sûret toprakdur diyeni gönlüm kabûl itmez anı Bu topragun cevherini Hazret'e irgürdüm ahî

(370/4)

Yûnus Allah’ın yüceliğini, bir avuç topraktan yaratılan insanın acizliği ve hâkirliği ile karşılaştırmıştır. O’nun insana verdiği değerin sebebini bilmesine rağmen bilmezden gelerek şatahatvari bir edayla onun için bu kadar kelam etmesine gerek olmadığını söylemiştir.

Bir avuç topraga bunca kıyl u kâl Neye gerek iy Kerîm-i Zü'l-Celâl

(417/25)