Toplumsal-Ekinsel Değerler

İnsanoğlu doğanın ürkütücü gücü karşısında, kendini çaresiz hissettiği gerekçesiyle, diğer insanlarla bir araya gelerek, bu güce karşı yeni bir güç oluşturma gereksinimi duymuştur. Böylece, insan grupları, toplulukları, topluluklarsa toplumları meydana getirmiş, ancak gelişen toplumlar giderek doğadan kopma aşamasına gelmiştir. Doğa-insan ilişkisinin yok oluşunun yarattığı yalnızlığı giderebilecek yeni bir beraberlik sağlanamadığı gibi, insanoğlu böylesi doyurucu bir ilişkiyi, kendi geliştirdiği toplumlarla kuramamış ve giderek toplumu, doğal güdülerini kısıtlayan bir başka ürkütücü güç olarak algılamıştır. Bunun sonucunda ise doğadan özgürleşme çabası, onu topluma bağımlı kılmıştır. Çünkü insan yalnızlıktan korkmuş ve çözümü diğer insanlarla birlikte olmakta bulmuştur. Böylece kendini tehlikelere karşı daha güvende hissetmiştir(GEÇTAN, Engin, 1994, İnsan Olmak, 14. Basım, s,11, Remzi Kitabevi, İstanbul).

Duyulan güven duygusuyla bireyin kendini daha rahat duyumsadığı, diğer insanlarla kurulu bu düzenin, onun için sığınak niteliği taşıdığı ve kendini daha iyi yansıtabildiği, ortamın desteğiyle de pek çok girişimini başarıyla sonuçlandırdığı gerçeği, onu toplumsal yaşama bağlı kılmak için yeterli olmuştur. Zamanla oluşumu oturan toplumsal yaşam, belli kurallarla korunmaya çalışılmış ve bu doğrultuda da belirli değerler üretilmiştir. Öyle ki zaman içerisinde üretilen bu değerler toplumsal yaşam düzeninin güvencesi durumuna dönüşmüştür.

Toplumsal varlık insanoğlu, içinde yaşadığı toplum aracılığıyla gerek dolaylı gerek dolaysız olarak etkilendiği toplumsal ekin sonucu, bireysel ekinini oluşturabilme olanağı yakalamıştır. Bireyin bilincinin oluşma aşamasından önceki dönemde bu etkilenme dolaysız olarak gerçekleşirken, bilincin oturmasıyla dolaylı olarak devam etmiştir. Bu aşamada ise toplumsal ekine evrensel ekin eklenmiştir(ERİNÇ, Sıtkı M., 1995, Kültür Sanat Sanat Kültür, Çınar Yayınları,s, 12, İstanbul). Dünya üzerinde yaşayan tüm toplumların ekinlerinin sentezinden türetilebilecek yeni bir dünya ekini olasılığını beraberinde taşıyan bu gelişme, toplumsal yaşamda bireyin içinde yaşadığı toplumdan etkilenme oranının azalmasına yol açmıştır. Bunun sonucunda evrensel ekinin çekiciliğiyle etki altında bırakılan bireyin içinde bulunduğu toplumun sahip olduğu ekinsel zenginlikleri benimsememesi ve yaşatma çabasına girmemesi olağan karşılanır olmuştur. Bu gibi sonuçlardan kaçınmak için öncelikle bir milletin millet olma özelliklerini yapısında barındıran değerlerine yeterince sahip çıkabilmesi ve bireylerine benimsetilebilmesi doğrultusunda gereğini uygulama koşulunun ardından, dolaylı etkilenme sürecinin başlatılması daha uygun bir seçim olacaktır. Bilinçlenme sürecinin tamamlanmadığı anda, daha toplumsal ekinini algılayamamış çocuğun doğrudan evrensel ekinle baş başa bırakılması, gelecekte çocuğun kendi toplumunun ekinini benimseyememesine yol açabileceği gibi içinde bulunduğu toplumla uyum sağlama sürecinde de belirli sorunlarla karşılaşmasına ortam hazırlayabilecektir.

İşte bu noktada son derece önem kazanan toplumsal-ekinsel değerler, “bir toplumun diğer toplumlardan farklılık göstermesine neden olan, onu özgün ve özgür yapan, o toplumu “geçmiş zenginliği” ne sahip kılan değerler bütünü”(ERİNÇ, Sıtkı M., 1995, Kültür Sanat Sanat Kültür, Çınar Yayınları,s, 12, İstanbul) olarak değerlendirilirken, sayısız farklı biçimde tanımlanabilme şansına sahip ekin; “gelenek, görenek, inanış, düşünce, bilim ve sanat etkinliklerinin birikimiyle ortaya çıkan ve her topluma göre değişen kavram” olarak tanımlanabilmektedir. Öte yandan “gelişim süreci içerisinde ortaya çıkan, yaratılan her türlü değerlerle bu değerlerden yararlanmayı, sonraki kuşaklara iletmeyi, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğini göstermeyi işlev sayan tüm araçlar”(GÜZ, Nükhet; KÜÇÜKERDOĞAN, Rengin ve Arkadaşları, 2002, Etkili İletişim Terimleri, İnkılap Kitabevi, s,121, İstanbul) bütünü biçiminde değerlendirilen bu olgu, gerçekte dünya toplumları arasından sıyrılabilmek için önemli bir anahtar niteliği taşımaktadır.

Doğası gereği yaşantısını diğer insanlarla paylaşma eğilimindeki insanoğlu, içinde yaşamış olduğu toplumun, toplumsal ekinsel değerleri ve kullandığı dilin etkisiyle kimlik oluşumunu tamamlayabilme çabasıyla bütünleşmiştir sanki. Oysa bu oluşum hiçbir durumda tamamlanamayacak bir nitelik görüntüsündedir. Dinamik yaşam, insanı da dinamik olma güdüsüyle tanıştırmış, bunun sonucu söz konusu kimlik oluşumu sürekli olarak yaşanan yeni değişimlerle yeniden biçimlenip bir sonraki değişimi beklemeye başlamıştır. Öyle ki, bireysel anlamda yaşanan bu tür değişimler toplumu, toplumda yaşananlar evreni, evrende yaşanan değişimler ise evrensel ekin kimliğiyle yeniden bireysel ekini değişime uğratarak döngünün akışını sağlamış olur.

2.5.2.3. İş ve Yaşam Koşulları

Birey, içinde yaşamış olduğu toplumsal çevrede toplumsal yaşamını düzenlerken sahip olduğu iş ve yaşam koşulları ön plana çıkmaktadır. Ancak bu koşullar elverdiği ölçüde donanımını geliştirme ya da toplumsal yaşamı renklendirici etkinliklere yönelik girişimde bulunabilme olanağı yakalayabilir.

Gelişen dünya koşullarını yakalayabilme kaygısı modern kurum ve kuruluşlarda belirli değişiklik ve yenilikleri beraberinde getirmiştir. Çalışanların motivasyonlarını ve iş performanslarını artırmak ereğiyle, düşünülen eğitim ya da etkinlikler çerçevesinde dans ve spor seçeneklerine yer verilirken gerçek erek, çalışanların gerginliklerinden kurtulmaları ve birbirleriyle iş koşulları dışında da iletişim ortamı yakalayabilmelerini sağlamaktır. İş ve yaşam koşullarını iyileştirmeye yönelik bu uğraşlar ister düşkü biçiminde ister boş zamanları değerlendirme biçiminde algılansın önemli olan alışılagelmiş düzenek dışında çalışanların yaşama ilişkin paylaşımları yaşamalarıdır. Bu olanak bireylerin kalıplaşmış ilişki zincirlerinden çıkarılarak birbirlerini yeniden tanımalarına olanak yaratacağı için önem taşımaktadır.

İş ve yaşam koşullarını iyileştirmeye yönelik uygulanması gerekenler arasında genellikle yöneticilerin arka sıralarda görmek istedikleri gelir düzeyinin iyileştirilmesi seçeneği yer alır. Gerçekte bu çözüm diğer çözümlere olan gereksinimi de kendiliğinden ortadan kaldırır. Birey eğer hak ettiği oranda gelir düzeyine sahip ve çalışma saatleri dışında toplumsal yaşamına da zaman ayırabilecek durumdaysa bireyin gerginlikleriyle başa çıkabilme başarısı zaten yüksektir. Öyleyse dolaylı yoldan çalışana sunulan

hizmetlerin doğrudan sunumunun sağlanması sorunları bir ölçüde olsa azaltabilecek nitelik taşır.

2.5.2.4. İş Arkadaşlarının Desteği

Toplumsallığı gereği, bulunduğu ortama uyum sağlama gereksiniminde olan insanoğlunun bulunduğu ortam, iş ortamı da olsa yine uyum çabasında olacaktır. Bilgi toplumunun hızla artan bilgi arayışı karşısında sürekli değişim yoluyla gelişim göstermek zorunluluğundaki insanoğlunun, hızlı değişim karşısında zaman zaman duraksadığı ve hatta yeniliklere kapanma isteğine kapıldığı görülebilmektedir. İşte böylesi durumlarda, bireyin düşüncelerini eyleme geçirebilme süreci ya yavaşlamakta ya da yerinde saymaktadır. Bu duruma aşılmış olunsa bile, bu kez öğrenmeyle uygulama arasındaki kritik dengenin işleyişinde bir pürüzle karşı karşıya kalınabilir. İşte arkadaş desteği bu noktada önem kazanmaktadır. Çalışanların kendi aralarında birbirlerine sağlayabilecekleri destek, söz konusu kritik dengenin sağlanabilmesi açısından önem taşımaktadır.

Yoğun değişim sonucu yaşanan hızlı gelişime ayak uydurmaya enerjisi kalmadığı için eğitime karşı dirençle karşılık veren bireyin, en kolay biçimde eğitime iknası ancak, arkadaş desteğiyle olanaklı kılınabilmektedir. Özellikle gençlik çağlarında bireyin aileden çok arkadaşlarla özdeş olma çabasından kaynaklı olsa gerek orta yaşlarda da arkadaşların düşüncelerinin ailenin düşüncelerinden önde yer alması oturan kimliğe karşın hayli şaşırtıcıdır. Bu noktada, iş arkadaşları tarafından söz konusu olabilecek katkının yapıcı olabilmesi sonucu ancak destek olarak nitelendirmek olanaklı olabilmektedir. Sağlanan yapıcı katkı yoluyla oluşabilecek tatlı rekabet ortamının kurumun çalışanlarının donanımlarını tamamlayabilmeleri açısından sağlayacağı kazanımlar elbette ki, çok önemlidir. Her şeyden önce çalışanların grup ruhunu yakalayabilmiş olmaları, yol alınmış büyük bir aşamanın göstergesidir.

Doğası gereği benzeşme eğiliminde bir varlık olan insanoğlu, diğerleriyle zaten her durum ve koşulda bir biçimde orta bir noktada buluşma çabasında olacaktır. Bu nedenle ortak bir eğilim yaratabilmek için bir yada birkaç kişiyle değil daha kalabalık gruplarla karar veremeyenlerin etki altına alınabilmesi daha olanaklı olabilecektir. “Bir kişi, herkesin üzerinde anlaştığı bir grup kararıyla karşılaştığında, kendisini uyma yönünde zorlayan büyük bir baskı altında hisseder. Ancak, grupta söz birliği yoksa uyma oranında çok

çarpıcı bir düşüş gözlenmektedir. Bir kişi bile grubun geri kalan üyelerine karşı çıktığında uyma davranışı hemen alışılmış düzeyin yaklaşık dörtte birine düşmektedir.” Küçük gruplar için geçerli olan bu belirleme, grup büyüdüğünde on beş kişiye dek çıkabilmektedir. “Bu olgunun en etkileyici yönlerinden biri, gruba uymayan diğer kişinin kim olduğunun hiç önemli olmamasıdır. Saygınlığı yüksek, saygınlığı düşük, uzman ya da uzmanlığı olmayan birisi olmasına bağlı olmaksızın, bir kişi gruba katılmadığında uyma yaklaşık dörtte üç oranında düşmektedir”(FREEDMAN, J. L., SEARS, D. O., CARLSMİTH J.M., 1998, Sosyal Psikoloji, Çev:Ali Dönmez, 3. Baskı, s, 435, İmge Kitabevi, Ankara). Bireyin kişilik özelliklerine göre değişim gösterebilen grupla birlik ya da gruptan ayrı olma hali pek çok değişkene göre şekillenmektedir. Gruptan gelebilecek ödüller, cezalar ya da ihraca yönelik tehditler, birey üzerinde bir baskı gerekçesi olarak varolurlar. Alınan her türlü kararın sonuçlarına katlanmak zorunda olan birey, seçim yaparken tüm olasılıkları dikkate almak zorunda bırakılır. Oysa genel olarak, gruptan ayrı düşme korkusu baskın geldiği gerekçesiyle bir uyma eğilimi baş göstermektedir. Tüm bu saptamalarda iş arkadaşı çerçevesinden değerlendirilen bu konu, gerçekte bireyin diğer arkadaşları ya da akrabaları ya da yaşantısındaki diğerleri söz konusu olduğunda da aynı mantıkla işlemektedir. Bu anlamda insan yaşamında çevresel etmenler kapsamında değerlendirilebilen her olgu gibi iş arkadaşları da toplumsal yaşamda önemli bir yer tutmaktadır.

Örneğin kurum kapsamında düzenlenmesi planlanan herhangi bir eğitim programı öncesi yapılan ön araştırma çerçevesinde bile gerçek duygularını dile getirmek konusunda çekimser davranmayı yeğleyen kişiler için, bu davranışlarının altında yatan asıl gerekçe, arkadaşlarının tepkilerinden duyabilecekleri çekinceler olabilir. Bu noktada toplum genelinde özellikle kendini yetkin hissetmeyen bireylerde, karar verme olasılıklarını bile arkadaşlarının tepkilerine göre düzenleyebilen bir güçten söz edilebilir. Öyleyse bu noktada, zaten her türlü eğitime acil bir gereksinim oluşmuş demektir. Daha eğitimin başlangıç aşamasında karşılaşılabilecek böylesi durumlara ek olarak bir de eğitim süreci ve sonunda yaşanabilecekler ve giderek eğitim sonrasında da alınmış eğitimin uygulamaya geçirilebilme aşaması tüm zorluklarıyla katılımcıları beklemektedir.

2.5.2.5. Kurumsal Destek

Kurum ve kuruluşlarda verimin artırılması yönünde katılımcı yöntemlerin kullanımı ve yetkin görev gruplarının oluşturulması, her zaman yeterli olmayabilir. Bu noktada, bunlara ek olarak, gereksinim duyulan kurumsal desteğin ve donanımın sağlanabilmesi, hedeflenen başarıya, daha kısa sürede ve zorlanılmadan ulaşılabilmesini güvence altına alabilir.

Kurum ve kuruluşlarda sunulmuş eğitimin, etkin kılınabilmesi aşamasında dikkat çeken etmenlerden olan ve kurumun çalışanlarına eğitimde edindiklerini, iş ortamlarına taşıyabilmeleri konusunda önemli bir işlev üstlenen kurumsal destek, ancak, gerekli tüm olanakların oluşturulması durumunda yaşam bulabilmektedir. Araştırmalar, çalışanın, çalışma ortamında toplumsal çevresiyle olan ilişkilerinin, eğitimde edinmiş olduğu bilgileri uygulamaya geçirebilmesi aşamasında da önem taşıdığına dikkat çekmektedir. Çalışanın kişilik özellikleri kapsamında, yeniliklere kolay uyum sağlayıp benimseyebiliyor oluşu, kurum tarafından sağlanan desteğin amacına ulaşma hızı artırabilir. Kurumun sağladığı bu desteğin sürekliliğiyse, tümüyle çalışanların, sunulan hizmete yaklaşımlarıyla ilişkilidir. Yani, çalışanın, kurumsal desteğe duyduğu gereksinim konusundaki kararlılığı, kurumun kararlılığının belirleyicisidir. Çünkü kurumun gerçek amacı, elemanlarının eğitim düzeyini artırarak, üretimde hedeflemiş oldukları niteliği yakalayabilmektir. Bu ise, karşılıklı tarafların çabaları ve giderek iş birlikleriyle gerçekleştirilebilir. Eşduyumsal yaklaşım yoluyla yürütülebilecek ilişkilerde yöneticinin, çalışanlarını “bu sizin asli görevinizdir” tutumuyla ve zorlayıcı yöntemlerle değil, yol gösterici yöntemlerle güdülemesi ve çalışanlarını üretime dahil etmeyi hedeflemesi beklenmektedir. Ancak bu koşulla çalışanın yalnızca bilgileriyle değil, yüreğiyle de çalışabilmesi sağlanabilir.

2.5.2.6. Eğitmen Tutumu

Eğitim niteliğini etkileyen koşulların neredeyse en başında yeralan eğitmen tutumu, öğrencinin öğrenme isteği ve eğitime karşı tutumunu doğrudan etkileyebilecek bir etmen olarak varolmaktadır. Çocukluk çağlarında öğrenci velilerini de yakından ilgilendiren bu tutum, çocukların yaşlarıyla doğru orantılı olarak katılımcı yakınlarını daha az ilgilendirmektedir. Öyle ki, bireyin söz konusu eğitimle tanışıklığını sağlayan eğitim türünün elçisi sayılan eğitmen, sahip olduğu kişilik özellikleriyle bile, söz konusu eğitim

türünü temsil etmektedir. Bu denli önemli bir görevin elçisi olarak eğitmenin yerine getirmekle yükümlü oldukları yoğun, yoğun olduğu kadar da başa çıkılamaz değildir.

Her öğreten bir öğrenme süreci sonunda öğretmeye başlamıştır. Üstelik kimileri bu süreci aynı anda yaşamaktadırlar. Gerçekte öğrenirken öğretme olanağı eğimin etkinliğini ciddi oranda olumlu biçimde ortaya koymaktadır. Her iki durumda da öğretenin öğrenme sürecinde yaşadığı gereksinimleri hatırda tutması öğrenicilerini beklentilerinin karşılanması aşamasında kullanışlı olabilecektir. “Öğretenin öğrenene vereceği destek, öğrenme sürecine uygun olmak zorundadır. Öğrenen, birinci adımdan başlayarak konuyu ele alır ve süreci tamamlar. Öğretenin vermesi gereken destek, öğrenme sürecinin her aşaması için farklıdır”(YILDIRIM, Ramazan, 2002, Öğrenmeyi Öğrenmek, 6. Baskı, Sistem Yayıncılık, s,134, İstanbul).

Özellikle yetişkinlere yönelik eğitim sırasında önem kazanan bu tutum katılımcıların farklı düzeyde olabilecek öğrenme süreçlerine hitap edebilecek bir nitelikte olmalıdır.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

BİR ALAN ARAŞTIRMASI