Toplanma Çadırı (Mişkan)

İsrailoğulları, İbrahim’den Musa’ya kadar olan Atalar Döneminde Şekem,201 Beytel,202 Mamre203 gibi bölgelerde mezbahlar yapmışlar ve bu yerleri kutsal kabul etmişlerdir. Musa dönemi ile birlikte ise mabed konusu farklı bir boyut kazanmıştır.

Musa, Yahudi tarihinde oldukça önemli bir yere sahiptir. Bazı Yahudilere göre Yahudiliğin kurucusu ve Yahudilikte en önemli kişidir. Musa, İsrailoğulları’nı hor görüldükleri Mısır’dan çıkarmış ve vaat edilen topraklara ulaştırmak için çabalamıştır. Musa, çölde kırk yıl boyunca Yahve ve kavmi ile beraber olmuştur.204 Sina çölünde geçirilen süre İsrailoğulları’nın dini-etnik bir topluluk haline gelmeleri ve kutsal bir toplum olmaları için eğitildikleri dönem olarak yorumlanmıştır. Bu dönem boyunca İsrailoğulları, Musa’nın ve Tanrı’nın rehberliğinde yaşamışlardır. Musa vefat etmeden önce İsrailoğulları ile Sina’da yapılan ahdi yenilemiş ve ahde bağlı kalmadıkları takdirde Yahve’nin gazabı hakkında onlara uyarıda bulunmuştur.205

Yahve, Sina Dağında Musa’ya Tevrat’ı verdiğinde, Musa’ya kendisi için bir çadır yapmasını emretmiştir.206

“Ve Rab Musa’ya söyleyip dedi: İsrailoğulları’na: Bana takdime getirsinler, diye söyle; yüreğinden veren her adamdan takdimemi alacaksınız.”207

Mesken için kullanılacak malzemeleri oldukça net biçimde belirtmiştir.“Ve onlardan alacağınız takdimeler şudur: Altın ve gümüş ve tunç ve 201 Tekvin, 12/6-7 202 Tekvin, 12/8 203 Tekvin, 13/18 204

Ahmet GÜÇ, Dinlerde Mabet ve İbadet, s107.

205

Salime Leyla GÜRKAN, Yahudilik, ss. 37-38.

206

Çıkış, 25/9, “Meskenin örneğine ve bütün takımların örneğine, sana göstermekte olduğum her şeye göre yapacaksınız.”

207

44

lacivert ve erguvani ve kırmızı ince keten ve keçi kılı ve kırmızı boyalı koç derileri ve yunus balığı derileri ve akasya ağaçları, kandil için yağ, mesh yağı için ve hoş kokulu günnük için baharat, akik taşları ve efod için ve göğüslük için kakılacak taşlar.”208

Böylece Yahve daima İsrailoğulları ile birlikte olabilecektir.209

Yahve, meskenin nasıl yapılacağını, meskenin boyutlarını,210 avlusunu211 ve meskenin içerisinde bulunmasını istediği Ahid, Sandığı, ekmek sunu masası, yedi kollu şamdan gibi eşyaların nasıl ve hangi malzemelerden yapılacağını da ayrıntılı bir şekilde açıklamıştır.212

Mısır’dan çıkışın ikinci yılında Çadır’ın yapımı tamamlanmıştır. Mişkan iki bölüm halinde yapılmıştır. Kutsal kısım olarak isimlendirilen birinci bölümde; buhur sunağı, yedi kollu şamdan (Menora), kutsal masa (Şulhan) yer alıyordu. İkinci bölüm olan en kutsal kısım da (kudüsülakdes) ise iki kanun levhasının konulduğu Ahid Sandığı yer almaktaydı. Mişkan, Yahudi yerleşiminin ortasına kurulmakta ve Çadırın en yakınına Levililer yerleştirilmekteydi. Çadır taşınacağı zaman ise parçalarını Levililer taşımaktaydı.213

“Cemaat Çadırı” ve “Toplanma Çadırı”214 olarak isimlendirilen Mesken Kudüs’ü ele geçirene kadar geçen sürede İsrailoğulları’nın kutsal mekânıydı. İsrailliler çadıra “yeniden birleşme, yeniden toplanma, yeniden buluşma” anlamında “ohel mo’ed” demekteydiler. “Çadır Mabed” aynı zamanda “taşınabilir mabed” anlamına gelen “Mesken” (İbranice Mişkan) kelimesi de çadırın kutsal bir mekân olduğunu göstermektedir. Bu mekân kutsallığını Yahve’den almaktadır, çünkü Yahve burada tecelli emekte, bu çadır içerisinde Musa ile yüz yüze konuşmaktadır.215

Toplanma Çadırının yapısı, tasarımı Tanrı’nın Aden bahçesindeki görkemini yansıtmaktadır. Buluşma Çadırı’nda bulunan eşyalar Tanrı ile birlikte olmanın bereketliliğini simgelemektedir. Çadır içerisinde kutsallık aynı derecede değildir. İsrailoğulları’nın hangi bölüme, ne zaman girebilecekleri dahi Yahve

208

Çıkış, 25/3-7.

209

Çıkış, 25/8, “Ve aralarında oturayım diye benim için bir makdis yapsınlar.”

210 Çıkış, 26/1-37. 211 Çıkış, 27/9-19, 38/9-20. 212 Çıkış, 25/9-40. 213

Yusuf BESALEL, Yahudilikte Temel Kavramlar: Mişkan I https://www.salom.com.tr/arsiv/haber- 75032-yahudIlIkte_temel_kavramlar_mIskan_1.html Erişim Tarihi: 01.06.2020.

214

Çıkış, 33/7.

215

45

tarafından belirlenmiştir. Çadır Mabed Tanrı’nın varlığının ve yetkisinin somutlaşmış halidir. 216

Musa, çölde yaşanılan kırk yıl boyunca dini faaliyetleri Mişkan’da sürdürmüş, kurban İbadeti217

başta olmak üzere ibadetler burada yerine getirilmiştir. Toplanma Çadırına kutsallık kazanmasının sebebi Yahve’nin bu çadırda ikamet etmesi, Ahid Sandığı’nın burada muhafaza ediliyor olmasıdır. 218

İbranicede “Aron ha Kodeş” denilen sandık Kur’an’da “Tabut” olarak geçmektedir.219

Sandık, Çadır içerisinde perdelerle diğer bölümlerden ayrılan özel yerine kudüsülakdes (kutsallar kutsalı) denilen bölüme yerleştirilmiştir.220 Çadır ve içerisinde ki eşyalarda olduğu gibi Ahid Sandığının yapımı ve malzemeleri de Yahve tarafından Musa’ya bildirilmiştir. Tanrı, “Şahadet Sandığı” olarak da isimlendirdiği Ahid Sandığı’nın üzerinde, kerubilerin arasında Musa ile konuşacağını söylemiştir.221

Ahid Sandığı, Yahve’nin istediği şekilde yapılmış, sandığı koruma görevi ise Kohat soyundan gelen Levililere verilmiştir. 222

Levililer, Yahve tarafından Çadırın bakımı ve korunması ile görevlendirilmiş ve bu görevleri İkinci Mabedin yıkıldığı MS 70 tarihine kadar devam etmiştir.223

Toplanma Çadırı, Yahudi dini hayatında Mabedin yapılmasına giden yolda önemli bir aşamayı yani Mabedin ilk örneğini oluşturmaktadır. Oldukça büyük bir yapı şeklinde inşa edilen Çadır, daha sonra yapılacak olan Süleyman Mabedi’nin yarısı büyüklüğündedir.224

Göçebe bir toplum olan ve çölde yaşayan Yahudiler Çadırı nereye giderlerse oraya taşımışlardır. Bu göçler ise çadırın üzerinde bulunan bulut kalktığı zaman yapılmakta, bulut çadırın üzerinde bulunduğu zamanlar ise göç

216

Açıklamalı Kutsal Kitap, Yeni Yaşam Yayınları, 2. Basım, 2017, s. 122.

217

Levililer, 1-7.

218

Ahmet GÜÇ, Dinlerde Mabed ve İbadet,s108.

219

Bakara, 2/248. “Peygamberleri onlara “O’nun hükümdarlığının alameti, içinde rabbinizden bir sekinet, Musa ve Harun ailelerinin bıraktıklarından bir bakiye bulunan tabutun (sandığın) size gelmesidir…”

220

Çıkış, 40/3. “Ve oraya şahadet sandığını koyacaksın ve perde ile gizleyeceksin.”

221

Çıkış, 25/10-22.

222

Abdurrahman KÜÇÜK, “Ahid Sandığı”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul 1988, s. 535.

223

Muhammed GÜNGÖR, Süleyman Mabedi, s. 96.

224

46 yapılamamaktaydı.225

Yahve’nin orada hazır bulunması sebebiyle kutsal olarak kabul edilen Mişkan, kurban ibadeti başta olmak üzere pek çok işlevin merkezi konumundaydı. İslam kaynaklarında belirtildiğine göre İsrailoğulları namaz kılarken de kıble olarak çadıra yönelmekteydiler.226

İsrailoğulları, Toplanma Çadırını yaparken büyük emekler vermiş ve zorluklar çekmişlerdir. Mişkan, yaklaşık dört asır boyunca İsrailoğulları’nın dini merkezi, taşınabilir mabedi olmuştur.227

Hz. Musa ile başlayan kutsal topraklara yöneliş aynı zamanda mabed merkezli dini yapının da oluşmasının başlangıcıdır. Toplanma Çadırı, Davud’un Kudüs’ü ele geçirmesinden sonra oğlu Süleyman döneminde “Süleyman Mabedi’nin” yapılması ile dini merkez olma konumunu Süleyman Mabedi’ne devretmiştir.