Bu araştırmada öğrencilerin özlük nitelikleriyle ilgili bilgileri elde etmek için araştırmacı tarafından hazırlanan kişisel bilgi formu (Ek:I) kullanılmıştır. Araştırmanın diğer değişkenleri (cinsiyet, anne eğitim durumu, baba eğitim durumu) ile ilgili veriler yine araştırmacı tarafından hazırlanan kişisel bilgi formu ile toplanmıştır. Üniversite öğrencilerinin sosyal problem çözme puanlarının
belirlenmesi amacıyla D’Zurilla ve Nezu (1990) tarafından geliştirilen, Maydeu- Olivares ve D’Zurilla (1996) tarafından yeniden gözden geçirilen ve Dora (2003) tarafından Türkçeye uyarlanan “Sosyal Problem Çözme Envanteri”(SPÇE) (Ek:III) kullanılmıştır. Öğrencilerin sosyal yetkinlik (sosyal öz-yeterlik) düzeylerinin belirlenmesi amacıyla da Palancı (2004) tarafından geliştirilmiş “Sosyal Öz-Yeterlik Algısı Ölçeği” (SÖZYE) (Ek:II) kullanılmıştır. Örnekleme dâhil edilen öğrencilere yukarıda adı geçen veri toplama araçları B5 (176 mm x 250 mm) boyutunda kitapçık oluşturularak sunulmuştur. Araştırmada kullanılan veri toplama araçları ile ilgili tanıtıcı bilgiler aşağıda verilmiştir:
4.4.1. Kişisel Bilgi Formu
Kişisel Bilgi Formu araştırmacı tarafından hazırlanmıştır. Bu araç ile örneklemi oluşturan öğrenciler hakkında araştırmada oluşturulan bağımsız değişkenler ile ilgili bilgi toplanması amaçlanmıştır. Kişisel bilgi formu hazırlanırken daha önce yapılmış araştırmalara ve uzman görüşlerine başvurulmuştur. Form öğrencilerin fakülte, sınıf, öğrenim gördükleri alan, yaşları ve anne-baba eğitim durumları hakkında bilgi alınabilecek şekilde düzenlenmiştir.
4.4.2. Sosyal Problem Çözme Envanteri (SPÇE)
Bu araştırmada D’Zurilla ve Nezu (1990) tarafından geliştirilen ve Maydeu- Olivares ve D’Zurilla (1996) tarafından yeniden gözden geçirilen ve Dora (2003) tarafından Türkçeye uyarlanan “Sosyal Problem Çözme Envanteri”(SPÇE) kullanılmıştır. Sosyal Problem Çözme Envanteri’nin (SPÇE)’nin orijinal formu 52 madde, 5 alt ölçekten (probleme olumlu yönelme, probleme olumsuz yönelme, akılcı problem çözme, içtepisel dikkatsiz yaklaşım ve kaçınmacı yaklaşım) oluşmaktadır. Sosyal problem çözme envanterinden alınan yüksek puan daha yapıcı, daha etkili problem çözmeyi, buna karşın alınan düşük puanlar ise sosyal problem çözme becerisinin, etkisiz olduğunu ifade etmektedir. “Sosyal Problem Çözme Envanteri”(SPÇE) 13 yaş ve üzeri bireylere uygun olarak geliştirilmiştir.
D’Zurilla ve Nezu (1990) tarafından insanların sosyal problem çözme becerilerini ölçmek amacıyla geliştirilen “Sosyal Problem Çözme
Envanteri”(SPÇE) sosyal problem çözme modelinin iki ana unsurunu (problem yönelimi ve problem çözme dizgesi) değerlendirmek için düzenlenen kendi kendini bildirim tarzında bir değerlendirme aracıdır (Gelbal ve Duyan, 2008).
“Sosyal Problem Çözme Envanteri-R” (SPÇE-R)’nin geçerliği farklı yöntemlerle değerlendirilmiştir (D’Zurilla, Nezu ve Maydeu-Olivares, 1996). İlk olarak doğrulayıcı faktör analizi kullanılarak envanterin yapısal geçerliği incelenmiştir. İkinci olarak sosyal problem çözme envanterinin alt ölçekleri arasındaki korelasyon katsayıları hesaplanmıştır. Probleme olumlu yönelme ve akılcı problem çözme alt ölçeği arasında, probleme olumsuz yönelme alt ölçeği ile içtepisel dikkatsiz yaklaşım ve kaçınmacı yaklaşım alt ölçeği arasında yüksek korelasyon bulunmuştur. Üçüncü olarak benzer ölçüt geçerliği sağlamak amacıyla Heppner ve Petersen’nin problem çözme envanteri kullanılmış, iki ölçek arasında orta ve ortanın üzerinde (0,33 ile 0,75 arası) korelasyon katsayıları bulunmuştur. “Sosyal Problem Çözme Envanteri”(SPÇE)’nin yordayıcı geçerliğini değerlendirmek için envanterin ölçekleri ile psikolojik sağlık ve sosyal yeterliliği ölçen envanterler arasındaki korelasyonlar hesaplanmış, probleme olumlu yönelme ve akılcı problem çözme alt ölçekleri ile benlik saygısı, yaşam doyumu, farklı bakış, sosyal uyum, kişilerarası yeterlik, sosyal beceriler arasında pozitif yönlü, probleme olumsuz yönelme, içtepisel dikkatsiz ve kaçınmacı yaklaşım alt ölçekleri arasında negatif yönlü bir ilişki olduğu bulunmuştur. Ölçeğin ayırt edici geçerliğinde ise sosyal problem çözme süreci ile ilişkisi olmayan ya da çok az ilişkisi olduğuna inanılan yapılarla envanterin ilişkisi incelenmiştir (D’Zurilla, Nezu ve Maydeu-Olivares, 1996).
“Sosyal Problem Çözme Envanteri” (SPÇE)’nin güvenirlik katsayıları, birbirinden bağımsız iki grup üniversite öğrencisi, orta yaşlı yetişkinler, yaşlı yetişkinler olmak üzere dört örneklem grubunda gerçekleştirilmiştir. Alt ölçeklerin her biri için yüksek iç tutarlık katsayıları (,79 ile ,95 arasında) bulunmuştur. Üç hafta ara ile yapılan test tekrar test güvenirlik katsayıları üniversite öğrenci grubu için ,68 ile ,91 arasında bulunmuştur (D’Zurilla, Nezu ve Maydeu-Olivares, 1996).
Ölçeğin Türkçeye uyarlama çalışmaları Dora (2003) tarafından yapılmıştır. Ölçeğin Türkçeye çevirisi Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanında iki öğretim üyesi ve İngilizce Mütercim Tercümanlık bölümünden bir öğretim üyesi tarafından yapılmış, anlam açısından orijinal formla aynı olduğuna karar verilmiştir. Ölçeğin İngilizce ve Türkçe formları İngilizce Mütercim ve Tercümanlık bölümündeki 10 öğrenciye uygulanmış ve envanterden alınan puanlar arasında korelasyon katsayısı ,82 olarak bulunmuştur. Ölçeğin geçerlik çalışmaları 689 üniversite öğrencisi üzerinde gerçekleştirilmiştir. Geçerlik çalışmaları için ilk olarak ölçeğin orijinal ve Türkçe formunun faktör yapılarını karşılaştırmak amacıyla doğrulayıcı faktör analizi yapılmış, analiz sonucunda iki formun faktör yapılarının benzer olduğu bulunmuştur. İkinci olarak Sosyal Problem Çözme Envanteri-R’nin alt ölçekleri arasındaki korelasyonları hesaplanmış ve katsayılar ,49 (probleme olumlu yönelme ile akılcı problem çözme) ile ,15 (probleme olumlu yönelme ile içtepisel dikkatsiz yaklaşım) arasında bulunmuştur. Ölçeğin benzer ölçek geçerliği Problem Çözme Envanteri’nin ölçekleri arasındaki korelasyon katsayıları -,44 ile ,59 arasında bulunmuştur (Dora, 2003).
Ölçeğin lise öğrencilerine yönelik uyarlama çalışmaları, ölçeğin Türkçeye uyarlama çalışmalarına (Dora, 2003) dayalı olarak araştırmacı tarafından gerçekleştirilmiştir. Ölçek beş alt ölçekten oluştuğu için ölçeğin tümüne ve her bir alt boyutta Cronbach alpha katsayısı, madde bazında ise madde-test korelâsyonları hesaplanmıştır. Ölçeğin tümüne ait Cronbach alpha katsayısı ,81; probleme olumlu yönelme alt ölçeği için Cronbach alpha katsayısı ,61; probleme olumsuz yönelme alt ölçeği için ,83; akılcı problem çözme alt ölçeği için ,91; içtepisel- dikkatsiz yaklaşım alt ölçeği için ,62; kaçınmacı yaklaşım alt ölçeği için ,76 olarak bulunmuştur.
Ölçeğin beş alt boyutunu temsil eden maddeler şunlardır: Ölçeğin probleme olumlu yönelme (POY) alt boyutunu ölçen maddeler, 7., 9., ve 28. maddeler; probleme olumsuz yönelme (POSY) alt boyutunu ölçen maddeler, 1., 2., 6., 12., 13., 17., 32., 36., 41., ve 50. maddeler; ölçeğin içtepisel dikkatsiz yaklaşım (İDY) alt boyutunu ölçen maddeler, 3., 8., 21., 45. ve 52. maddeler ; ölçeğin akılcı
problem çözme (APÇ) alt boyutunu ölçen maddeler, 5., 11., 18., 20., 24., 25., 26., 27., 29., 33., 35., 37., 39., 40., 43., 44., 46., 47., 48. ve 49. maddeler ve ölçeğin kaçınmacı yaklaşım (KY) alt boyutunu ölçen maddeler, 10., 14., 16., 23., 30. ve 31. maddelerdir.
4.4.3. Sosyal Öz-Yeterlik Algısı Ölçeği (SÖZYE)
Ölçeğin orjinali Smith ve Betz (2000) tarafından geliştirilmiştir. Ölçek üniversite öğrencileri ve ergenlerin geniş bir sosyallik tanımlaması içerisinde sosyal yetkinlik (sosyal öz-yeterlik) algılarını ölçebilmeyi amaçlamaktadır. “Sosyal Öz-Yeterlik Algısı Ölçeği” (SÖZYE) 25 maddelik bir ölçek olup, sosyal etkileşim, arkadaşlık ilişkileri, sosyal girişkenlik, kalabalık önünde rahat olabilme, gruba katılabilme ve sosyal destek/yardım sunabilme gibi boyutları içerecek yapıda hazırlanmıştır. Beşli likert tipi derecelemeye sahip ölçekten yüksek puan almak sosyal yetkinlik (sosyal öz-yeterlik) algısının yüksekliğine işaret etmektedir (Palancı, 2004).
Palancı (2004), doktora tez çalışması kapsamında “Sosyal Öz-Yeterlik Algısı Ölçeği”(SÖZYE)’nin Türkçeye adaptasyon çalışmasını gerçekleştirmiştir. Ölçeği adapte etmeye ilişkin gerekli izin ve ölçeğin orijinali alındıktan sonra tercüme işlemleri gerçekleştirilmiştir. Karşı tercüme işlemleri uzmanlarca yürütülerek ölçek kriter geçerliği için kullanılacak ölçeklerle birlikte 580 üniversite öğrencisine uygulanmıştır. Yapı ve kriter geçerliğine uygun işlemler çerçevesinde kriter geçerliği için “Kontrol Algısı Ölçeği” (Özbay ve Palancı, 1999) ve “Sosyal Kaygı Ölçeği” (Özbay ve Palancı, 2001) kullanılmıştır. Yapı geçerliğine yönelik gerçekleştirilen işlem sonucunda orijinali 25 madde olan ölçeğin 25 maddesi bir faktör altında korunarak varyansın 44,2’sini açıkladığı görülmüştür. Likert tipi 1-5 aralığında “kendimi bu durumda hiç güvenli hissedemem” den “tamamen güvende hissederim”e doğru sıralanan derecelendirme ile ölçekten alınan yüksek puan sosyal yetkinlik (sosyal öz- yeterlik) algısının yüksekliğini göstermektedir. Ölçeğin orijinalinde de olduğu gibi sosyal kaygı ile orta düzeyin üstünde negatif lineer korelasyon r=-,59; p<,001 bulunmuştur. Öz-yeterlik (yetkinlik) kavramını tanımlamaya yönelik teorik tabanla uyumlu olacak şekilde kontrol algısı ile orta düzeyin üstünde pozitif lineer r=,40; p<,001 korelasyon gözlenmiştir. Testin güvenirliği maddeler arası iç
tutarlılık yöntemi ve test tekrar test yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. İç tutarlılık yöntemi ile Cronbach alpha güvenirlik katsayısı ,89 bulunmuştur. Dört ay sonra gerçekleştirilen güvenirlik hesaplamalarında tesadüfen seçilen 100 kişilik gruptan elde edilen korelasyon r=,68; p<,001 düzeyinde anlamlı bir tutarlılık göstermiştir. Ölçeğin adı tüm istatistikî işlemler sonucunda “SÖZYE” olarak kısaltılmıştır (Palancı, 2004).
4.5. ARAŞTIRMANIN BAĞIMLI VE BAĞIMSIZ DEĞİŞKENLERİ