Araştırmada öncelikle kaynak taraması yapılmış, bu alanda yapılan araştırma ve yayınlar incelenmiştir. Elde edilen bilgiler, amaçlar doğrultusunda tespit edilmiş, özetlenerek değerlendirilmiştir.
Bu araştırmanın yürütülmesinde gerekli ölçümlerin yapılabilmesi için iki tür araç kullanılmıştır. Verilerin toplanması amacıyla kullanılan bu araçlar “Okuduğunu Anlama Testi” ve “Problem Çözme Beceri Testi”dir.
Bu ölçme araçlarının özellikleri ve nasıl hazırlandıkları aşağıda açıklanmaktadır:
3.3.1. Okuduğunu Anlama Testi
İlköğretim beşinci sınıf öğrencilerine kısa metinler ve bu metinlerle ilgili okuma-anlamayı gerektiren sorular programda belirlenen amaçlara ve öğrenci
46
düzeylerine uygun olarak Çiftçi (2007) tarafından geliştirilmiştir. Okuduğunu anlama testi;14 metin, bu metinlerle ilgili okuduğunu anlama kazanımlarını ölçen 102 çoktan seçmeli ve açık uçlu sorulardan oluşmaktadır.
Ölçekte kullanılan metinlerde aşağıdaki özellikler aranmıştır:
1. Metinde geçen kelime, deyim vb. küçük dil birimleri ile metni oluşturan cümle ve paragrafların uzunluğu, öğrencinin metni kavramasına uygun mudur?
2. Metinde ele alınan konu, verilmek istenen mesaj, islenen ana düşünce ve yardımcı düşünceler, metnin değişik bölümlerinde veya tamamında saptanabilme uygunluğuna sahip midir?
3. Metin bir bütün olarak okunup kavranmaya elverişli midir? 4. Bütün öğrencilerin ilgi duyacağı konulara sahip midir?
5. Öğrencilerin algılama ve düşünme seviyelerine uygun mudur?
6. Öğrencilerin anlama düzeylerine uygun ve anlaşılması kolay ifadelerle kurulu mudur?
7. Metinlerin eğitsel değeri var mıdır?
8. Sözcükler rahat telaffuz edilecek nitelikte midir?
9. Araç olarak kullanılan resimler, ilgili metinlerle bütünlük sağlayan ve metinleri değerlendirmeye yardımcı olma yeterliliğine sahip resimler midir?
Okuduğunu anlamayla ilgili kazanımları ölçmek için hazırlanan 102 soruda her kazanım ile ilgili üçer soru bulunmaktadır. Uygulamaya kazanımların tamamı alınmamıştır. Çiftçi (2004) tarafından uygulamaya alınan kazanımlar seçilirken şu hususlara dikkat edilmiştir:
47
“Okuduklarında hikâye unsurlarını belirler.”, “Okuduklarında ne, nerede, ne zaman, nasıl, niçin ve kim (5N 1K) sorularına cevap arar.” kazanımları aynı amaca hizmet ettikleri için bu iki kazanımdan sadece (5N 1K) kazanımı değerlendirmeye alınmıştır.
“Başlıktan hareketle içeriği tahmin eder.”, “Başlık ve içerik iliksisini sorgular.”, “Alt başlık ve içerik ilişkisini sorgular.” kazanımları birbirlerinin aynı veya birbirlerine çok yakın oldukları için bunlardan sadece “Başlık ile içerik ilişkisini sorgular.” kazanımı değerlendirmeye alınıp diğer iki kazanım değerlendirmeye alınmamıştır.
“Okuduklarının konusunu belirler.”, “Okuduklarından çıkarımlar yapar.”, “Okuduğu metnin içeriği hakkındaki düşüncelerini belirtir.”, “Okuduklarından farklı sonuçlar çıkarır.” kazanımları birbirlerine anlamca yakın oldukları ve kullanılmaları hâlinde soru ve cevaplarda tekrara düşmeye sebep olacakları için “Okuduğu metnin içeriği hakkındaki düşüncelerini belirtir.” kazanımı ile “Okuduklarından farklı sonuçlar çıkarır.” kazanımları değerlendirmeye alınmamıştır.
Betimsel araştırmalarda uygulanma imkânı olmayan kazanımlar uygulanmaya alınmamıştır. “Okuma öncesi, okuma sırası ve sonrasında metinle ilgili soruları cevaplandırır.”,“Okuduğu metnin yazarı hakkında bilgi edinir.” ve “Okumasını, içeriği ve ortamı değerlendirir.” kazanımlarının ölçülme imkânı olmadığı için bu kazanımlar elenmiştir.
“Metnin giriş, gelişme ve sonuç bölümleri hakkında tahminlerde bulunur.” kazanımının gerçekleşmesi için öğrencilerin üçer ayrı metin okumaları gerekir. Bu da hem usandırmaya hem de gereğinden fazla zaman harcamaya sebep olacaktır. O nedenle bu kazanım da değerlendirmeye alınmamıştır. Bu şekilde yapılan elemelerle 43 olan kazanım sayısı 34’e indirilmiştir.
Yukarıda dile getirilen sebeplerden dolayı uygulamaya alınmayan “Alt başlık ve içerik ilişkisini sorgular”, “Okuduğu metnin içeriği hakkındaki düşüncelerini belirtir.” Ve “Okuduklarından farklı sonuçlar çıkarır.” kazanımları, programa son şekli verilirken Talim Terbiye Kurulu tarafından programdan da çıkarılmıştır. Bu da, kazanımların sağlam gerekçelerle elemeye tabi tutulduğunun bir göstergesidir. Araştırmaya
48
alınmayan “Okuduklarında geçen varlıkları ve olayları sınıflandırır.” kazanımı programa son şekli verilirken ilave edilmiştir.
3.3.1.1. Okuduğunu Anlama Testinin Geliştirilmesi
Okuduğunu anlama testinin uzunluğu, öğrencilere ayrıca problem çözme beceri testi de uygulanacağından, uygulama sıkıntısı ve öğrencilerin usanarak cevaplandıramama vb. sonuçlar doğurabileceği düşüncesi ile okuduğunu anlama testi araştırmacı tarafından102 sorudan 66 soruya düşürülmüştür.
Sorular indirgenirken, kazanımlarla soru sayısının eşleşmesine dikkat edilerek her kazanımla ilgili ikişer soru alınmış, ayrıca araştırmacı tarafından geliştirilen 1 soru da ölçeğe eklenmiştir. Sorunun içerik geçerliği ölçütlerinden biri olan uzman görüşü için Türkçe öğretmenlerinin görüşleri doğrultusunda soru düzenlenmiştir.
Uygulama geçerliği için Ankara ili Haymana ilçesi 12 Eylül İlköğretim Okulu’nda öğrenim gören 66 öğrenci üzerinde pilot uygulama yapılmıştır. Yapılan uygulama sonucu güvenirlik katsayısı .92 olarak bulunmuştur. İki yarıya bölünmüş güvenirlik hesaplamasında birinci yarıdaki güvenirlik katsayısı. 84, ikinci yarının katsayısı. 88 ve iki yarı arasındaki ilişki katsayısı da. 72 olduğu görülmüştür.
3.3.2. Problem Çözme Beceri Testi
İlköğretim beşinci sınıf öğrencilerine çoktan seçmeli, eşit puanlı, her biri dört seçenekli 20 maddeden oluşan sorular programda belirlenen amaçlara ve öğrenci düzeylerine uygun olarak Özsoy (2002) tarafından geliştirilmiştir. Problem Çözme Beceri Testini cevaplayan öğrenciler arasındaki matematiksel bilgi farklılıklarının etkisini en aza indirebilmek için bu testte sadece dört işlem (toplama, çıkarma, çarpma, bölme) yardımıyla çözülebilecek sorulara yer verilmiştir.
49
Aynı zamanda soruların, öğrencilerin düzeylerine (ilköğretim beşinci sınıf) uygunluğunun sağlanması amacıyla Millî Eğitim Bakanlığı tarafından 2004 yılında uygulamaya koyulan İlköğretim Programı'na uygun olmasına dikkat edilmiştir. Diğer yandan Problem Çözme Başarı Testi hazırlanırken, Polya'nın (1988) dört aşamasıyla da örtüşen davranışların sınanması temel alınmıştır. Kuramsal Yapı bölümünde ayrıntılı biçimde açıklandığı şekilde; Polya'ya göre problem çözme süreci; problemi anlama, plan yapma, planı uygulama ve kontrol olmak üzere dört aşamada gerçekleşmektedir.
3.3.3 Verilerin Toplanması
Araştırmada kullanılacak verileri elde edebilmek amacıyla, araştırmada kullanılan testler (Okuduğunu Anlama Testi ve Problem Çözme Beceri Testi), örneklemi temsil eden öğrencilere 2009-2010 eğitim öğretim yılının ikinci döneminde araştırmacı tarafından uygulanmıştır.
Uygulamalar için gerekli yerlerden izinler alınarak araştırmacının denetiminde öğrencilere farklı günlerde 3 ayrı oturum şeklinde uygulanmıştır. Okuduğunu Anlama Testi 2 ders saati, Problem Çözme Beceri Testi ise 1 ders saati süresinde gerçekleşmiştir. Öğrencilerin test maddelerine verdikleri cevaplar değerlendirilerek her iki testte de 100 üzerinden puanlama yapılmıştır.
Problem çözme becerilerini ölçmeye yönelik hazırlanan test sonucunda başarı puanlarının aritmetik ortalamasının yanında ayrıca anlama, plan yapma, planı uygulama ve kontrol puanları da elde edilmiştir.
Testleri uygulamadan önce araştırmacı tarafından ölçeklerin nasıl cevaplandırılacağı ve araştırmanın amacı ile ilgili gerekli açıklamalar yapılarak, öğrenciler tarafından yöneltilen sorular da cevaplandırılmıştır.
50