Araştırmada üç farklı nitel veri toplama yöntemi ve bu yöntemlere uygun araçlar kullanılmıştır. Bu veri toplama yöntemlerinden birincisi görüşme formlarıdır. Katılımcıların Gündoğmuş Yatılı İlköğretim Bölge Okulu’nda yaşadıkları sorunlar ve çözüm önerilerine ilişkin görüşlerini almak amacıyla açık uçlu sorulara dayanan yarı yapılandırılmış görüşme soruları katılımcı türüne uygun bireysel ve odak grup görüşme formlarına dönüştürülmüş ve bu formlar uygulanmıştır.
Araştırmada ikinci veri toplama yöntemi gözlemdir. Gündoğmuş’taki Yatılı İlköğretim Bölge Okulu’nda yaşanan sorunlara yönelik yarı yapılandırılmış gözlem formları kullanılmıştır. Yapılacak gözlem formu, öncelikle uzman görüşüne dayandırılmış sonra araştırmacının da bu okulda çalışmasından dolayı geçmiş gözlemlerine dayalı geliştirilmiştir. Daha sonra ise yapılan görüşmeler göz önünde bulundurularak, gözlem sırasında dikkat edilecek unsurlar belirlenmiştir. Yönetici ve öğretmenlerden gönüllülük esas alınarak gözlem
yapılacak katılımcılar belirlenmiştir. Yönetici rutin bir zamanında, öğretmenler ise en çok sorun yaşadıklarını belirttikleri nöbet zamanlarında gözlenmişlerdir.
Araştırmada üçüncü veri toplama yöntemi dokümanlardır. Araştırmada incelenen dokümanlar ise Gündoğmuş Yatılı İlköğretim Bölge Okulu’ndaki öğretmenler kurulu toplantı tutanakları, pansiyon nöbet defterleri, günlük nöbet defterleri ve veli toplantı tutanaklarıdır. Ayrıca konuyla ilgili literatür taraması yapılmıştır.
3.3.1. Görüşme Kayıtları
Günergin, (1992) görüşmeyi belli bir amaç doğrultusunda tarafların bir araya gelerek yüz yüze ve sözel bir şekilde bilgi, düşünce, öneri ve fikir alışverişi olarak tanımlamıştır (Yineoğlu, 2007, s. 67).
Patton’a göre (1987) görüşmenin amacı, bir bireyin iç dünyasına girerek onun bakış açısını anlamaktır. Görüşme yoluyla deneyimler, tutumlar, düşünceler, niyetler, yorumlar ve zihinsel algılar ve tepkiler gibi gözlenmeyi anlamaya çalışıldığını ifade etmiştir (Yıldırım ve Şimşek, 2008, s.120).
Görüşme türleri farklı şekillerde sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflamalardan biri katılımcı sayısına göre olan görüşmelerdir. Görüşmeye katılanların sayılarına göre görüşme bireysel ve odak grup görüşme olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Karasar’a göre (1999) bireysel görüşmeler, görüşmeci ile cevaplayan yani görüşme yapılan birey haricinde başka kimsenin görüşmede bulunmadığı türdedir. Bu görüşme türünde daha çok kişiye özel bilgilere ulaşılır. Başka taraftan bireysel görüşmelerde elde edilemeyen bazı bulgulara da odak grup görüşmeleri ile ulaşılabilinir. Ayrıca bireyin tek başına vereceği cevaplar ile grup içinde vereceği cevaplar farklı olabilmektedir. Grupla görüşmeler ortak bir problem çerçevesinde toplanmış, oluşan etkileşimle sorulara yanıt verecek grupla yapılır, bu esnada görüşmeci de gruptaki kişilerin görüşmenin amacından sapmadan ilerlemelerini sağlamak ve kayıt tutmakla sorumludur (Tiryaki, 2006, s.4).
Araştırmada kullanılan veri toplama araçlarından birisi görüşmedir. Görüşme sorularının belirlenmesi ve geliştirilmesi için bir takım çalışmalarda bulunulmuştur. Öncelikli olarak sorular literatür taramasına bağlı olarak kavramsal çerçevede oluşturulmuş ve görüşme formunun yapılandırılması için katılımcılarla ön görüşmeler yapılmıştır. Daha sonra uzman görüşü alınarak açık uçlu sorulara dayandırılmış yarı yapılandırılmış görüşme formları oluşturulmuş ve bireysel görüşmeler bu formlar aracılığı ile sürdürülmüştür. En son olarak bireysel görüşmeden elde edilen veriler ışığında açık uçlara dayandırılmış yarı yapılandırılmış odak grup görüşme soruları oluşturulmuş ve odak grup görüşmeleri bu formlar aracılığı ile yürütülmüştür.
Araştırmada yarı yapılandırılmış görüşme tekniğinin kullanılmasının nedeni bu tekniğin araştırmacıya görüşmenin akışına bağlı olarak değişik paralel veya alt soruları sorma imkanı vermesi ve bu sayede araştırmacının görüşmenin akışını etkileyerek kişinin yanıtlarını daha da açabilmesini ve araştırmacıyı aydınlatmasını sağlamaktır.
Katılımcılarla yapılan görüşmeler ortalama olarak yarım saat sürmüştür. Görüşmelerden elde edilecek verilerin daha iyi analiz edilebilmesi için ses kayıt cihazı kullanılmıştır. Ses kayıt cihazında bulunan bu kayıtlar daha sonra metne çevrilmiştir.
3.3.2. Gözlem
Yıldırım ve Şimşek (2008)’ in belirttiği gibi belirli sosyal ortamlar ve belirli araştırma problemlerinin araştırılmasında her bir yöntemin kendine özgü güçlü ve zayıf yönleri vardır. Eğer bir araştırma da, belirli bir denence çerçevesinde birkaç değişken arasındaki ilişkinin ne düzeyde olduğu öğrenmek istenirse, anket ya da deneysel yönteme dayanan bir nicel yöntem
kullanılabilir. Böyle bir çalışmada, standart bir aracın geliştirilmesi ve bu aracın belirli bir örnekleme uygulanması ile bazı sonuçların elde edilmesi mümkündür. Bununla birlikte, eğer bir problem hakkında derinlemesine ve ayrıntılı bilgi elde etmek isteniyorsa, nitel araştırma yöntemlerinden görüşme tekniğinin kullanılması daha uygun olabilir. Ancak bu yaklaşımda her zaman düşünüldüğü kadar etkili olmayabilir. Örneğin, görüşülen kişiler sorulan sorulara doğru cevap vermeyebilir, söylediklerinde samimi olmakla birlikte, içinde bulunduğu ortamı ya da davranışlarını yanlış algılıyorsa, yine toplanan verilerin geçerliliği konusunda sorunlar yaşanabilir. Yapılan çalışma zamana yayılabiliyorsa ve araştırmacının kullanabilmesi için yeterli zamanı var ise, her hangi bir ortamdaki oluşan davranışa ilişkin ayrıntılı, kapsamlı ve zamana yayılmış bir resim elde etmek isteniyorsa, nitel araştırma yöntemlerinden gözlem tekniği kullanılabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2008, s.169).
Belirlenen amaç doğrultusunda görüşme sonuçlarına dayalı olarak araştırmacı tarafından yapılandırılmamış, yatılı okulda yaşanan sorunları anlamaya yönelik gözlem formu oluşturulmuştur. Hazırlanan form uzman görüşü almak üzere Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesinde alanla ilgili öğretim elemanlarına sunulmuş ve incelemeleri sağlanmıştır. Öğretim elemanlarından alınan önerilere göre form yeniden düzenlenerek son haline getirilmiştir.
Araştırmacı görüşme uygulamalarına katılan yönetici ve öğretmenlere yapılacak çalışma ile önceden bilgi vererek gözlem uygulamasına katılacak gönüllü 1 yönetici ve 3 öğretmen belirlemiştir. Gözlem uygulaması yönetici ve öğretmenlerin sorunlar yaşadıkları ortamlar seçilerek yapılması düşünülmüştür. Ancak öğretmenler ders esnasında gözlenmekten çekinmişlerdir. Öğretmenler en çok sorun yaşandığı düşünülen nöbet zamanlarında gözlenmişlerdir. Yönetici ise çalışma zamanlarından birinde gözlenmiştir.
Okulda araştırmadaki süreçte gözlem yapılan ortamda bulunan öğrenciler, öğretmenler ve yöneticiler zaten sürekli o ortamda bulunmamdan dolayı araştırmacıyı yani beni yadırgamamışlardır. Gözlem yapılacak ortam zaten sürekli bulunduğum ve daha önce yaklaşık üç yıl boyunca gözlemlemiş olduğum bir ortamdır. Bu yüzden yapılan gözlemin doğal ortamlar olduğu rahatlıkla ifade edilebilinir. Gözlemler bulunulan ortamlarda var olan durumun betimlemesini yapacak şekilde not alarak yapılmıştır. Gözlemlerde tutulan notlar, yarı yapılandırılmış gözlem formları kullanılarak sistematik bir şekilde düzenlenmiş ve analize hazır hale getirilmiştir.
3.3.3. Dokümanlar
Nitel araştırmada doğrudan gözlem ve görüşmenin olanaklı olmadığı durumlarda veya araştırmanın geçerliğini arttırmak amacıyla, görüşme ve gözlem yöntemlerinin yanı sıra, çalışılan araştırma problemiyle ilişkili yazılı ve görsel materyal ve malzemeler de araştırmaya dahil edilebilir (Yıldırım ve Şimşek, 2008, s.187).
Araştırma problemlerine ilişkin olarak yazılı ve görsel dokümanların incelenmesi daha zengin ve kapsamlı bir sonuç çıkarılması için önemlidir. Olguya ya da olaya ilişkin çok çeşitli kaynaklardan bilgi toplanması farklı bakış açıları ve farklı yaklaşımların da incelenmesi ve sentezlenmesine imkan sağlayacak ve bütün bunlar da araştırmanın geçerliğini arttıracaktır. Bütün bunlara ek olarak dokümanlar araştırmanın konusunun geçmişine veya tarihsel sürecine de ışık tutacaktır (Baş ve Akturan, 2008, s.99).
Araştırmada veri toplama yöntemlerinden biri dokümanlardır. Araştırmada incelenen dokümanlar ise Gündoğmuş Yatılı İlköğretim Bölge Okulu’ndaki öğretmenler kurulu toplantı tutanakları, pansiyon nöbet defterleri, günlük nöbet defterleri ve veli toplantı tutanaklarıdır. Ayrıca konuyla ilgili literatür taraması yapılmıştır.