3.4.1. Sosyal Beceri Envanteri (SBE)
Riggio tarafından 1986 yılında geliştirilen 1989 yılında yeniden düzenlenerek bugünkü halini alan Sosyal Beceri Envanterinin (Social Skills Inventory) Türkçe’ye uyarlaması, geçerlik ve güvenirlik çalışmaları Yüksel (1997) tarafından yapılmıştır.
Ölçek toplam 90 madde ve 6 alt ölçekten oluşmaktadır. Alt ölçekler; (1) Duyuşsal Anlatımcılık (Maddeleri: 1, 7, 13, 19, 25, 31, 37, 43, 49, 55, 61, 67, 73, 79, 85), (2) Duyuşsal Duyarlık (Maddeleri: 2, 8, 14, 20, 26, 32, 38, 44, 50, 56, 62, 68, 74, 80, 86), (3) Duyuşsal Kontrol (Maddeleri: 3, 9, 15, 21, 27, 33, 39, 45, 51, 57, 63, 69, 75, 81, 87), (4) Sosyal Anlatımcılık (Maddeleri: 4, 10, 16, 22, 28, 34, 40, 46, 52, 58, 64, 70, 76, 82, 88), (5) Sosyal Duyarlık (Maddeleri: 5, 11, 17, 23, 29, 35, 41, 47, 53, 59, 65, 71, 77, 83, 89) ve (6) Sosyal Kontrol (Maddeleri: 6, 12, 18, 24, 30, 36, 42, 48, 54, 60, 66, 72, 78, 84, 90) olarak adlandırılmaktadır. Her bir alt ölçek 15 maddeden oluşmaktadır.
Sosyal Beceri Envanteri sosyal becerilere ilişkin tutum ve davranışlara karşılık gelen ifadelerin yer aldığı 5’li likert tipi bir ölçektir. Ölçekte yer alan ifadeler “hiç benim gibi değil- 1 puan”, “biraz benim gibi- 2 puan”, “benim gibi- 3 puan”, “oldukça benim gibi- 4 puan”, “tamamen benim gibi- 5 puan” olarak yanıtlanmaktadır. Ölçekten alınabilecek en düşük puan 90, en yüksek puan 450’dir. Ölçekte bulunan 90 maddenin 32 tanesi ters puanlanmaktadır. Bu maddeler şunlardır: 1, 3, 5, 9, 10, 15, 17, 18, 21, 24, 25, 30, 36, 37, 39, 41, 43, 48, 49, 54, 56, 60, 64, 66, 67, 69, 72, 73, 76, 81, 84, 85.
Ölçekte toplam puanların yüksekliği bireyin sosyal beceriler konusunda kendini yüksek algıladığını göstermektedir (Akt. Yüksel, 1997).
3.4.1.1. Sosyal Beceri Envanterinin Güvenirlik ve Geçerlik Çalışmaları
Riggio (1986–1989) tarafından geliştirilen sosyal beceri envanterinin güvenirliği testin tekrarı ve iç tutarlılık katsayısının incelenmesi yöntemleri ile ayrı ayrı hesaplanmıştır. İki hafta ara ile yapılan testin tekrarı yöntemi ile 40 kişiye uygulama yapılmıştır. Ölçeğin bütününden elde edilen puanlara ilişkin güvenirlik katsayısı .94 olarak bulunmuştur. Alt ölçeklerden elde edilen güvenirlik katsayıları ise .81 ile .96 arasında değişmektedir. Duyuşsal Anlatımcılık için: .81, Duyuşsal Duyarlık için: .90, Duyuşsal Kontrol için: .88, Sosyal Anlatımcılık için: .96, Sosyal Duyarlık için: .86 ve Sosyal Kontrol için: .92 olarak bulunmuştur. Sosyal beceri envanteri üzerinde yapılan diğer bir güvenirlik hesaplanması da Cronbach Alpha güvenirlik yöntemi ile yapılmıştır.
Bu yöntemle her bir alt ölçek için elde edilen güvenirlik kat sayıları .62 ile .87 arasında değişmektedir. Ölçeğin tümü için iç tutarlılık katsayısı ise erkekler için .84, kızlar için ise .80 olarak bulunmuştur.
Sosyal Beceri Envanterinin Riggio tarafından yapılan birleştirici ve ayırt edici geçerlik çalışmalarında çeşitli ölçme araçları kriter olarak kullanılmıştır. Bu araçlar 149 lisans öğrencisine değişik zamanlarda birlikte uygulanmıştır. Bunlardan bazıları ve bulunan sonuçlar aşağıdaki gibidir: Cattel tarafından 1970 yılında geliştirilen 16 Kişilik Faktörü ile SBE arasında -.24 ile -.47; 1974 yılında Synder tarafından geliştirilen Kendini Ayarlama Ölçeği puanları ile SBE arasında .34; Friedman ve arkadaşları tarafından 1980 yılında geliştirilen Duyuşsal İletişim Testi puanları ile SBE arasında .64; Rosenthal ve arkadaşları tarafından 1979 yılında geliştirilen Sözel Olmayan Duyarlık Profili ile SBE arasında .12; Sosyal Kaygı Ölçek puanları ile SBE arasında -.41 şeklinde korelasyon katsayıları elde edilmiştir (Akt. Yüksel, 1997).
Sosyal Beceri Envanterinin Türkçeye uyarlama çalışması Yüksel (1997) tarafından yapılmıştır. Yüksel (1997) testin tekrarı yöntemi ile 53 lisans öğrencisine dört hafta arayla iki kez Sosyal Beceri Envanterini uygulamış ve hesaplanan puana ilişkin güvenirlik katsayısını tüm ölçek için r=.92 olarak bulmuştur. Alt ölçeklerden elde edilen güvenirlik katsayıları ise r=.80 ile r=.89 arasında değişmektedir. Bu katsayılar;
Duyuşsal Anlatımcılık için: .81, Duyuşsal Duyarlık için: .87, Duyuşsal Kontrol için:
.80, Sosyal Anlatımcılık için: .89, Sosyal Duyarlık için: .88 ve Sosyal Kontrol için: .89 olarak bulunmuştur. Envanter 182 kişiye uygulanarak elde edilen toplam puana ilişkin iç tutarlık katsayısı .85 olarak bulunmuştur. Alt ölçeklere göre elde edilen iç tutarlık katsayıları .56 ile .82 arasında değişmektedir. Bu katsayılar Duyuşsal Anlatımcılık için:
.56, Duyuşsal Duyarlık için: .80, Duyuşsal Kontrol için: .75, Sosyal Anlatımcılık için:
.82, Sosyal Duyarlık için: .72 ve Sosyal Kontrol için: .81 şeklinde elde edilmiştir (Yüksel, 1997).
Yüksel (1997), Sosyal Beceri Envanterinin geçerlik çalışmasını kapsam geçerliği ve benzer ölçekler geçerliği olmak üzere iki yöntem kullanarak yapmıştır. Kapsam geçerliği yönteminde uzman kanısına başvurulmuş ve uzmanların incelemeleri sonucu ölçeğin sosyal becerileri ölçebilecek nitelikte olduğu görüşü belirlenmiştir. Benzer ölçekler geçerliği için 1974 yılında Synder tarafından geliştirilen ve Bacanlı (1990) tarafından Türkçeye uyarlanan Kendini Ayarlama Ölçeği kullanılmıştır. Her iki ölçekten elde edilen puanlar arasında .63 korelasyon bulunmuştur (Yüksel, 1997).
Bu çalışma kapsamında ölçeğin güvenirliğini belirlemek amacıyla 109 psikolojik danışman adayından toplanan verilere dayanarak iç tutarlılık katsayısı (Cronbach Alpha) hesaplanmış ve bu değer .82 olarak bulunmuştur. İstatistiksel olarak elde edilen bu sonuçlar doğrultusunda Sosyal Beceri Envanteri’nin güvenilir düzeyde bir ölçme aracı olduğu söylenebilir.
3.4.2. Psikolojik İyi Olma Ölçekleri (PİOÖ)
Ryff tarafından 1989 yılında geliştirilen Psikolojik İyi Olma Ölçeklerinin (Scales of Psychological Well-Being) Türkçe’ye uyarlaması, geçerlik ve güvenirlik çalışmaları Cenkseven (2004) tarafından yapılmıştır. Ölçek toplam 84 madde ve altı alt ölçekten oluşmaktadır. Alt ölçekler; (1) Diğerleriyle Olumlu İlişkiler Ölçeği, (2) Özerklik Ölçeği, (3) Çevresel Hâkimiyet Ölçeği, (4) Bireysel Gelişim Ölçeği, (5) Yaşam Amacı Ölçeği ve (6) Kendini Kabul Ölçeği olarak adlandırılmaktadır. Her bir alt ölçek 14 maddeden oluşmaktadır (Cenkseven, 2004).
Psikolojik İyi Olma Ölçekleri 6’lı likert tipi bir ölçektir. Ölçekte yer alan ifadeler
“hiç katılmıyorum”, “biraz katılmıyorum”, “çok az katılmıyorum”, “çok az katılıyorum”, “biraz katılıyorum”, “tamamen katılıyorum” olarak yanıtlanmaktadır.
3.4.2.1. Psikolojik İyi Olma Ölçeklerinin Güvenirlik ve Geçerlik Çalışmaları
Ryff tarafından geliştirilen psikolojik iyi olma ölçeklerinin güvenirliği testin tekrarı ve iç tutarlılık yöntemleri ile ayrı ayrı hesaplanmıştır. İlk önce her bir boyutta 20 madde oluşturulmuş ve bu ölçeklerin uygulanmasında her bir boyutun iç tutarlılık katsayılarının .86 ile .93 arasında olduğu bulunmuştur. Test-tekrar test güvenirlik
katsayıları da .81 ile .88 arasındadır. Daha sonra 14 maddelik kısaltılmış formlar oluşturulmuş ve uygulama sonucunda ölçeklerin iç tutarlılık katsayılarının .83 ile .91 arasında değiştiği görülmüştür. Ölçüt bağıntılı geçerlik çalışmalarında psikolojik iyi olma ile yaşam doyumu, duygu dengesi ve içsel kontrol arasında olumlu ve yüksek;
depresyon, olayların sonucunu şansa bağlama arasında ise negatif ilişki bulunmuştur (Ryff, 1989).
Ölçeğin Türkçeye uyarlaması Cenkseven (2004) tarafından yapılmıştır.
Güvenirlik çalışmaları 475 üniversite öğrencisinden toplanan veriler üzerinde gerçekleştirilmiştir. 84 maddelik Psikolojik İyi Olma Ölçeğinden elde edilen madde-toplam puan katsayılarına bakılmış, katsayılarının .25 ile .57 arasında değiştiği görülmüştür. Ölçeklerin Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayıları Diğerleriyle Olumlu İlişkiler Ölçeği için .83, Özerklik Ölçeği için .78, Çevresel Hâkimiyet Ölçeği için .77, Bireysel Gelişim Ölçeği için .74, Yaşam Amacı Ölçeği için .76, Kendini Kabul Ölçeği için .79 olarak bulunmuştur. Psikolojik İyi Olma Ölçeği’nin tümü için toplam iç tutarlık katsayısı ise .93 olarak belirlenmiştir. Test-tekrar test güvenirlik çalışması için 71 öğrenciye sekiz hafta arayla test uygulanmıştır. Test-tekrar test korelasyon katsayıları Diğerleriyle Olumlu İlişkiler Ölçeği için .74, Özerklik Ölçeği için .77, Çevresel Hâkimiyet Ölçeği için .77, Bireysel Gelişim Ölçeği için .74, Yaşam Amacı Ölçeği için .75, Kendini Kabul Ölçeği için .76 olarak bulunmuştur. Toplam puan için test-tekrar test korelasyon katsayısı .84 olarak bulunmuştur.
Cenkseven (2004) tarafından yapılan ölçüt bağıntılı geçerlik çalışmalarında öğrencilerin Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği ile Psikolojik İyi Olma Ölçeklerinden aldıkları puanlar arasında -.18 ile -.71 arasında değişen anlamlı ve negatif korelasyonlar bulunmuştur. Öğrencilerin Yaşam Yönelimi Ölçeği ile Psikolojik İyi Olma Ölçeklerinden aldıkları puanlar arasında Özerklik Ölçeği ile .16 diğer alt ölçekler ile .20 ile .48 arasında korelasyonlar bulunmuştur. Cenkseven (2004) psikolojik sağlığın göstergelerinden olan benlik saygısı ve iyimserlik düzeylerini ölçen bu araçlar ile Psikolojik İyi Olma Ölçekleri arasında anlamlı ilişkilerin belirlenmesinin bu ölçeğin Türkçe formunun geçerliği için kanıt nitelinde olduğunu ifade etmiştir.
Bu çalışma kapsamında ölçeğin güvenirliğini belirlemek amacıyla 109 psikolojik danışman adayından toplanan verilere dayanarak iç tutarlılık katsayısı (Cronbach Alpha) hesaplanmış ve bu değer .94 olarak bulunmuştur. İstatistiksel olarak elde edilen bu sonuçlar doğrultusunda Psikolojik İyi Olma Ölçeklerinin güvenilir düzeyde bir ölçme aracı olduğu söylenebilir.
3.4.3. Oturum Sonu Değerlendirme Formu
Oturum sonu değerlendirme formu araştırmacı tarafından geliştirilmiştir.
Formda 3 tane soru yer almaktadır. Bu form; oturumda ele alınan konu ile ilgili kendilerinde neleri fark ettikleri, oturumda kazandıkları becerileri günlük yaşamda ne derece ve nasıl kullanabilecekleri ve oturumda ele alınan beceriyi geliştirmeleri için daha farklı neler yapılabileceğine ilişkin sorulardan oluşmaktadır.
Bu sorularla üyelerin oturumda işlenen konu ile kendilerinde neleri fark ettikleri, kazandığı bilgi ve beceriyi ne düzeyde kullanabilecekleri, bu beceriyi geliştirmesi için başka neler yapılabileceği, oturum sürecinin işleyişi, etkinlikler ve yöntemlerin etkililiğine dair düşüncelerine ulaşmak hedeflenmiştir.
Formun hazırlanması aşamasında sorular hazırlandıktan sonra tez izleme komitesi üyelerinden iki öğretim üyesinin görüşü alınarak amaca yönelik gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Değişiklikler yapıldıktan sonra her oturumun sonunda üyelerin doldurması istenmiştir. Ev ödevi olarak verilmiştir. Üyelerin soruları anlamakta zorlanmadıkları görülmüştür.
3.4.4. Genel Değerlendirme Formu
Genel değerlendirme formu araştırmacı tarafından geliştirilmiştir. Formda 9 tane soru yer almaktadır. Bu form; eğitim sürecini genel olarak nasıl değerlendikleri, eğitim sürecinde neleri fark ettikleri, hangi oturumdan daha çok yararlandıkları, hangi oturumdan daha az faydalandıkları, eğitim programında en zorlayıcı şeylerin neler olduğu, programda en çok dikkat çeken şeylerin neler olduğu, programa dair önerileri ve kendilerinde gözlemledikleri değişimlere ilişkin sorulardan oluşmaktadır.
Bu sorularla üyelerin oturumlarda işlenen konularla ilgili kendilerinde neleri fark ettiklerine, en çok neyi severek yaptıklarına, en çok neleri yapmakta zorlandıklarına, kendilerinin güçlü ve zayıf yönleri hakkında ne düşündüklerine, programa dair düşüncelerine ve bu eğitimlere ilişkin önerilerine ulaşmak hedeflenmiştir.
Formun hazırlanması aşamasında sorular hazırlandıktan sonra tez izleme komitesi üyelerinden iki öğretim üyesinin görüşü alınarak amaca yönelik gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Değişiklikler yapıldıktan sonra ve son oturumun uygulanmasından bir gün sonra üyeler çağrılarak formları doldurmaları istenmiştir.
Üyelerin soruları anlamakta zorlanmadıkları görülmüştür.