Psikolojik danışma hizmetinin birçok psikolojik sorunun çözümünde faydalı olduğunun anlaşılmasıyla beraber, bu hizmetin etkililiğini arttıran faktörlerin neler olduğu merak konusu olmuştur (Pamukçu & Demir, 2013). Yapılan araştırmalarda her meslekte olduğu gibi psikolojik danışmanlıkta da mesleğin etkili bir şekilde icrasını etkileyen birtakım faktörler olduğu kabul edilmektedir.
Örneğin, Akbaş (2001) yaptığı çalışmada psikolojik danışmanlık mesleğinin etkili bir şekilde yapılmasını sağlayan iş birliğinin bazı faktörlerden etkilendiğini ifade etmiş ve bu faktörleri; idare desteği, etkili iletişim, olumlu psikolojik danışmanlık ve rehberlik anlayışı, psikolojik danışmanın çaba ve motivasyonu, eğitim ve gelişime önem verme, koruyucu ve önleyici rehberlik anlayışı, öğrencilerin ihtiyaçlarına duyarlılık, sorumlulukları yerine getirme, psikolojik danışmanın rolünü benimsemesi, veli katılımı, öğrenci sayısının azlığı olarak sıralamıştır. Bu durum geliştirici iletişim, sorumlulukların yerine getirilmesi gibi bazı özelliklerin psikolojik danışmanlarda olması gerektiği görüşünü destekler niteliktedir.
Kepçeoğlu (1994) psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin verimliliğinde psikolojik danışmanın aldığı eğitim, kişilik özellikleri, mesleki yeterlilikleri, mesleki doyumu ve görev algısı gibi faktörlerin etkili olduğunu belirtmektedir. Yalçın (2006) psikolojik danışmanların kişisel özellikleri, mesleki bilgileri ve psikolojik danışma becerilerinin onların etkililiğini belirlemede dikkate alınacak özellikler olduğunu ifade etmektedir. İkiz ve Karaca (2011) danışma sürecinin başarılı olmasını, psikolojik danışmanların ruhsal yönden sağlıklı, mesleki yönden bilgi ve becerilerle donanımlı olmasına bağlamaktadırlar.
Atıcı, Özyürek ve Çam (2005) psikolojik danışmanlık mesleğinin, etkili bir şekilde icra edilmesini etkileyen bazı faktörleri; “okul danışmanlarının kendi rollerini algılayış biçimleri, çalışma performansları, okuldaki personelin rehberlik anlayışı ve rehberlik çalışmalarını yürütmek için okuldaki gerekli olanaklar” şeklinde sıralamışlardır. Psikolojik danışmanların çalıştığı okullarda idareciler, öğretmenler ve velilerle iş birliği yapabilmesi de etkili psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri için gerekli görülmektedir.
Atıcı ve Ulusoy, (2010) yaptıkları araştırmada psikolojik danışman adaylarının grup rehberliği etkinliklerini yürütmelerini olumlu ya da olumsuz biçimde etkileyen faktörlerin okuldaki fiziksel ortam ve kişilerle ilgili olduğu, etkinliklerin amacına
ulaşmasında ise daha çok danışman adayının becerileri etkili kullanmasının ve iyi hazırlık yapmasının rol oynadığı sonucuna varmışlardır.
Diğer taraftan Witmer ve Young (1996) psikolojik danışma mesleğine ilgi duyan öğrencilerin bir kısmının da ciddi kişilik ve uyum problemlerine sahip olduğunu belirtmişlerdir. Guy’a göre (1987), psikolojik danışmanlığı olumsuz olarak etkileyen özellikler şunlardır:
Duygusal stres- çözülmemiş kişisel travmalara sahip olma,
Gözlemsel başa çıkma- kendi anlamlı yaşamlarına sahip olmaktansa yaşamlarını diğer kişiler üzerinden yaşama,
Yalnızlık ve soyutlanma- arkadaşı olmama ve psikolojik danışma deneyimleri aracılığıyla arkadaş arama,
Güç isteği- yaşamlarında kendilerini tehdit altında ve güçsüz hissetme ve diğerlerini kontrol etme arayışında olma,
Sevgi ihtiyacı- narsistik ve büyüklük hezeyanları içinde olma ve bütün problemlerin sevgi ve sevecenlik ifadeleriyle çözülebileceğine inanma,
Dolaylı isyan- çözülmemiş öfkeleri olması; düşüncelerini ve duygularını danışanlarının tehditkâr davranışları üzerinden dışa vurma (Akt. Gladding, 2009).
Çoğu meslekte olduğu gibi psikolojik danışmanlık mesleği de olumsuz kişisel özellikler ile yürütülebilecek bir meslek değildir. Ellis (1984) psikolojik danışman ve psikolojik danışma sürecinin başkaları üzerinde dinamik bir etkiye sahip olduğunu, yararlı olmadığı zaman büyük olasılıkla zararlı olduğunu ifade etmiştir. Çünkü psikolojik danışmanlık mesleği danışanlara daha etkili düşünme, davranma ve hissetmeyi öğretme sürecini içeren ve bir dizi alt uzmanlıkları olan bir meslek olarak tanımlanmaktadır. Bu meslek tanı almamış kişilerle kişisel, mesleki, sosyal ve eğitsel konularda onları yetkinleştirmeye yönelik, kuramsal olarak yapılandırılmış oturumlarla sürdürülmektedir (Gladding, 2009).
Etkili psikolojik danışman ise “kişisel ve bilimsel yeterliklerini başarılı bir şekilde bütünleştirebilen, kişilerarası ilişkilerde sahip olduğu becerileri kullanabilen kişi” olarak tanımlanmaktadır (Carkhuff, 2011; Cormier & Cormier, 1998; Cormier, Nurius & Osborn, 2009; İkiz, 2006; Ivey & Ivey, 2003; Okun, 1997).
Tanımlardan anlaşılacağı üzere etkili psikolojik danışmanlık için iyi bir eğitime, uygun kişisel özelliklere ve mesleğin gerektirdiği becerilere sahip olmak gereklidir.
Sahip olunması gereken bu özelliklerin bir kısmı lisans eğitimi sırasında danışmanlara kazandırılmaya çalışılmaktadır. Bir kısmı ise kişilik özellikleri, yaşantılar ve deneyimler aracılığı ile mümkün görünmektedir.
Atıcı, Sanberk ve Ortakale (2011) psikolojik danışma sürecinin büyük ölçüde psikolojik danışmanın kişiliğinden ve terapötik ilişkiden etkilendiğini, danışmanlık veya psikoterapi eğitiminde danışmanın eğitim sürecindeki kişisel deneyimlerinin mesleki yeterlilik üzerinde rol oynadığını ifade etmişlerdir. PDR lisans eğitimine devam eden 3.
sınıf öğrencileri ile yaptıkları araştırmada grup rehberliği etkinliklerine katılan öğrencilerin bu etkinlikleri yürütürken kullanılan eylem ve becerileri fark etme, önemini anlama, becerileri kullanma konusunda güven ve gelişim gösterdikleri sonucuna varmışlardır. Ayrıca duygu ve düşüncelerini fark etme ve ifade etme, bazı düşünce ve davranışlarını değiştirme, insanları tanıma ve anlama, iletişim becerilerini geliştirme gibi konularda ilerleme gösterdikleri bulunmuştur.
Atıcı ve Çam (2013) yaptıkları çalışmada uygulama dersinin özellikle teorik bilgileri uygulama şansı vermesi açısından öğretici ve yararlı olduğu, akranların geribildirimlerinden yararlanma, karşılaştıkları sorunları çözme becerilerini geliştirme açısından ve okul psikolojik danışmanlığı becerilerini geliştirme noktalarında etkili ve yararlı olduğu sonucuna varmışlardır. Yine bu çalışmada öğrenciler öğretim üyelerinden geliştirici geribildirim ve öneri almanın, kendilerini rahat ifade edebilecekleri bir ortam yaratılmasının, uygulamada gözlenmiş olmanın ve model almanın geliştirici, motive edici etkisine değinmişlerdir.
Berns (2005) psikolojik danışmanların empati, dinleme, geribildirim, duyguları tanıma ve ifade etme gibi terapötik becerilerinin ancak kişisel deneyimler sonucunda gelişebildiğini ifade etmiştir (Akt. Atıcı, Sanberk & Ortakale, 2011).
Yukarıda görüldüğü gibi etkili bir psikolojik danışmanlık için psikolojik danışmanların alacakları eğitimle kazanacakları bilgi ve beceriler dışında bazı kişisel özelliklere ve becerilere sahip olmaları beklenmektedir. Psikolojik danışmanların eğitimlerinde psikolojik danışmanda olması gereken özelliklerin bilinmesi ve bu özelliklerin psikolojik danışmanlara kazandırılması psikolojik danışmanlık ve rehberlik hizmetlerinin etkililiği için kaçınılmazdır (Eriksen ve McAuliffe, 2006).
Buradan hareketle bu araştırmanın birkaç açıdan alana katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Bunlardan birincisi; psikolojik danışmanlarda olması gerektiği
düşünülen sosyal becerilerin psikolojik danışman adaylarına kazandırılmaya çalışılmasıdır. Bu araştırmada uygulanan sosyal beceri eğitim programının etkili olduğu sonucuna varıldığından bu program diğer psikolojik danışman adaylarına da uygulanarak yaygınlaştırılabilir.
İkincisi; bu araştırmada sosyal beceri eğitiminin psikolojik danışman adaylarının psikolojik iyi oluşlarını olumlu yönde etkilediğinden ve psikolojik danışman adaylarının psikolojik iyi oluşlarının yüksek olması etkili psikolojik danışmanlık için gerekli görüldüğünden hizmetlerin kaliteli ve verimli olmasına katkı sağlayacaktır.
Üçüncüsü; alan yazın incelendiğinde psikolojik danışman adaylarının okullarda öğrencilerine uygulayabileceği sosyal beceri eğitim programlarına rastlanabilmektedir.
Ancak psikolojik danışman adaylarına yönelik olan sosyal beceri programlarına çok fazla rastlanmamaktadır. Alan yazında bir çalışmaya rastlanmıştır. Çekici (2009) psikolojik danışman adaylarının da örneklem grubunda yer aldığı üniversite öğrencilerine yönelik problem çözme terapisine dayalı bir program geliştirmiş ve üniversite öğrencilerinin sosyal problem çözme becerilerine etkisini incelemiştir.
Psikolojik danışman adaylarının mesleki yaşamlarında ve sosyal yaşamlarında işlerine yarayacak bir takım bilişsel, duyuşsal ve davranışsal becerileri içeren bir sosyal beceri eğitim programının geliştirilmesi de araştırmanın önemli katkıları arasında sayılabilir.
Dördüncüsü; sosyal beceri ve psikolojik iyi olmanın birlikte ele alındığı, psikolojik danışman adaylarının sosyal beceri ve psikolojik iyi olma düzeylerini arttırmaya yönelik ilk deneysel çalışma olmasıdır.
Beşincisi; rehberlik ve psikolojik danışmanlık lisans programlarında doğrudan psikolojik danışman adaylarının sosyal becerilerini iyileştirmeye ve psikolojik iyi olma düzeylerini arttırmaya yönelik konu ve etkinliklere pek yer verilmemektedir. Bu çalışmayla bu eksiklik bir derecede olsa giderilmeye çalışılmıştır. Bu çalışma bu tür konu ve etkinliklere rehberlik ve psikolojik danışmanlık lisans programlarında yer verilmesi için bir zemin hazırlayabilir.
Altıncısı; bu çalışmada uygulanan sosyal beceri eğitimi, psikolojik danışman adaylarının mesleki bir uygulama içinde yer almaları ve ileride bir grup çalışmasını yönetebilmesi için gereken birtakım becerileri gözlemleme ve geliştirme olanağı sağlaması açısından da önemlidir.
Son olarak psikolojik danışman eğitiminde bu ve buna benzer programlardan da yararlanılması gerektiğini ortaya koyması açısından bu araştırma önemli görülmektedir.