3.3.1 Duygu Düzenleme Becerileri Ölçeği
Araştırmacı tarafından okul öncesi dönemdeki çocukların duygu düzenleme becerilerini belirlemek amacı ile geliştirilen Duygu Düzenleme Becerileri Ölçeği öyküleme tekniğinde tasarlanmış olup üç alt boyuttan oluşmaktadır. Birinci alt boyut Duyguları Tanıma ve Anlama, ikinci alt boyut Duyguları İfade Etme, üçüncü alt boyut Duygu Düzenleme Stratejileridir. Öyküler çocukların günlük yaşantılarında karşılaşabilecekleri olaylar dikkate alınarak hazırlanmış ve üzgün, korkmuş, öfkeli, hayal kırıklığı, endişeli ve utangaç olmak üzere altı temel duyguyu içermektedir. Her duyguya ait üç ayrı kısa resimli öykü ve bir kahraman çocuk ve altı duyguya ait yüz ifadesi resimlerinden oluşmaktadır.
Okul Öncesi Dönem Çocukları İçin Duygu Düzenleme Becerileri ölçeği, Duygu tanıma alt boyutunda 6 duygu ve her duyguya ait üç toplamda 18 kısa öykü, Duygu İfade etme alt boyutunda 6 duygu ve her duyguya ait üç toplamda 18 kısa öykü, Duygu Düzenleme Stratejileri alt boyutunda 6 duygu ve her duyguya ait üç toplamda 18 kısa öyküden oluşmaktadır. Her öykü üç alt boyutu da içeren üç sorudan oluşmaktadır. Bu ölçme aracı araştırmacı tarafından oluşturulan altı duygu (üzgün, korkmuş, öfkeli, hayal kırıklığı, endişeli, utangaç) yüz ifadesi içeren kurabiye adam, 18 öykü ve 144 olumu/olumsuz stratejileri içeren resimli kitapçık ve puanlama tablosundan oluşmaktadır. Çocukların yanıtları Duyguları tanıma/anlama ve duyguları ifade etme alt boyutlarında 0-1 puan olarak değerlendirilmektedir (0= Yanlış, 1= Doğru). Bu iki alt boyut ayrı ayrı en az 0 en fazla 6 puan şeklinde hesaplanmaktadır. Üçüncü alt boyut olan duygu düzenleme stratejileri 0-4 puan aralığında değerlendirilmektedir. Olumlu stratejiler en az 0 en fazla 4, olumsuz stratejiler de aynı şekilde en az 0 en fazla 4 puan olarak değerlendirilmektedir. Ölçekte üç alt boyuttan alınan toplam puanın yüksek olması, çocukta duygu düzenleme becerilerinin de yüksek olduğunu göstermektedir.
3.3.1.1 Okul Öncesi Dönem Çocukları İçin Duygu Düzenleme Becerileri Ölçeği’nin Geliştirilmesi Aşamaları
Okul Öncesi Dönem Çocukları İçin Duygu Düzenleme Becerileri Ölçeği geliştirilirken öykü tekniği ile değerlendirme yönteminden faydalanılmıştır. Cameron, (2015) çocuğun performansının değerlendirilmesinde öyküler kullanılarak görüşmeler yapılması, gelişimsel özellikler bakımından çocuk için daha uygun bir değerlendirme yöntemi olduğunu
93
belirtmiştir. Öykülerle yapılan değerlendirmelerde çocuk yaşadığı gerçek duyguyu ve davranışını gizlemeden ifade edebilmekte ve gösterebilmektedir. Ölçeğin geliştirilme süreci üç aşamadan meydana gelmiştir.
1.Aşama: Araştırma kapsamında, ölçek oluşturulmadan önce uluslararası alan yazın taraması yapılmış daha önce yapılan ölçek geliştirme çalışmaları incelenmiştir. Araştırmacı tarafından oluşturulan ölçek çocuklara yönelik olduğu için çocuklarla birebir bireysel uygulanan çalışmalar incelenmiştir. Yapılan incelemeler sonucunda Duygu Düzenleme Becerilerinin; duyguları tanıma ve anlama, duyguları ifade etme ve duygu düzenleme stratejileri olarak üç boyutta incelendiği görülmüştür (Gross ve Thompson, 2006). Bunun neticesinde oluşturulan ölçek Duyguları Tanıma, Duygularını İfade Etme ve Duygu düzenleme Stratejileri olarak üç alt boyut şeklinde oluşturulmuştur. İşlem basamakları takip edilerek öncelikle çocuklarla görüşme yapılmıştır. Çocuklara sırayla yaşadıkları duygular ile ilgili sorular yöneltilmiştir. En çok hangi duyguları yaşadıkları, hangi durumlarda bu duyguların ortaya çıktığı sorulmuştur. Ölçekteki öykülerin oluşturulması adına “Neden üzülürsün?”, “Üzgün olduğunda kendini daha iyi hissedebilmek için ne yaparsın?”, “Neden korkarsın?”, “Korktuğunda kendini daha iyi hissedebilmek için ne yaparsın?”, “Neden öfkelenirsin?”, “Öfkelendiğinde kendini daha iyi hissedebilmek için ne yaparsın?”,” Neden hayal kırıklığına uğrarsın?”, “Hayal kırıklığı yaşadığında kendini daha iyi hissedebilmek için ne yaparsın?”, ”Neden utanırsın?”, ”Utandığında kendini daha iyi hissedebilmek için ne yaparsın?”, “Neden endişelenirsin?”, “Endişelendiğinde kendini daha iyi hissedebilmek için ne yaparsın?” soruları yöneltilmiş ve çocukların cevapları kaydedilmiştir. Bunu görüşmelerin sonucunda çocukların en çok mutluluk, üzüntü, korku, öfke, endişe ve utanma duygularını yaşadıkları belirlenmiştir. Çocuklarla yapılan görüşmeler sırasında çocukların bazı olaylar karşısında hayal kırıklıkları yaşadıkları ama bu duygunun farkında olmadıkları isimlendiremedikleri belirlenmiştir. Buna bağlı olarak bu duygunun uzman görüşleri de alınarak ölçeğe dahil edilmesi ile çocukların yoğun yaşadığı ve baş etmekte zorlandığı 6 temel duygu belirlenmiş olup her duygu için çocukların yaşayabilecekleri günlük olaylardan esinlenerek üçer öykü toplamda 18 öykü oluşturulmuştur. Sonrasında bu öyküler çocukların zihninde somut olarak canlandırılması adına araştırmacı tarafından resmedilmiştir.
2.Aşama: Hazırlanan ölçek uzmanlarla yüz yüze görüşmelerle öykülerin anlaşılırlığının, resimlerin öyküleri yansıtma durumunun, seçilen duyguların uygunluğunun değerlendirilmesine ilişkin görüşmeler yapılmıştır. Yapılan değerlendirmeler dikkate alınarak
94
gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Bu doğrultuda 18 öyküden oluşan taslak ölçek uygulamaya hazır hale getirilmiştir.
3. Aşama: Oluşturulan Okul Öncesi Dönem Çocukları İçin Duygu Düzenleme Becerileri Ölçeği pilot çalışması 20 çocuk ile gerçekleştirilmiştir. Ölçeğin uygunluğuna karar verildikten sonra geçerlik ve güvenirlik çalışması için okul öncesi eğitim kurumuna devam eden, normal gelişim gösteren 106 çocuğa uygulanmıştır.
3.3.1.2. Okul Öncesi Dönem Çocukları İçin Duygu Düzenleme Becerileri Ölçeği’nin Uygulanışı
Çocukların duygu düzenleme becerilerini ölçmek için geliştirilen bu ölçek araştırmacı tarafından çocuk ile birebir görüşme şeklinde bireysel olarak uygulanmıştır. Ölçeğin uygulanması için çocukların devam ettikleri okullarda sessiz ve diğer çocukların bulunduğu ortamlardan ayrı önceden hazırlanmış, araştırmacı ve çocuk için çocuğun boyuna uygun birer sandalye ve masanın olduğu boş bir sınıf tercih edilmiştir. Araştırmacı çocuk ile uygulama yapacakları sınıfa geçerken bazı resimler gösterip birbirinden farklı öyküler anlatacağını ve bu öykülerle ilgili sorular yönelteceğini söylemiştir. Araştırmacı ve çocuk masanın etrafında çocuğun tercihine göre yan yana veya karşılıklı oturmuşlardır. Araştırmacı uygulamaya başlamadan önce çocukla tanışmış onun rahatlamasını sağlamıştır. “Sana birçok eğlenceli resimlerin olduğu bazı öyküler anlatacağım ve bu öykülerle ilgili sorular soracağım. Bana cevap vermek istermisin? Sorusunu yönelttikten sonra kabul eden çocukla ölçeği uygulamaya başlamıştır. Araştırmacı çocuğun verdiği cevapları puanlama tablosuna kaydetmiştir. Ölçekte üç alt boyut bir öykü için sırasıyla puanlanmıştır. Duyguları tanıma alt boyutunda çocuğa öyküdeki kahramanın hissettiği duygu sorulmuş çocuktan altı tane yüz ifadesinin bulunduğu kurabiye adam resminden uygun olan yüz ifadesini göstermesi istenmiştir. Doğru olan yüz ifadesini gösterdiyse “1”, yanlış gösterdiyse “0” olarak puanlama tablosuna kaydedilmiştir. Daha sonra öyküde kahramanın hissettiği duyguyu sözel olarak ifade etmesi istenmiş çocuk duygu ismini doğru ifade ederse “1”, yanlış ifade ederse “0” olarak puanlama tablosunda duyguları ifade etme bölümüne kaydedilmiştir. Çocuklara yanlış̧ ve doğru yanıt verdiğinde herhangi bir tepki verilmemiştir. Duygu düzenleme stratejileri kısmında çocuğa öyküdeki kahramanın bu durumdan kurtulmak için kendini nasıl daha iyi hissedeceği sorulmuş ve olumlu olumsuz strateji resimleri gösterilmiştir. Çocuğa kendine göre yapılması gereken resimleri göstermesi istenmiştir. Çocuğun gösterdiği strateji resimleri her bir strateji “1” puan olmak üzere olumlu/ olumsuz olarak ayrı şekilde puanlama tablosuna kaydedilmiştir. Ölçeğin
95
uygulanışı yaklaşık 40 dakika sürmüştür. Sıkılan çocukla bir müddet ara verildikten sonra kalınan yerden devam edilmiştir.