Dış ticaret, üretimi arttırmak ve geliştirmek suretiyle rekabet gücü kazanılarak dünya pazarlarından pay almak için gerçekleştirilmektedir. Dış ticaret sonucu ortaya çıkacak teknolojik değişim, milli gelirin artış hızını etkilemektedir. Dış ticaret, üretim faktörlerinin sektörler arası hareketini yeniden düzenleyerek etkinlik kazancı sağlamaktadır. Yurt içi rekabeti arttırarak verimlilik artışına neden olurken, piyasa hacmini arttırarak yerli üreticilerin ölçek ekonomilerinden yararlanmalarını sağlamaktadır. Yurt içi ikamesi mümkün olmayan ara ve yatırım mallarının temin edilmesini sağlamakta; böylelikle kapasite kullanım oranlarının artmasına ve verim artışına neden olmaktadır. Dış ticaret ülkeler ve sektörler arası bilgi akışını kolaylaştırarak teknolojik ilerlemeye katkıda bulunmaktadır.215
Kocaeli imalat sanayi ürün ihracatı, imalat sanayi üretimindeki artışa paralel bir seyir izlemiştir. Kocaeli’de yaklaşık 450 sanayi kuruluşunun merkezlerinin başta Đstanbul olmak üzere başka illerde olması ve TUĐK’in değerlendirmelerini merkezleri
214
DPT, ‘‘Sanayinin Gelişme Stratejileri ve Rekabet Gücünün Arttırılması Çalışma Grubu Raporu’’,
2004 Türkiye Đktisat Kongresi - Çalışma Grubu Raporları-2, Cilt No 12, 2004,s. 23-28.
215
‘‘Dış Ticaret ve Kalkınma’’
göz önüne alarak yapması nedeniyle, mevcut ihracat rakamlarının sağlıklı olmadığı gözlenmiştir.
Kocaeli’deki sanayi kuruluşları esas alınarak Đhracatçı Birlikler nezdinde yapılan araştırmalarda, Kocaeli’nin 2005 yılı toplam ihracat rakamının yaklaşık 8.874 milyon dolar olduğu görülmektedir. Söz konusu tespite göre Kocaeli’nin Türkiye toplam ihracatı içindeki payı % 12,3’tür.216
Kocaeli’de 2006 yılı sonu itibariyle faaliyet gösteren 1.567 sanayi işletmesinin 118’i yabancı sermayeli kuruluşlardan oluşmaktadır. Yabancı sermayeyi oluşturan kuruluşlar arasında Alman firmaları başı çekmekte olup, büyük ölçekteki diğer yabancı sermayeli kuruluşlar, Ford Otomotiv, Türk Pirelli, Goodyear, Hyundai, Frito Lay, Honda vb.’dir. Bölgedeki firmaların çoğunluğu (% 56,6) üretim teknolojisi olarak ileri ve son teknolojili üretim kullanırken, bazı firmaların (% 4,8) birden fazla üretim teknolojisini bir arada kullandığı görülmektedir. Öte yandan, üretim teknolojileri sektörel açıdan değerlendirildiğinde; özellikle, gıda, kağıt ve basım, ilaç ve diğer kimyasal ürünler, petrol ve sinai gazlar, metal ana sanayi, kablo elektrik ve diğer sanayi sektörlerinde yüksek oranda ileri ve son teknoloji kullanılmaktadır.217
Körfez Bölgesi, Türkiye’nin önemli sanayi komplekslerini bünyesinde barındırmaktadır. Bu sebeple, 1980’lerden itibaren ağırlık verilen sanayileşme politikaları açısından Kocaeli önem teşkil etmektedir. Nitekim, Türkiye çapında yıllara yaygın yakalanan yüksek oranlı ihracat artışında Kocaeli ilinin katkısı büyük olmuştur. 2002 yılı sonunda 505 ihracatçı firması ile ihracata 1,2 milyar dolar katkı sağlayan Kocaeli, 2006 yılı sonunda 2002 yılına göre firma sayısında yüzde 50’lik artışla 773 firmaya ulaşmış ve ihracat rakamlarında 2002 yılına göre yüzde 300’lük artış sağlayarak ülke ekonomisine 4,9 milyar dolarlık katkıda bulunmuştur.218
Gebze Serbest Bölgesi’nde, teknoloji-yoğun üretim kapasitesinin artırılmasına yönelik teknolojik yatırımlara ve ar-ge faaliyetlerine özel bir önem verilmektedir. Bu
216
http://www.kocaeli.gov.tr/ilhk/itih.php, Erişim: 15.04.2007.
217
KSO, Kocaeli Đli Ekonomik ve Sosyal Yapısı, a.g.e., s. 3.
218
nedenle, ekonomide geleneksel mal üretiminden teknoloji yoğun mal üretimi ve ihracatına dönüşümün ivme kazandığı son dönemde Gebze Serbest Bölgesinin önemi giderek artmaktadır.
2006 yılında dış ticaret kompozisyonunda, sanayi ürünlerinin ağırlığı üretimdeki artışa paralel şekilde artmıştır. Bu durum, Kocaeli’de ihracatın hem nicelik hem de nitelik bakımından geliştiğinin bir kanıtıdır. Ekonomi geleneksel-emek yoğun mamuller ihraç eden bir ekonomiden, teknoloji yoğun ürünler ihraç eden bir yenilik- inovasyon ekonomisine dönüşmektedir. Nitekim, 2006 yılında teknoloji yoğun üretim yapan ve uluslararası ticarette katma değeri yüksek olan taşıt araçları ve yan sanayi, elektrik-elektronik, makine imalat ve kimya sanayi gibi sektörlerin ihracattaki payları artmaya devam etmiştir.219
Kocaeli’de yerleşik KOBĐ’lerin % 53,71’i ihracat yapmaktadır. Sıklıkla ihracat yapılan ülkeler içinde, Almanya, Rusya, Đran, Fransa ve Đngiltere ilk sırada yer alırken, bu ülkeleri Bulgaristan, Đtalya, Azerbeycan, Đsrail ve Romanya izlemektedir. Đhracat yapılmama nedeni olarak kaynak yetersizliği unsuru dikkat çekmektedir. Kaynak yetersizliği, sermaye, teknoloji ve malzeme eksikliğini ifade etmektedir. Đhracatın önündeki engeller, dış pazarı tanımama, iç pazarda tatmin, aracı işletme bulamama, uygun fiyatta mal ve hizmet sunamama, yabancı dil eksikliği ve kaliteli mal sunamama şeklinde sayılabilmektedir.220
2006 yılında Kocaeli’den ihracat yapan ilk 10 imalat sanayi kuruluşu, Türkiye Petrol Rafineleri A.Ş., Areva T&D Enerji Endüstrisi A.Ş., Yıldızlı Fındık ve Tarım Ürünleri Ltd., Autoliv Cankor Oto. Emniyet Sistemleri A.Ş., Kent Gıda Mad. Sanayi ve Ticaret A.Ş., Honda Türkiye A.Ş., Sandoz Đlaç Sanayi ve Ticaret A.Ş., Enpay Endüstriyel Pazarlama ve Yatırım A.Ş., Teklas Kauçuk San. ve Ticaret A.Ş. ve Nuh Çimento Sanayi ve Ticaret A.Ş. şeklinde bir sıralama görülmektedir. Türkiye çapında ihracatta bir rekorun kırıldığı 2007 Mart ayında bu sıralama Türkiye Petrol Rafineleri A.Ş., Areva T&D Enerji Endüstrisi A.Ş., Honda Türkiye A.Ş., Autoliv Cankor Oto. Emniyet Sistemleri A.Ş., Kent Gıda Mad. Sanayi ve Ticaret A.Ş., Enpay Endüstriyel
219
Harun Çelik, ‘‘Kürşat TÜZMEN: Sanayileşme Politikamızın Ağırlık Merkezinde Kocaeli Var’’,
Kocaeli Büyükşehir Dergisi, Ocak- Şubat 2007, ss. 8-9.
220
Pazarlama ve Yatırım A.Ş., Sandoz Đlaç Sanayi ve Ticaret A.Ş., Teklas Kauçuk San. ve Ticaret A.Ş., Nuh Çimento Sanayi ve Ticaret A.Ş. ve Crown Cork & Seal Ambalaj A.Ş. şeklinde sıralanmaktadır.221
3.3.1. Kocaeli’de Dış Ticaretin Gelişimi
Tablo-56’da 1990-2006 dönemine ait Kocaeli ihracat ve ithalat verileri ile bunlara ait indeks değerleri verilmiştir. Kocaeli’de dış ticaretin gelişimi Tablo- 56’dan incelendiğinde, 1994 ve 2001 kriz dönemlerinde bir daralma ve kriz sonrasında görülen yüksek oranlı ihracat dikkati çekmektedir. 1990 yılında 4,5 milyar dolar düzeyinde olan dış ticaret hacmi, 2005 yılında 30 milyar dolar seviyesine yükselmiş ve ülke ticaret hacminin % 16,5’ini karşılar duruma gelmiştir.
2005 ve 2006’da ithalatın yüksek seyretmesinde, ekonomik büyüme, imalat sanayinde üretim artışı, kur gelişmeleri ve bunun yanı sıra petrol ve emtia fiyatlarında yaşanan artışların etkisi görülmektedir.222 Tüm bu gelişmelere karşılık takip edilen yıllarda, ihracatta da belirgin bir artış görülmektedir.
Tablo-56: Kocaeli’nin Yıllar Đtibariyle Đthalat ve Đhracatı (1990-2006)
YILLAR ĐTHALAT (USD) ĐHRACAT (USD) DIŞ TĐCARET
HACMĐ (USD) X* M* 1990 3.725.663.000 829.086.000 4.554.749.000 100 100 1991 3.312.818.000 911.331.000 4.224.149.000 109,92 88,91 1992 3.414.966.000 879.371.000 4.293.337.000 106,06 91,66 1993 5.705.224.000 1.350.522.000 5.089.328.401 162,89 153,13 1994 3.389.759.035 1.040.479.615 4.430.238.650 125,49 90,98 1995 5.628.274.913 1.114.444.279 6.742.719.192 134,41 151,06 1996 6.531.272.265 1.155.496.729 7.686.768.994 139,36 175,30 221
Türkiye Đhracatçılar Meclisi, Mart 2007 Đhracat Rakamları Basın Toplantısı, 2 Nisan 2007, Gölcük, Kocaeli, s. 7.
222
Đhracat Genel Müdürlüğü, 2006 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Đhracatının Genel ve Sektörel
1997 7.408.544.808 1.289.311.818 8.697.856.626 155,51 198,85 1998 6.482.992.050 1.100.519.716 7.583.511.766 132,73 174,00 1999 5.576.168.466 918.004.612 6.494.173.078 110,72 149,66 2000 8.188.490.693 1.013.595.956 9.202.086.649 122,25 219,78 2001 6.375.000.000 1.570.000.000 7.945.000.000 189,36 171,11 2002 7.273.000.000 2.035.000.000 9.308.000.000 245,45 195,21 2003 11.125.600.053 2.671.095.927 13.796.695.980 322,17 298,62 2004 18.283.000.000 7.198.000.000 25.481.000.000 868,18 490,73 2005 22.110.000.000 8.874.000.000 30.984.000.000 1070,33 593,45 2006 (7 ay) 15.039.000.000 5.509.000.000 20.548.000.000 664,46 403,65 Kaynak: KSO, Kocaeli Đli Ekonomik ve Sosyal Yapısı, Kocaeli Sanayi Odası Yayını, 2005, s. 4. * Đndeksler 1990 yılı baz alınarak tarafımızdan oluşturulmuştur. (X: Đhracat Đndeks, M: Đthalat Đndeks)
2007 Mart ayında Türkiye genelinde en çok ihracat yapan ilk 10 il sıralamasında Kocaeli toplam ihracatın % 4,71’ini karşılayarak dördüncü sırada yer almıştır. Birinci il 4,173 milyar dolarla toplam ihracatın % 46,71’ini karşılayan Đstanbul, ikinci toplam ihracatın % 9,12’sini karşılayan Bursa ve üçüncü sıradaki il toplam ihracatın % 6,3’unu karşılayan Đzmir’dir. Kocaeli’yi Ankara, Sakarya, Manisa, Gaziantep, Denizli ve Adana izlemektedir.223
2007 yılında Kocaeli’nden en çok ihracat yapılan ilk 10 ülke sırasıyla Almanya, Đngiltere, Đtalya, Fransa, Đspanya, Rusya, Romanya, ABD, Birleşik Arap Emirlikleri ve Irak’tır. 2007 Mart ayında Kocaeli’nden ihracat yapılan ilk 10 ülke sırasıyla Güney Afrika Cumhuriyetleri, Singapur, Đtalya, Fransa, Hırvatistan, Cebeli Tarık, Almanya, Yunanistan, Macaristan ve Đspanya’dır.224
2007 yılında Kocaeli’nden yapılan ihracatın sektörel ayrımında, kimyevi maddeler ve mamül sanayi başı çekerken, bu sektörü taşıt araçları ve yan sanayi, elektrik-elektronik, demir çelik, demir ve demir dışı metal, hububat- bakliyat- yağlı tohum ve mamül sanayi, çimento ve toprak ürünleri, makine ve aksamları, fındık ve mamülleri, tekstil ve hammaddeleri sanayi izlemektedir.
223
Türkiye Đhracatçılar Meclisi, Mart 2007 Đhracat Rakamları Basın Toplantısı, a.g.e., s. 13-14.
224
2007 Mart ayında Kocaeli’den yapılan ihracatta ilk 5 ürün sırasıyla 95 oktam kurşunsuz benzin, fuel oil 6, fuel oil 5, fuel oiller- özel bir işleme tabi tutulacak olanlar, motorin-sülfür oranı % 0,2’den büyük olanlar olarak şeklinde sıralanmaktadır. 2007 Mart ayında Türkiye genelinde ihracatı yapılan ilk 5 ürün ise sırasıyla, silindir hacmi 2500 cm3’ten küçük ve taşıma kapasitesi 5 tondan küçük olan dizel/yarı dizel yeni taşıtlar, enine kesiti 10 mm ve 26 mm çentik aralığında olan ve yiv vb. şekil bozukluğu olan yuvarlak çubuklar, tişörtler-fanilalar-atlet-kaşkor vb. pamuk örme ürünler, silindir hacmi 1500 cm3’ten küçük olan dizel/yarı dizel yeni binek otomobiller ve son olarak silindir hacmi 1000-1500 cm3 aralığında olan yeni binek otomobilleridir.225
Türkiye Đhracatçı Birliği Meclisi veri tabanına göre 2000-2006 yılları arasında Kocaeli ihracatında ağırlığa sahip ürün grupları; iç fındık ve işlenmiş fındık, şeker ve şeker mamülleri, kakaolu mamüller, diğer gıda müstahzarları, kumaş, elyaf, iplik, ağaç ve ağaç mamülleri, ağaç ve orman ürünü mobilyalar, sabun ve yıkama müstahzarları, uçucu yağ ve kozmetikler, mineral maddeler, mineral yakıtlar, muhtelif kimyasal maddeler, mineral yakıt-mineral yağ ve ürünleri, organik kimyasallar, yapıştırıcı- tutkal ve enzimler, boya-vernik-mürekkep ve müstahzarları, eczacılık ürünleri, yontulmaya elverişli mermer, diğer toprak ürünler, çimeno, cam ve cam mamülleri, seramik mamüller, plastikler ve mamülleri, kauçuk- plastik ve lastik işleme, kauçuk- kauçuk eşya, kağıt ve karton, inşaat ve madencilikte kullanılan makineler, diğer makine aksam ve parçaları, gıda sanayi makine aksam ve parçaları, makineler, hadde ve döküm makine ve kalıpları, yük kaldırma- taşıma ve istifleme makinaları, tekstil ve konfeksiyon makine aksamları, reaktör ve kazanlar, takım tezgahları, pompa ve kompresörler, türbin- turbojet ve turbo propeller, otomotiv ana sanayi, otomotiv yan sanayi, diğer taşıt araçları, endüstriyel klima ve soğutma cihazları, elektronik cihaz ve parçalar, elektrik ve enerji, diğer alet ve cihazlar, adi metallerden diğer eşya, diğer hazır eşya, demir- çelik mamülleri, demir çelikten mamül eşya, demir dışı metal üretimidir.
Tablo-57: Kocaeli’de Đhracatın Sektörel Dağılımı (2001-2006)
SEKTÖRLER (Rev. 2) ĐLDEN YAPILAN ĐHRACAT TUTARI (USD)
225
2001 2002 2003 2004 2005 2006 Gıda-Đçki-Tütün Sanayi 36850819 30295222 62655208 121272669 170673442 231307812 Dokuma-Giyim-Deri Sanayi 31440934 43676997 58489019 75774363 119198090 28357172 Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi 5990218 5645886 10247749 12802321 11355750 13367115 Kağıt-Kağıt Ürünleri ve Basım Samayi 74281971 79618105 131391976 209849353 301227282 273032099 Kimya Sanayi 430641813 725651798 946196547 1282027394 2229876595 3427725230 TaşaToprağa Dayalı Sanayi 44533288 62258022 72189246 82861250 125849603 99238564
Ana Metal Sanayi 623739043 947146030 1281169745 1784587349 2958180763 4073027991
Metal Eşya Sanayi 240648423 287405074 388436232 570185465 559242886 746248237
Diğer Đmalat Sanayi 237610 251989 523546 490311 866471 6377635
TOPLAM 1488364120 2181949120 2951299260 4139850430 6476470880 8898681850
ĐLDEN YAPILAN ĐHRACATIN SEKTÖREL AĞIRLIĞI %
SEKTÖRLER (Rev. 2) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Gıda-Đçki-Tütün Sanayi 2,48 1,39 2,12 2,93 2,64 2,60 Dokuma-Giyim-Deri Sanayi 2,11 2,00 1,98 1,83 1,84 0,32 Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi 0,40 0,26 0,35 0,31 0,18 0,15 Kağıt-Kağıt Ürünleri ve Basım Samayi 4,99 3,65 4,45 5,07 4,65 3,07 Kimya Sanayi 28,93 33,26 32,06 30,97 34,43 38,52 TaşaToprağa Dayalı Sanayi 2,99 2,85 2,45 2,00 1,94 1,12
Ana Metal Sanayi 41,91 43,41 43,41 43,11 45,68 45,77
Metal Eşya Sanayi 16,17 13,17 13,16 13,77 8,63 8,39
Diğer Đmalat Sanayi 0,02 0,01 0,02 0,01 0,01 0,07
TOPLAM 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00
Kaynak: Đbrahim Özçelik ‘‘Türkiye Đhracatçılar Birliği Meclisi Veri Tabanı’’. * Bu rakamlar firma merkezlerini baz almaktadır. (Fasıllar bazındaki değerler, Rev. 2’ye göre tasniflenmiştir.)
Tablo-57’de Rev. 2’ye göre 2001-2006 dönemine ait ihracat verileri görülmektedir. Kocaeli’den yapılan toplam ihracat tutarı izlenen dönemde sürekli bir artış eğilimi göstermektedir. Đhracatın sektörel dağılımına bakıldığında, 2001 yılında toplam ihracata katkısı bakımından önemli payı bulunan ilk üç sektör, ana metal, kimya ve metal eşya sanayidir. 2002 yılında da benzer tablo izlenmekle birlikte ana metal ve kimya sanayinde ihracat miktarındaki artışa karşılık, metal eşya sanayi ihracat tutarı bir önceki yıla göre gerilemiştir. Kimya sanayi ihracatı tutarı, 2003 ve 2004 yıllarında yaşanan düşüşe karşılık 2006 yılı sonunda toplam ihracatın % 38,52’sine ulaşmıştır. Ana metal sanayi il toplam ihracatındaki payını 2003 ve 2004 yıllarında korumuş, takip eden yıllarda nispeten yüksek bir performans sergilemiştir. Metal eşya sanayi, her yıl ilden yapılan toplam ihracat tutarının önemli bir payını oluşturmakla birlikte, sektör ihracat rakamları 2001-2006 dönemi boyunca sürekli bir
düşüş trendi içerisindedir. Taşa ve toprağa dayalı sanayi, orman ürünleri ve mobilya, dokuma-giyim-deri sanayinde de metal eşya sanayine benzer şekilde söz konusu dönem boyunca sürekli bir düşüş trendi hakimdir.
Kocaeli Sanayi Odası tarafından Kocaeli’de yerleşik imalat sanayi firmalarına yönelik olarak yapılan anket sonuçlarına göre, ankete katılan firmalar kullandıkları hammadde veya ara mallarının % 48,46’sını ithal etmektedirler.226 Özel sektörün yüksek girdi maliyetleri, katı çalışma mevzuatı, ağır istihdam vergileri, bürokrasi, 2002-2005 dönemindeki düşük kur gibi çok ciddi dezavantajlara rağmen ihracat artışına katkı sağlaması dikkat çekicidir.
3.3.2. Kocaeli’nin Türkiye Dış Ticaretindeki Yeri
2000-2004 döneminde Türkiye dış ticaretinde sektör payları, % 29 ile makine- ulaşım araçları sektörü, % 10 ile kimya sanayi, % 9 maden-tarımsal hammadde- demir dışı metaller sanayi, % 8 dokuma, % 7 gıda, % 7 yarı mamul, % 6 demir-çelik, % 5 tüketim malı, % 10 yakıt sanayi ve % 9 ile hazır giyim sanayi şeklinde sıralanmaktadır. Đthalatta 2000-2004 dönemindeki sektör payları ise, % 33 ile makine ve ulaşım sektörü, % 17 ile yakıt sektörü, % 15 ile kimyasallar ve % 35 ile diğer sektörlerdir.227
2004 yılında Türkiye toplam ihracat artışında öne çıkan sektörlerin kapasite kullanım oranlarında artış gözlenmiştir. Diğer taraftan, tüketim malı ithalatının artışı ile 2003 yılında ekonomideki canlanmanın beklenenin üstünde olması ve büyüyen ihracata bağlı olarak ara malı ithalatının artması, toplam ithalattaki % 42,4 oranındaki artışta etkili olmuştur.228 Euro-dolar paritesinde, 2003 yılında euro lehine yaşanan gelişmenin nominal etkisi ve 2004 yılının ilk dokuz aylık döneminde azalan
226
KSO, Kocaeli Đmalat Sanayi 2006 Üçüncü Çeyreğindeki Gelişmeler Temmuz-Eylül, a.g.e., s. 4.
227
Mustafa Sönmez, ‘‘Türkiye Đhracatının Đthalata Bağımlılığı 2000-2004’’ www.econt.metu.edu.tr/ihracatin_ithal_bagimliligi.pdf, s. 23., Erişim: 10.05.2007.
228
M. Kemal Günay, ‘‘2003-2004 Yıllarında Türkiye’nin Dış Ticaretine Đlişkin Gelişmeler’’ , Dış
faizlerle kolaylaşan kredi imkanlarına bağlı olarak artan tüketim talebi ithalatı artıran unsurlardır.
2004 ithalat artışına en çok katkı yapan mal grupları, kazanlar, makineler ve mekanik cihazlar, elektrikli makine ve cihazlar, demir-çelik ve ham petrol dahil mineral yakıt ve yağlar olmuştur. Đhracata en büyük katkıyı kara taşıtları, bunların aksam ve parçaları tarafından sağlamıştır. Đhracata katkı yapan diğer mal grupları, demir-çelik, elektrikli makine ve cihazlar; kazanlar, makineler ve mekanik cihazlar ihracatıdır. Bununla birlikte otomotiv sanayi, elektrikli makine ve cihazları sanayi, demir çelik sanayi ve tekstil konfeksiyon sektörü toplam ihracattaki payı % 55’in üzerinde gerçekleşmiştir.229 Benzer dönemlerde Türkiye’nin ithalat artışına sebep olan mal gruplarının, Kocaeli’nin yoğunluklu ihraç ürünleriyle eşleştiği görülmektedir. Kocaeli’de ihracat otomotiv ana ve yan sanayi, petro- kimya sanayi, plastik sanayi, metal ana sanayi, elektrikli alet ve cihaz sanayide yoğunlaşmıştır. Ülke genelinde ithal edilen bu mal grupları Đl’den yoğunlukla ihraç edilmektedir. Kocaeli orta ve ileri teknoloji mal üretiminde uzmanlaşmış, katma değeri yüksek mallar üretmektedir.
Kocaeli’nin Türkiye dış ticaretindeki payı Tablo-58’de verilmiştir.1999 ve 2000 yıllarında artan dış ticaret hacminin 2001 ve 2002 yıllarında krizin etkisiyle bir miktar düştüğü ve bu yıldan sonra 2003 yılında yeniden yükselerek, 2004-2005 döneminde yine büyümenin etkisiyle % 16,5’lara ulaştığı görülmektedir. 2004 ve 2005 yıllarında Kocaeli ihracatının Türkiye ihracatındaki payı belirgin şekilde artmıştır. Aynı yıllarda Kocaeli ithalatının Türkiye’deki payı görece düşük seviyede kalmaktadır.
Tablo-58: Kocaeli’nin Yıllar Đtibariyle Dış Ticarette Payı (1999-2005)
KOCAELĐNĐN YILLAR ĐTĐBARĐYLE DIŞ TĐCARETTEKĐ PAYI
Türkiye (USD) Kocaeli (USD) Payı
1999
Đthalat 40.686.746.417 5.576.168.466 13,71
229
Đhracat 26.587.224.962 918.004.612 3,45 Dış Ticaret Hacmi 67.273.971.379 6.494.173.078 9,65 2000 Đthalat 54.502.820.503 8.188.490.693 15,02 Đhracat 27.774.906.045 1.013.595.956 3,65 Dış Ticaret Hacmi 82.277.726.548 9.202.086.649 11,18 2001 Đthalat 41.399.000.000 6.375.000.000 15,39 Đhracat 31.334.000.000 1.570.000.000 5,01 Dış Ticaret Hacmi 72.733.000.000 7.945.000.000 10,92 2002 Đthalat 51.203.000.000 7.273.000.000 14,2 Đhracat 35.753.000.000 2.035.000.000 5,7 Dış Ticaret Hacmi 86.956.000.000 9.308.000.000 10,7 2003 Đthalat 63.017.000.000 11.125.600.053 17,6 Đhracat 47.253.000.000 2.671.095.927 5,6 Dış Ticaret Hacmi 110.270.000.000 13.796.695.980 12,5 2004 Đthalat 95.000.000.000 18.283.000.000 19,2 Đhracat 61.000.000.000 7.198.000.000 11,8 Dış Ticaret Hacmi 156.000.000.000 25.481.000.000 16,3 2005 Đthalat 115.974.000.000 22.110.000.000 19,1 Đhracat 72.184.000.000 8.874.000.000 12,3 Dış Ticaret Hacmi 188.158.000.000 30.984.000.000 16,5 Kaynak: http://www.kocaeli.gov.tr/ilhk/itih.php, Erişim: 15.04.2007.
Çalışan başına ihracat göstergesi bakımından Türkiye ve Kocaeli verileri Tablo 59’da sunulmuştur. Kocaeli imalat sanayinde çalışan başına ihracat ortalaması, Türkiye ortalamasını 1997 yılında geçerken, 1998-2000 döneminde bu oran Türkiye’dekinin gerisinde kalmıştır. Kocaeli oransal olarak Türkiye ihracatının önemli bir kısmını karşıladığı için, ortalamanın altında kaldığı dönemlerdeki farkı istihdam unsurunda aramak gerekmektedir.
Kocaeli Türkiye
1997
Đhracat (USD) 1.305.490.956 26.261.071.786 Çalışan Sayısı (kişi) 52.248 1.125.310 Đhracat/Çalışan Sayısı (USD) 24.986 23,337
1998
Đhracat (USD) 1.100.519.716 26.973.951.738 Çalışan Sayısı (kişi) 63.289 1.188.944 Đhracat/Çalışan Sayısı (USD) 17.389 22.687
1999
Đhracat (USD) 918.004.612 26.587.224.962 Çalışan Sayısı (kişi) 58.873 1.110.439 Đhracat/Çalışan Sayısı (USD) 15.593 23.942
2000
Đhracat (USD) 1.013.595.956 27.774.906.045 Çalışan Sayısı (kişi) 59.077 1.127.269 Đhracat/Çalışan Sayısı (USD) 17.157 24.639
2001
Đhracat (USD) 1.570.411.880 31.334.216.356 Çalışan Sayısı (kişi) 61.080 1.093.193 Đhracat/Çalışan Sayısı (USD) 25.710 28.660 Kaynak: KSO, Kocaeli Đmalat Sanayi Üretimi, Kocaeli Sanayi Odası Yayını, 2001, s. 12.
3.3.2.1. Türkiye’nin Đlk 1000 Đhracatçı Firması Đçinde Kocaeli’de Yerleşik Sanayi Kuruluşlarının Profili
Türkiye Đhracatçılar Meclisi (TĐM) tarafından hazırlanan “2005 Yılı Türkiye’nin En Büyük Đlk 1000 Đhracatçı Firması” yayınına göre Kocaeli’de yerleşik firmaların Türkiye 2005 ihracat tutarının (73.476.000.000 dolar) yaklaşık % 70’ini (51.420.017.027 dolar) karşıladığı görülmektedir. 2004 yılında “En Büyük Đlk 1000
Đhracatçı Firma” içinde Kocaeli’de yerleşik 65 firma yer alırken, 2005 yılında bu rakam 62’ye düşmüştür.
En büyük 1000 ihracatçı firmanın 2004 ve 2005 ihracat rakamları sırasıyla, 49,03 ve 51,42 milyar dolardır. Bu firmaların içerisinde yer alan Kocaeli firmalarının ihracat rakamlarıysa sırasıyla, 5,65 ve 7,35 milyon dolardır. Đlk 1000 ihracatçı firma içinde yer alan Kocaeli firmalarının iç satış tutarları Türkiye’deki toplam iç satış tutarının % 14,3’ünü oluşturmaktadır. 2005 yılında 1000 büyük ihracatçı firmanın ihracat tutarı, bir önceki yıla göre % 4,8 oranında artarken, söz konusu yıl bu firmalar içinde Kocaeli’de yerleşik bulunan imalat sanayi kuruluşlarının ihracat tutarı bir önceki yıla göre % 30 oranında artış göstermiştir.230
Ford Otomotiv Sanayi ve Tic. A.Ş. 2004 ve 2005 yıllarında Türkiye’nin en büyük 1000 ihracatçı firması içindeki sırasını korumuş ve 3. olarak üretimini sürdürmüştür. Kocaeli’de yerleşik bulunan, Türkiye Petrol Rafineleri A.Ş., Hyundaı Assan Otomotiv San. ve Tic. A.Ş., Goodyear Lastikleri Türkiye A.Ş., Sarkuysan Elektronik Bakır San. ve Tic. A.Ş., Petkim Petrokimya Holding A.Ş., Türk Pirelli Lastikleri A.Ş., Kordsa Endüstriyel Đplik ve Kord Bezi San. ve Tic. A.Ş., Areva T&D Enerji End. A.Ş., Kroman Çelik Sanayi A.Ş., Türk Henkel Kimya San. ve Tic. A.Ş., Akpa Alüminyum Plastik San. ve Tic. A.Ş., Aygaz A.Ş. Türkiye ihracat göstergesi bakımından Türkiye’de başta gelen firmalardır. Dikkat edilirse bu firmalar, orta teknoloji ürün ihraç eden, katma değeri yüksek üretim yapan firmalardır.
Tablo-60: Türkiye’de Đlk 1000 Büyük Đhracatçı Firmada Kocaeli’de Yerleşik Firmalar Sıralaması 2004-2005 FĐRMALAR 2004 Đlk 1000 Firmadaki Sıra 2005 Đlk 1000 Firmadaki Sıra Ford Otomotiv Sanayi A.Ş. 3 3 Türkiye Petrol Rafineleri A.Ş. 6 4 Hyundaı Assan Otomotiv San. ve Tic. A.Ş. 36 37 Goodyear Lastikleri Türkiye A.Ş. 37 27 Sarkuysan Elektronik Bakır San. ve Tic. A.Ş. …. 32
230
KSO, Türkiye’nin En Büyük Đlk 1000 Đhracatçı Firması Đçerisinde Kocaeli’de Yerleşik
Sanayi Kuruluşlarının Profili – 2004, Kocaeli Sanayi Odası Yayınları, Yayın No 2005 Arş.12,
Petkim Petrokimya Holding A.Ş. 41 35 Türk Pirelli Lastikleri A.Ş. 42 36 Kordsa End. Đplik ve Kord Bezi San. ve Tic. A.Ş. …. 44 Areva T&D Enerji End. A.Ş. 49 48 Kroman Çelik Sanayi A.Ş. 54 535 Türk Henkel Kimya San. ve Tic. A.Ş. …. 585 Akpa Alüminyum Plastik San. ve Tic. A.Ş. …. 631
Aygaz A.Ş. 64 50
Brisa Bridgestone Sabancı San. ve Tic. A.Ş. 68 112 Sandoz Đlaç Sanayi A.Ş. …. 121 Đlsan Đlaç ve Hammaddeleri San. A.Ş. 81 …. Yıldızlı Fındık ve Tarım Ürünleri…. …. 57 Federal Mogul Sapanca Segman ve Gömlek Üretim
Tesisleri A.Ş. 84 62
Delphi Automotive Systems Ltd. Şti. 87 …. Autoliv Cankor Oto. Emniyet Sist. San. ve Tic. A.Ş. 91 96 Honda Türkiye A.Ş. 111 219 Hisar Çelik Döküm San. ve Tic. A.Ş. …. 223
Çelikord A.Ş. 131 174
Turcas Petrol A.Ş. 138 …. Hayat Kimya San. A.Ş. 139 138 Sakosa Sabancı End. Đplik ve Kordbezi San. ve Tic.
A.Ş. 149 127
Teklas Kauçuk San. ve Tic. A.Ş. 161 146 Valeo Otomotiv Sistemleri End. A.Ş. …. 150 Bufer Elektrik San. A.Ş. …. 151 Kent Gıda Maddeleri San. ve Tic. A.Ş. …. 157 AL-co Alüminyum Bakır ve Maden San. ve Tic. A.Ş. 194 …. Tezcan Galvanizli Yapı Elemanları San. ve Tic. A.Ş. …. 132 Anadolu Isuzu Otomotiv San. ve Tic. A.Ş. …. 206 Teknik Malzeme Tic. Ve San. A.Ş. 219 227 Özdilek Alışveriş Merkezleri ve Tekstil San. A.Ş. 238 348 Enpay Endüstriyel Pazarlama ve Yatırım A.Ş. 250 165 Sedef Gemi Đnşaatı A.Ş. 257 …. Debant Plastik Sanayi A.Ş. 258 …. Arçelik LG Klima San. ve Tic. A.Ş. 326 …. Nuh Çimento Sanayi A.Ş. 353 126
Đzocam San. ve Tic. A.Ş. 473 448 Kastamonu Entegre Ağaç San. ve Tic. A.Ş. 481 358 Göktaş Yassı Hadde Mamulleri San. ve Tic. A.Ş. …. 375 Alper Fındık ve Gıda San. A.Ş. …. 415 Arfesan Arkan Fren Elemanları San. ve Tic. A.Ş. …. 420 Beksa Çelik Kord A.Ş. …. 424 Zf Sachs Süspansiyon Sistemleri San. ve Tic. A.Ş. 482 874 Süperlas Süperlastik Kauçuk ve Plastik San. A.Ş. 483 429 Cognis Kimya San. ve Tic. A.Ş. 490 480 S.E.P. Gıda San. ve Tic. A.Ş. 501 …. Pulver Kimya San. ve Tic. A.Ş. 531 ….