Lojistik ve ticaretin kolaylaştırılmasında öncelikler ülke ya da bölge düzeyinde ayarlanmaktadır. Ancak, bir tedarik zincirinin sağlamlığı bu zincirin en zayıf halkasına bağlı olduğundan, tek bir alandaki gelişimin faydaları diğer alanlardaki ticaret engelleri kaldırılmadan görülmeyebilir. Lojistik performansta gözlenen engeller ülkelerin kaydettikleri gelişmeler ile benzer eğilimler göstermektedir. 2007 yılı Raporunda belirtildiği üzere ülkeler aşağıda bildirilen dört ana gruptan birine girmektedirler. (Şekil 3)
27
Şekil 3. LPI Puanlarının Kümülatif Dağılımı
Lojistik Dostu(en üst grup)- yüksek performanslı ve çoğu yüksek gelirli ekonomiler
İstikrarlı performans gösterenler (ikinci grup)- güçlü lojistik müşterileri olan yükselen ekonomiler
Kısmen iyi performans gösterenler(üçüncü ve dördüncü grup)- kötü performansın sebeplerinin üzerine henüz eğilmemiş düşük ya da orta gelirli ülkeler
Lojistikte kötü olan ülkeler (en alt grup)- lojistik alanında ciddi kısıtlar olan ülkeler (en az gelişmiş ülkeler)
Bu kategorileri kullanarak ve değişik performans faktörlerinin analizine dayalı olarak bu dört grup ülkenin karşılaştığı tipik engellerin kaba bir tipoloji tanımlanabilir. (Tablo 8)
28
Tablo 8. LPI’da Ülke Tipolojisi
Pratik ticaret veya ulaşım kolaylığı reformunun başarılması son yıllarda önemli bir gelişme önceliği haline gelmiştir. Ticareti kolaylaştırmada geleneksel çabalar, özellikle bilgi teknolojisi kullanımı yoluyla ticari altyapı yatırımlarını destekleme ve gümrükleri modernize etme üzerine yoğunlaşmıştır. Fakat, bu Raporda odaklanmanın, lojistik hizmet piyasası, sınır süreçlerinin koordinasyonu, birleşik sınır geçiş girişimleri (özellikle kara ile çevrili ülkelerde) gibi müdahaleye ihtiyaç duyulan alanlarda da genişletilmesine ihtiyaç duyulduğu vurgulanmaktadır.
“Logistics unfriendly” grubundan “partial performers” grubuna ilerlemek için bir ülkenin LPI puanında ciddi bir yükseliş olması gerekmektedir. “Consistent performers”
ile “partial performers” arasındaki fark nispeten daha az olmakla beraber bir gruptan diğerine geçiş, zayıf alanlarda sürekli tasarım ve reformların uygulanmasına bağlıdır.
“Consistent performers”dan “logistics friendly” grubuna geçmek yine önemli bir gelişme gerektirmektedir.
Farklı politika cephelerinde aynı anda ileriye doğru hareket zor olsa da ticaretin kolaylaştırılması alanındaki gelişmeler yakınsama sürecine katkıda bulunmaktadır.
29
Bu çabaların bazıları ülke düzeyinde uygulanan reformlardan kaynaklanmaktadır.
Diğerleri, ticaretin kolaylaştırılması reformlarının etkin olabilmesi için kara ile çevrili ülkelerde kara sınır ticareti ve transit ticaret gibi ikili ve bölgesel işbirliği planlarına ihtiyaç duymaktadır.
Altyapı
LPI anket verileri başarılı ticaretin kolaylaştırılması projelerini yansıtarak, cesaret verici eğilimleri göstermektedir. Liman yönetiminde, liman idaresinin yasal ve düzenleyici görevlerini ticari aktivitelerden ayırması artık gelişmekte olan ülkelerde –konteyner terminal işletmeciliğinde başarılı özel sektör katılımıyla ilgili pek çok örnekle beraber-bir standart haline gelmiştir. Gümrük işlemlerinin otomasyonu beraber-birkaç ülke dışında yaygın hale gelmiştir. Fakat lojistik uzmanları, altyapı performansı ve kalitesinin (özellikle karayolları ve limanlar) gelişmekte olan ülkelerde önemli etkenlerden olduğunu doğrulamışlardır. Taşıma acentelerinin demiryollarına büyük güvensizliği sürpriz değildir. Fakat bu durum, dünya çevre dostu taşıma modlarına geçişle karbon emisyonunu azaltma arayışı içindeyken bir problem teşkil etmektedir.
Şimdiye kadar etkin konteyner taşımacılığında karayolları ile rekabet eden demiryolu örnekleri oldukça azdır. Sadece fiyat nedeniyle demiryolu taşımacılığının tercih edilmesi olası görünmemektedir. Lojistik performansdaki uçurumu kapatmak için demiryolu hizmetlerinde ciddi niteliksel değişiklikler yapılması gerekmektedir. Bu gelişmeler demiryolu taşımacılığı yönetimi ve işlemlerinde sıklıkla kurumsal değişikliklere bağlı olduğu için demiryolu reformu, taşımacılık sektörünün kalkınma gündeminin önemli bir parçası haline gelmektedir.
Taşımacılık Hizmetleri ve Ticaret Kalitesini Geliştirmek
Lojistik ticaret destekleme servislerinin kalitesini arttırma aynı zamanda yeni gündemin önemli bir unsurudur (Yüksek kalitenin, etkin ticaret ve taşımacılığı kolaylaştırma ve ilgili yasal reformları gerçekleştirmede önemli olduğu dikkate alınarak). Son kamyon taşımacılığı anketi, ülkeler arasındaki navlun fiyat farklılıklarının, sıklıkla taşıma sağlayıcılarının pazar yapısındaki verimsizlik ile açık rakebeti engelleyici yasal önlemlerden kaynaklandığını işaret etmektedir.
30
Problem bilinmesine rağmen hükümetler ve uluslararası toplum özel lojistik hizmetlerini geliştirici reformlar yapmak için sınırlı deneyime sahiptir. Bu yüzden yeni ticareti kolaylaştırma gündemi için yüksek kaliteli ve güvenilir hizmetleri özendirecek anlamlı teşvikler sağlamaya odaklanmak özellikle pazara giriş engellerini kaldırmak çok önemlidir.
Politik ekonomi değerlendirmeleri mevcut iş uygulamalarından sapan ya da tarihi rant arama aktivitelerini sınırlayan değişikliklerden hoşlanmayabileceği için bu gündem yeni zorluklarla mücadele etmeyi gerektirecektir. Pek çok gelişmekte olan ülkede, örneğin, gümrük komisyonculuğu lisansını almada emekli gümrük memurlarına fiili bir ayrıcalık tanınmaktadır ve uzun vadeli ekonomik etkisi olumsuz olduğunda bile, sosyal hedefleri karşılamak için gayri resmi kamyon taşımacılığı rejimlerine izin verilir. (In many developing countries, for example, customs broker licenses are a de facto privilege for retired customs officers, and fragmented informal trucking regimes are often maintained to meet social goals even when the long-term economic impact is negative.)
Sınır Yönetiminin Koordinasyonu
Ticaretin kolaylaştırılması ve lojistik gündemi gümrüklerin ötesine geçmelidir. LPI verileri gümrük işlemlerinin zaten düzeldiğini göstermektedir. Varış öncesi bildirim, online başvuru ve sonradan kontrol yaygın olarak kullanılmaktadır. (Tablo1.2) Bu gelişmeler hiç kuşkusuz Dünya Gümrük Örgütü ve Dünya Ticaret Örgütünün teknik yardım ve kapasite geliştirme destekli prensiplerinin kademeli olarak yaygınlaştırılmasından kaynaklanmaktadır.
31
Tablo 9. LPI Ülke Gruplarına Göre Sınır İdareleri İçin İyi/ Çok İyi Cevabı Verenlerin Oranı (%)
Fakat gümrükler sınır yönetiminde yer alan tek idare değildir. Diğer iki önemli kurum kalite ve standart denetim kurumları ve sağlık ve bitki sağlığı denetleme kuruluşlarıdır. LPI anket verileri, gümrük idarelerinin diğer idarelere göre daha iyi hizmet verdiklerini göstermektedir.
32
Şekil 4: Gelir Grubuna Göre 2007 Yılından 2010 Yılına Kadar İstatistiksel Olarak Büyük Değişim Gösteren Ülkelerin Sayısı
Kalite ve standartlar ile sağlık ve bitki sağlığı alanlarındaki gecikmeler ve beklenmeyen problemler tedarik zincirinde sorunlar çıkarmada gümrükler kadar etkilidirler. Bu durum lojistik performansı da genel anlamda azaltmaktadır.
Eşyaların kontrolünde daha bütünsel bir yaklaşım içinde olmak yeni gündemin önemli bir unsurudur. Bu; standartlar, sağlık, bitki sağlığı, taşımacılık ve veterinerlik kuruluşlarını içeren tüm sınır yönetimi kurumları arasında daha iyi işbirliği ve yasal uyumluluk için modern yaklaşımlar getirilmesini gerektirmektedir. Gümrük idaresinin yüksek düzey otomasyonda olması, eşya kontrollerinde seçimi risk yönetimi prensiplerine göre yapmasının katkısı, diğer devlet kurumlarının içerdikleri riski göze almadan tüm ithal eşyasını kontrol etmesi ya da otomasyonda olmaması durumunda oldukça azdır.
Bölgesel Kolaylaştırma: Ticaret Koridorlarını Daha İyi Çalışır Hale Getirmek
Lojistik dostu olmayan ülkelerin çoğu küçük ekonomilerdir ve genellikle denize kıyısı olmayan ve çatışma ortamından yeni çıkmış, daha büyük komşu ülkeler ile kurulmuş ticaret ve transit sistemlerine bağımlı ülkelerdir. Bu vakalar, ihracata dayalı aktiviteleri
33
sürekli hale getirme ve lojistik maliyetleri düşürmeye yardım etmek için uluslararası toplum tarafından acilen dikkate alınması gereken durumlardır.
Çabalar sadece ticaret koridoru altyapısını değil, aynı zamanda transit rejimi ya da bölgesel anlaşmaları da hedeflemelidir. Yıllar önce devlet müdahalesi ile tasarlanmış bu organizasyonlar, çoğu zaman hizmet kalitesi ve uluslararası lojistik ağları mevcut paradigması ile karşıt görüştedir. Kapsamlı değişiklikler gerekli olabilir. Fakat yeni rejimler ve anlaşmalar, bilhassa hizmetler ve sınır yönetimi gibi diğer boyutlardaki gelişmelere bağlı olacaklardır ve aynı engellerle karşılaşabileceklerdir.
Hem “yeni” hem de “eski” tip reformlar, ayrıca lojistik performansı arttırma amaçlı yatırımlar, politika yapıcılar, özel sektör ve diğer paydaşlar arasındaki diyaloğu canlandırmak ve etkileri izlemek için güvenilir göstergelere ihtiyaç duymaktadır. LPI ve bileşenleri uluslararası karşılaştırılabilirliği garanti etmektedir. Bunlar kabaca belirlenmiş göstergelerdir. Bunların lojistik ile ilgili spesifik göstergeleri geliştirmek için ülkelerin çabalarıyla tamamlanması gerekmektedir. Örneğin, bir kolaylaştırma için liman göstergeleri, bir rota için koridor performans göstergeleri ya da belirli faaliyetler için lojistik maliyetlerinin ölçümü. Bunları yapmaya başlayan ülke sayısı giderek artmaktadır.
4. KRİTERLER İTİBARİYLE ULUSLARARASI LOJİSTİK PERFORMANS