Lojistik Performans Endeks araştırması ülkelerin lojistik ortamları, temel lojistik süreçleri, zaman ve maliyete ilişkin detaylı bilgileri içermektedir. Yurtiçi LPI’da, anket katılımcıları faaliyet gösterdikleri ülkedeki lojistik ortam hakkında değerlendirmeler yapmışlardır. Bu bilgiler dört ana faktör grubu olan altyapı, hizmetler, sınır işlemleri ve süresi ve tedarik zinciri güvenilirliğine odaklanarak tüm lojistik performansın temel belirleyicilerini analiz etmede kullanılabilir. Bu alanlardaki ülke performansı genel lojistik performansın güçlü bir belirleyicisi olma eğilimindedir.
Altyapı
Ülkelerin altyapı kalitesi yüksek ya da çok yüksek olduğunu belirten LPI anketi dikkate alındığında iki belirgin trendin ortaya çıktığı göze çarpmaktadır. Birincisi, altyapı kalitesinden memnuniyet, en iyi performans gösteren ülkelerde diğer dört ülke grubuna
20
göre çok daha yüksektir. Diğer dört grup arasındaki farklılıklar, en iyi ülkelerle bu ülkeler aradaki fark ile karşılaştırıldığında nispeten daha küçüktür (Bilhassa lojistik olanaklar ya da havalimanı altyapısında). Altyapı kalitesi, gelişmekte olan ülkelerde lojistik performans üzerinde etkili en önemli engel olarak ortaya çıkmaktadır.
Tablo 3. LPI Ülke Gruplarına Göre Yüksek Kaliteli Altyapı Cevabı Verenlerin Oranı (%)
İkincisi, memnuniyet LPI anketinde yer alan taşıma türleri arasında sabit değildir. Tüm gruplarda, anket katılımcıları bilgi ve telekomünikasyon teknolojileri altyapısının diğer altyapı türlerine göre çok daha iyi konumda olduğunu belirtmişlerdir. Buna karşılık, anket katılımcıları demiryolu altyapısını oldukça problemli görmektedirler.
Hizmetler
Temel lojistik hizmetlerinin yeterliliği ve kalitesi tüm ülke performansında önemli bir belirleyicidir. Tüm LPI ülke gruplarında taşımacılık acentelerinin yeterliliği ve kalitesi diğer hizmet sağlayıcılarına göre çok daha yüksek bulunmuştur. (Tablo.4) Hizmet kalitesi ile tüm lojistik performans arasında yüksek bir korelasyon vardır.
21
Tablo 4. Hizmet Kalitesi ve Yeterliliğinin Çok İyi/ İyi Olduğunu Belirtenlerin Oranı (%)
Önemli bir diğer nokta da hava ve deniz yolu taşımacılığı sektörlerinde katılımcılar hizmet kalitesinden altyapı kalitesine göre daha memnundurlar. Diğer taraftan, katılımcılar demiryolu hizmetlerinin neredeyse demiryolu altyapısına kadar kötü olduğunu belirtmişlerdir. Demiryolu hizmet kalitesi en iyi performans gösteren ülke gruplarında bile çok kötü olarak değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme, Avrupa’da demriyolu taşımacılığından kamyon taşımacılığına kayan uzun dönemli eğilimle tutarlıdır.
Sınır İşlemleri ve Süresi
LPI sınır işlemleri ve sürelerine ilişkin pek çok göstergeyi içermektedir.
-İthalat ve ihracat süresi
Lojistik performansın faydalı ölçütlerinden biri ticaret işlemlerinin tamamlanma süresidir. LPI araştırması ithalatta, liman ve havalimanı tedarik zincirlerinde teslim süresinin düşük performans gösteren ülkelerde yüksek performans gösteren ülkelere göre iki kat fazla olduğunu göstermektedir. Karayolu tedarik zincirlerinde bu kontrast
22
daha fazladır-düşük performans gösteren ülkelerde tedarik süresi 5 kat fazladır. Her iki durumda da bu süreler mesafe ile ilişkilidir. Şöyle ki deniz ve hava limanı tedarik zincirleri için korelasyon katsayısı 0,67 iken karayollarında korelasyon katsayısı 0,62’dir. Bu ilişki, coğrafi engellerin ve iç taşımacılık piyasalarının bazı ülkeler için ciddi zorluklar teşkil etmeye devam ettiğini göstermektedir.
Coğrafyanın, ithalat teslim sürelerini etkileyen tek faktör olmadığı açıktır. Özellikle ithalat tarafında sınır işlemlerinin her boyutunda harcanan sürenin azaltılmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Düşük performans gösteren ülkelerde sınır yönetimi reformunda süregelen çabaların fiziksel muayene oranı, işlemlerin fazlalığı ve bürokrasi üzerine odaklanması gerekmektedir. Tüm ülke gruplarında gümrüklerde geçen süre toplam ithalat süresi içerisinde küçük bir orana sahiptir. Fakat gümrükte geçen süre eşyalar fiziki kontrole tabi tutulduklarında ciddi şekilde uzamaktadır. Temel gümrük işlemleri tüm ülke gruplarında ciddi şekilde birbirine yakınsamaktadır. Fakat fiziksel kontrol- hatta farklı kurumlar tarafından aynı sevkiyatın defalarca kontrolü- düşük performans gösteren ülkelerde daha yaygındır. (Tablo 5)
Tablo 5. LPI Ülke Gruplarına Göre Listelenen Gümrük İşlemlerinin Varlığı ve Kullanımı Oranı (%)
23
Gümrükler sınır yönetiminde yer alan tek kurum değildir. Tüm sınır yönetimi idareleri arasındaki işbirliği (standartlar, sağlık, bitki sağlığı, taşımacılık ve veterinerlik kurumlarını içeren) ve yasal uyumluluğu sağlayan modern yaklaşımlar getirilmesi bilhassa çok önemlidir. (Tablo 5 ve 6)
Tablo 6. LPI Ülke Gruplarına Göre Sınır İdareleri İçin İyi/ Çok İyi Cevabı Verenlerin Oranı (%)
Genel anlamda, gümrüklerden memnuniyet diğer sınır kurumlarından (kalite ve standart denetleme kurumları ve hatta sağlık ve bitki sağlığı kurumları) daha fazladır.
Bürokrasinin fazlalığı sınırda koordinasyon eksikliği olduğunu ve bunun özel lojistik operatörlerine yüklediği yükü göstermektedir. Yüksek performans gösteren ülkelerde faaliyet gösteren operatörler düşük performans gösteren ülkelerdeki operatörlere göre daha az kamu kurumuyla (yarı yarıya) karşı karşıya kalmaktadırlar.(Şekil 2) Bu durum istenen belge sayısı için de geçerlidir: Yüksek LPI puanı olan ülkelerde istenen doküman sayısı iki ya da üç iken düşük performslılarda bu sayı beş ya da altıya çıkmaktadır.
Belge ve işlemlerin basitleştirilmesi sorusu ticaretin kolaylaştırılması gündeminde her zaman önde yer alan bir konu olmuştur. Pek çok girişimi tek pencere sistemini kurmaya yöneltmiştir. Doing Business’deki göstergeler gibi bazı iş çevresi göstergeleri bu konudaki basitleştirmelere büyük önem vermektedir. Ancak, belge ve işlemlerin basitleştirilmesi ve tek pencere girişimleri, sınır yönetiminin diğer boyutlarındaki zayıflıkları (altyapı eksiklikleri) ele almadan yeterli olmayabilir. Bu durum, Doing Business Raporunda en iyi performans gösteren Mısır gibi ülkelerin Lojistik Performans Endeksinde neden arkalarda kaldığının açıklamaktadır.
24
Şekil 2. LPI Ülke Gruplarına Göre İthalat ve İhracat İşlemlerini Etkileyen Bürokratik İşlemler
11 Eylül sonrası ortamda, kargo güvenliği, koordinasyonun kilit rol oynadığı önemli bir sınır yönetimi konusu olarak büyük önem taşımaktadır. Sınır güvenliğine artan ilgi anlaşılabilir olsa da özel sektöre yüklediği maliyetin ve uluslararası ticareti engelleme potansiyelinin farkında olunması gerekmektedir. Güvenlik gereklerinin maliyet ve zaman verimliliği dikkate alınarak uygulanması önem taşımaktadır.
-Gecikmeler
LPI veri kümesi, doğrudan yurtiçi hizmetler ve kurumların performansı ile ilgili olmayan gecikmelerin olası kaynakları üzerine detaylı bilgiler sağlamaktadır.
En iyi ve en kötü performans gösteren ülkeler arasındaki fark LPI’ın beş gecikme kategorisinde belirgin olmakla birlikte zorunlu depolama, hırsızlık ve rüşvet alanlarında oldukça fazladır. Gecikmeler ve beklenmeyen maliyetler düşük puanlı ülkelerde oldukça yaygındır.
25
-Ticaret Koridorları
Bağımlılığın bir başka durumu da kara ile çevrili (denize kıyısı olmayan) ülkelerde ortaya çıkmaktadır. Bu ülkeler limanlara ya da bölgesel ticaret ortaklarına ulaşmak için ticaret koridorlarına bağımlıdırlar. LPI araştırmasından bazı bulgular, çoğu Afrika ya da Orta Asya’da yer alan kara ile çevrili ülkelerin zaman ve maliyet konusunuda dezavantajlı olduklarını göstermektedir. (Tablo 7) Bu sebeple bilhassa kara ile çevrili gelişmekte olan ülkeler için ticaret koridorlarının altyapısının durumu ile iyileştirme ihtiyaçları ve bakım için sürdürülebilir kaynaklarının durumu önemli konulardır. Fakat son zamanlarda önemi gittikçe artan konu, transit ülkede gümrük vergisi ödemeden ve ekstra kontrole uğramadan eşyaların dolaşımını sağlayan transit işlemleridir.
Tablo 7. Kara İle Çevrili Ülkelerde İhracat Uzaklığı, Maliyeti ve Süresi
Tedarik Zinciri Güvenliği
Tedarik zincirinin güvenliği lojistik performansın en önemli tarafıdır. Yüksek seviyede belirsizlik, operatörlerin fazla miktarda stok bulundurma gibi masraflı koruma stratejilerini benimsemelerine sebebiyet vermektedir. Son araştırmalar, tedarik zincirindeki bu maliyetlerin doğrudan taşıma maliyetlerinden daha çok olduğunu
26
göstermektedir. Tacirler, doğrudan taşıma maliyetleri ile güvenilirlilik arasında eşya ve lojistik performansa bağlı olarak gelgitler yaşamaktadırlar. Güvenilirlik ve lojistik maliyetleri, firmanın rekabetçiliğini doğrudan etkilemektedir. Ayrıca gelişmekte olan ülkelerin zamana duyarlı olmayan eşyaları çeşitlendirme potansiyellerini de etkilemektedir. Örneğin Malawi’de pahalı olmayan ve zamana duyarlı olmayan bir eşya olan şekeri ihracatçılar Mozambik’te yer alan Nacala Limanına güvensiz bir demiryolu hattı vasıtasıyla taşıyarak daha az para ödemeyi tercih etmektedirler. Fakat giysi üreticileri, daha uzak ancak daha iyi olan Cape ve Durban limanlarına yüksek fiyatla kamyonla giysileri taşıtmaktadırlar. Amaç mümkün olduğunca doğrudan deniz bağlantısını kullanmaktır.
Yüksek performans gösteren ülkelerde ithalat ve ihracat sevkiyatları neredeyse tam zamanında varış yerine ulaşmaktadırlar. Düşük performans gösteren ülkelerde ise ankete katılanların sadece yarısı sevkiyatların zamanında varış yerine ulaştığını belirtmişlerdir.
Zaman ve maliyet, güvenilirliğin önemli olduğu tek alan değillerdir. Kalite de özel sektör operatörleri ve müşterileri için oldukça önemli bir kriterdir. (Kalite alanında yüksek ve düşük performans gösteren ülkeler arasında çok büyük fark vardır.) En iyi performans gösteren ülke grubu incelendiğinde, sevkiyatların %15’ inden daha azının kalite kriterlerini sağlamadığı, en kötü puan ülkelerde ise bu oranın iki kattan daha fazla olduğu görülmektedir.
3. TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI VE LOJİSTİKTE POLİTİKA