Etki Tepki Fonksiyonu

Etki tepki fonksiyonu, VAR modelindeki endojen değişkelerin hata terimindeki rassal şoklara karşı tepkisini ölçmektedir.²¹³ Analize konu olan her bir değişkende yaşanan bir birimlik şoka karşı değişkenlerin kendilerine ve birbirlerine verdikleri tepkiler 100 iterasyonlu Monte Carlo yöntemi ile 10 dönem halinde gösterilmiş ve yorumlanmıştır.

Bu doğrultuda, ilk olarak Şekil 16’da grafiği görülen Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranı değişkeninin hata terimine bir birimlik rassal şok verildiğinde analizde yer alan diğer değişkenlerin verdiği tepkiler, ikinci olarak ise Şekil 17’de grafiği görülen Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesi değişkeninin hata terimine verilen bir birimlik rassal şoka karşılık analizde yer alan diğer değişkenlerin verdiği tepkiler analiz edilip yorumlanacaktır.

211 Olugbenga A. Onafowora, “Inflation in developing countries”, Applied Economics Letters, C. 3, S. 12 (1996), s. 811, doi:10.1080/135048596355655.

212 Ben S. Bernanke, “Alternative Explanations of the Money-Income Correlation”, NBER Working Paper Series, S. 1842 (1986), ss. 1–41.

213 Sevüktekin Mustafa; Çınar Mehmet, Ekonometrik Zaman Serileri Analizi Eviews Uygulamalı, s. 510.

121

Şekil 16: tb Değişkeninin Etki Tepki Fonksiyonu Grafiği

-.02 Response to Cholesky One S.D. (d.f. adjusted) Innovations ± 2 S.E.

Şekil 16’da yer alan ilk grafiğe bakıldığında Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranının kendisine verdiği tepki görülmektedir. Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranının hata terimine verilen 1%’lik bir rassal şok kendisini artırmaktadır.

Şekil 16’da yer alan ikinci grafikte Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranının, Türkiye’de mobil telefon ithalat birim fiyatı üzerine konulan vergi tutarına verdiği tepki gösterilmektedir. Türkiye’de mobil telefon ithalat birim fiyatı üzerine konulan vergi tutarına 1%’lik bir pozitif şok verildiğinde, Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranı azalmaktadır.

Şekil 16’da yer alan üçüncü grafik incelendiğinde, Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranının, Türkiye’de iletişim ekipmanlarının imalatı sanayi üretim endeksine verdiği tepki gösterilmektedir. Türkiye’de iletişim ekipmanlarının imalatı sanayi üretim

122

endeksinin hata terimine verilen 1%’lik bir rassal şok Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranını artırmaktadır.

Şekil 16’da yer alan dördüncü grafikte ise Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranının, Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesine verdiği tepki sunulmaktadır. Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesinde yaşanan 1%’lik bir rassal şok Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranını artırmaktadır.

Şekil 16’da yer alan beşinci grafikte, Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranının, Türkiye’nin mobil telefon ticareti için hesaplanan Grubel-Llyod Endeksi’ne verdiği tepki analiz edilmektedir. Türkiye’nin mobil telefon ticareti için hesaplanan Grubel-Llyod Endeksi’nde yaşanan 1%’lik bir rassal şok Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranını artırmaktadır.

Şekil 16’da yer alan altıncı grafikte, Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranının, Türkiye’nin mobil telefon ticareti için hesaplanan nisbi ihracat avantajı endeksine verdiği tepki gösterilmektedir. Türkiye’nin mobil telefon ticareti için hesaplanan nisbi ihracat avantajı endeksinde yaşanan 1%’lik bir rassal şok Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranını azaltmaktadır.

Şekil 16’da yer alan yedinci grafikte, Türkiye’nin mobil telefon için hesaplanan sabit pazar payı katsayısına 1%’lik bir rassal şok verildiğinde söz konusu şokun Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranı üzerindeki etkisi analiz edilmektedir. Elde edilen sonuçlara göre, Türkiye’nin mobil telefon için hesaplanan sabit pazar payı katsayısı, Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranını azaltmaktadır.

Şekil 16’da yer alan sekizinci grafikte, Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranının, Türkiye için hesaplanan mobil telefon fiyat haddine verdiği tepki incelenmektedir.

Türkiye için hesaplanan mobil telefon fiyat haddine 1%’lik bir şok verildiğinde Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranı azalmaktadır.

Şekil 16’da yer alan son grafikte ise Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranının, enflasyon sepetinde ilan edilen mobil telefon fiyat endeksine verdiği tepki gösterilmektedir. Mobil telefon fiyat endeksine 1%’lik bir şok verildiğinde Türkiye

123

ihracatının ithalatı karşılama oranı artmaktadır. Sonuç olarak; Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranının kendisi, Türkiye’de iletişim ekipmanlarının imalatı sanayi üretim endeksi, Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesi, Türkiye’nin mobil telefon ticareti için hesaplanan Grubel-Llyod Endeksi ve enflasyon sepetinde ilan edilen mobil telefon fiyat endeksi Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranını pozitif etkilerken Türkiye’de mobil telefon ithalat birim fiyatı üzerine konulan vergi tutarı, Türkiye’nin mobil telefon ticareti için hesaplanan nisbi ihracat avantajı endeksi, Türkiye’nin mobil telefon için hesaplanan sabit pazar payı katsayısı ve Türkiye için hesaplanan mobil telefon fiyat haddi Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranını negatif etkilemektedir.

Şekil 17’de ise, Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesi değişkeninin hata terimine verilen bir birimlik rassal şoka karşılık analizde yer alan diğer değişkenlerin verdiği tepkiler gösterilmektedir.

Şekil 17: mtnxm Değişkeninin Etki Tepki Fonksiyonu Grafiği

0.0 Response to Cholesky One S.D. (d.f. adjusted) Innovations ± 2 S.E.

124

Şekil 17’nin ilk grafiğine bakıldığında Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranının Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesine verdiği tepki görülmektedir. Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranının hata terimine verilen 1%’lik bir rassal şok, Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesini azaltmaktadır.

Şekil 17’de verilen ikinci grafikte, Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesinin Türkiye’de mobil telefon ithalat birim fiyatı üzerine konulan vergi tutarına verdiği tepki gösterilmektedir. Türkiye’de mobil telefon ithalat birim fiyatı üzerine konulan vergi tutarına 1%’lik bir pozitif şok verildiğinde Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesi azalmaktadır.

Şekil 17’de verilen üçüncü grafik incelendiğinde Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesinin Türkiye’de iletişim ekipmanlarının imalatı sanayi üretim endeksine verdiği tepki gösterilmektedir. Türkiye’de iletişim ekipmanlarının imalatı sanayi üretim endeksinin hata terimine verilen 1%’lik bir rassal şok, Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesini nisbi olarak az da olsa pozitif etkilemektedir.

Şekil 17’de verilen dördüncü grafikte ise Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesinin kendisine verdiği tepki grafik halinde sunulmaktadır. Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesinde yaşanan rassal şok, kendisi üzerinde pozitif bir etki meydana getirmektedir.

Şekil 17’de verilen beşinci grafikte, Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesinin, Türkiye’nin mobil telefon ticareti için hesaplanan Grubel-Llyod Endeksi’ne verdiği tepki analiz edilmektedir. Türkiye’nin mobil telefon ticareti için hesaplanan Grubel-Llyod Endeksi’nde yaşanan 1%’lik bir rassal şok, Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesini artırmaktadır.

Şekil 17’de verilen altıncı grafikte Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesinin, Türkiye’nin mobil telefon ticareti için hesaplanan nisbi ihracat avantajı endeksine verdiği tepki gösterilmektedir. Türkiye’nin mobil telefon ticareti için hesaplanan nisbi ihracat avantajı endeksinde yaşanan 1%’lik bir rassal şok, Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesini artırmaktadır.

125

Şekil 17’de verilen yedinci grafikte, Türkiye’nin mobil telefon için hesaplanan sabit pazar payı katsayısına 1%’lik bir rassal şok verildiğinde söz konusu şokun Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesi üzerindeki etkisi analiz edilmektedir. Elde edilen sonuçlara göre, Türkiye’nin mobil telefon için hesaplanan sabit pazar payı katsayısı Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesini nisbi olarak az da olsa azaltmaktadır.

Şekil 17’de verilen sekizinci grafikte, Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesinin Türkiye için hesaplanan mobil telefon fiyat haddine verdiği tepki incelenmektedir.

Türkiye için hesaplanan mobil telefon fiyat haddine 1%’lik bir şok verildiğinde Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesi bu durumdan negatif etkilenmektedir.

Şekil 17’de verilen son grafikte ise Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesinin enflasyon sepetinde ilan edilen mobil telefon fiyat endeksine verdiği tepki gösterilmektedir. Mobil telefon fiyat endeksine 1%’lik bir şok verildiğinde Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesi değişmediği sonucuna varılabilir. Analizde yer alan diğer endojen değişkenlerin ayrıntılı Etki Tepki fonksiyonu grafikleri Ek-1’de yer almaktadır.

Sonuç olarak; Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranı, Türkiye’de mobil telefon ithalat birim fiyatı üzerine konulan vergi tutarı, Türkiye’nin mobil telefon için hesaplanan sabit pazar payı katsayısı ve Türkiye için hesaplanan mobil telefon fiyat haddi Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesini negatif etkilemektedir. Türkiye’de iletişim ekipmanlarının imalatı sanayi üretim endeksi, Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesinin kendisini, Türkiye’nin mobil telefon ticareti için hesaplanan Grubel-Llyod endeksi ve Türkiye’nin mobil telefon ticareti için hesaplanan nisbi ihracat avantajı endeksi ise Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret dengesini pozitif etkilemektedir.