Türkiye’nin Mobil Telefon Ticaretinin Dünya Mobil Telefon Pazarındaki

1.2.1. Türkiye’nin Mobil Telefon Ticaretinin Dünya Mobil Telefon Pazarındaki Konumunun Sabit Pazar Payı Açısından Analizi

2000’li yılların başından itibaren teknolojinin gelişiminin hızlanması ile mobil telefonlar hem dünya ülkelerinde hem de Türkiye’de hayatın her alanına girmeyi başarmıştır. O yıllarda tüketici nezdinde lüks mal niteliği taşıyan mobil telefonlar son yıllarda zorunlu mal olarak görülmeye başlamıştır. Bu durum mobil telefon ticaretini doğrudan etkilemiştir. Tablo 18’de mobil telefonun dünyada artan ticaret hacmini göstermek amacıyla Dünya Ticaret Örgütü’ne (WTO) üye ülkelerin toplam ihracatı, toplam ithalatı, mobil telefon ihracatı ve mobil telefon ithalatı verileri 2007 ile 2020 yılları arası ve 2021 yılının ilk 7 ayı için verilmiş, dünya toplam ihracat ve ithalatında mobil telefon ihracat ve ithalatının payı yüzde şeklinde gösterilmiştir.

128 Widodo, “Market Dynamics in the EU, NAFTA, North East Asia and ASEAN: The Method of Constant Market Shares (CMS) Analysis”, s. 487.

129 Fagerberg, Sollie, “The Method of Constant Market Shares Analysis Reconsidered”, s. 1576.

62

2007 13,783,551,292 108,608,290 0.79 14,108,457,659 110,940,336 0.79 2008 15,963,771,079 120,601,611 0.76 16,352,373,006 126,577,937 0.77 2009 12,344,059,790 112,376,136 0.91 12,630,542,396 111,775,354 0.88 2010 15,094,126,364 128,940,433 0.85 15,338,445,302 145,017,235 0.95 2011 18,143,794,157 162,122,081 0.89 18,371,606,290 182,889,298 1.00 2012 18,398,350,145 185,886,197 1.01 18,522,078,580 214,680,273 1.16 2013 18,855,391,109 209,941,837 1.11 18,866,531,073 235,432,357 1.25 2014 18,858,412,093 232,329,788 1.23 18,926,026,108 248,567,766 1.31 2015 16,412,910,145 236,627,843 1.44 16,566,800,341 253,383,475 1.53 2016 15,925,700,112 225,131,135 1.41 16,068,777,562 239,577,596 1.49 2017 17,562,797,123 252,402,607 1.44 17,785,831,105 280,431,047 1.58 2018 19,325,994,809 279,152,018 1.44 19,662,461,602 283,688,280 1.44 2019 18,736,223,963 266,717,889 1.42 19,080,085,436 271,472,307 1.42 2020 17,271,017,748 241,632,027 1.40 17,551,465,827 257,747,071 1.47 2021/7 10,486,047,116 133,193,981 1.27 10,459,033,210 140,941,073 1.35 Kaynak: Trade Map¹³⁰

Tablo 18’de görüldüğü üzere, hem dünya ülkelerinin toplam mobil telefon ihracatının dünya ülkelerinin toplam ihracat içindeki payı hem de dünya ülkelerinin toplam mobil telefon ithalatının dünya ülkelerinin toplam ithalat içindeki payı 2016 yılı hariç 2017 yılının sonuna kadar giderek artmıştır. 2018 yılından sonra hem mobil telefon ihracatının hem de mobil telefon ithalatının sırasıyla dünya toplam ihracatından ve ithalatından aldıkları paylar genel itibariyle azalmıştır. Dünya ülkelerinin toplam mobil telefon ihracatının dünya ülkelerinin toplam ihracatı içerisindeki payı 2015, 2017 ve 2018 yıllarında en üst seviyeye ulaşmış, 2018’den itibaren düşüş trendine girmiştir. Dünya ülkelerinin toplam mobil telefon ithalatının dünya ülkelerinin toplam ithalatı içerisindeki payı da ihracatta olduğu gibi yıllar itibariyle giderek artmış, 2017 yılında zirveye

130 “Trade Map - Trade Statistics for International Business Development”.

63

ulaşmıştır. 2017 yılından sonra 2018 ve 2019 yıllarında azalmış, 2020 yılında ise 2017 yılına ulaşamasa da artmıştır. Özellikle, 2019 yılından sonra dünya ülkelerinin mobil telefon ithalatı artarken mobil telefon ihracatının azalması tüm dünyayı etkisi altına alan Covid-19 salgın sürecinin tedarik zincirine ve üretime yansıyan olumsuz etkilerinden kaynaklandığı söylenebilir. Ülkelerin ürettikleri yerli üretim mobil telefonlar iç talebi karşılamakta, iç talebin karşılanamayan kısmı ise diğer ülkelerden ithalat edilmekte şeklinde de yorumlanabilir.

Mobil telefon ile ilgili dünya ticareti verilerinin incelenmesinin ardından Türkiye’nin 2007 ile 2020 yılları arası ve 2021 yılının ilk 7 ayı için hem genel hem de mobil telefon özelinde dış ticaret verileri incelenmektedir. Tablo 19’da Türkiye’nin toplam ihracatı ve ithalatı, dış ticaret dengesi ve toplam ihracatının ithalatı karşılama oranı gösterilmektedir.

Tablo 19: Türkiye’nin Dış Ticaret Dengesi ve Toplam İhracatının İthalatı Karşılama Oranı

Yıl Türkiye’nin Toplam

İhracatı (Bin $) Türkiye’nin Toplam

İthalatı (Bin $) Dış Ticaret

2007 107,271,750 170,062,715 -62,790,965 0.631

2008 132,027,196 201,963,574 -69,936,378 0.654

2009 102,142,613 140,928,421 -38,785,809 0.725

2010 113,883,219 185,544,332 -71,661,113 0.614

2011 134,906,869 240,841,676 -105,934,807 0.560

2012 152,461,737 236,545,141 -84,083,404 0.645

2013 151,802,637 251,661,250 -99,858,613 0.603

2014 157,610,158 242,177,117 -84,566,959 0.651

2015 143,838,871 207,234,359 -63,395,487 0.694

2016 142,529,584 198,618,235 -56,088,651 0.718

2017 156,992,940 233,799,651 -76,806,711 0.671

2018 167,920,613 223,047,094 -55,126,481 0.753

2019 171,464,945 202,704,320 -31,239,375 0.846

2020 160,656,652 209,534,325 -48,877,673 0.767

2021/7 115,072,130 163,444,632 -48,372,503 0.704

Kaynak: TÜİK¹³¹

131 “Türkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri”.

64

Tablo 19’da yer alan dış ticaret verilerinden Türkiye’nin toplam ihracatının küresel finansal krizin etkilerinin sürdüğü 2009 yılında en düşük seviyede olduğu, 2019 yılında ise en yüksek seviyesine ulaştığı gözlemlenmektedir. Türkiye’nin toplam ithalatının ise 2009 yılında en düşük seviyede olduğu, 2013 yılında en yüksek seviyesine ulaştığı göze çarpmaktadır. 2009 yılında hem ihracat hem de ithalatın düşmesi küresel ticarette bir durgunluk olmasına bağlanabilir. Türkiye’nin dış ticaret dengesi ve toplam ihracatının ithalatı karşılama oranı verilerine bakıldığında Türkiye’nin en çok cari açık verdiği yıl olarak kayıtlara geçen 2011 yılı, dış ticaret dengesinin de en fazla açık verdiği yıl olmakla beraber aynı zamanda Türkiye ihracatının ithalatı karşılama oranının en düşük olduğu yıl olarak dikkat çekmektedir. Türkiye’nin dış ticaret açığının en az olduğu, toplam ihracatının ithalatı karşılama oranının en yüksek olduğu yıl ise 2019 yılıdır.

Genel manada Türkiye’nin dış ticaret verilerinin incelenmesinin ardından analize konu olan Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret verileri Tablo 20’de gösterilmekte, 2007 ile 2020 yılları arası ve 2021 yılının ilk 7 ayı için Türkiye’nin mobil telefon dış ticaret verileri incelenmektedir. Bu doğrultuda Tablo 20’de, Türkiye’nin mobil telefon ihracatı ve ithalatı, mobil telefon dış ticaret dengesi, toplam ihracatının ithalatı karşılama oranı ve mobil telefon dış ticaret dengesi verileri yer almaktadır.

65

Tablo 20: Türkiye’nin Mobil Telefon Ticaret Dengesi (Bin $)

Yıl Türkiye’nin 2007 8,326.439 0.00776 1,722,947.822 1.0131 -1,714,621.383 2008 16,575.418 0.01255 1,436,499.289 0.7113 -1,419,923.871 2009 10,116.110 0.00990 1,071,251.602 0.7601 -1,061,135.492 2010 18,801.651 0.01651 1,302,168.643 0.7018 -1,283,366.992 2011 18,751.820 0.01390 1,744,300.027 0.7243 -1,725,548.207 2012 29,488.925 0.01934 1,716,495.316 0.7257 -1,687,006.391 2013 34,673.794 0.02284 2,690,012.661 1.0689 -2,655,338.867 2014 22,520.855 0.01429 2,996,943.234 1.2375 -2,974,422.379 2015 30,708.760 0.02135 3,136,596.613 1.5136 -3,105,887.853 2016 69,663.342 0.04888 3,058,378.228 1.5398 -2,988,714.886 2017 37,847.374 0.02411 2,832,537.842 1.2115 -2,794,690.468 2018 33,004.553 0.01965 1,966,007.046 0.8814 -1,933,002.493 2019 17,897.357 0.01044 1,847,068.972 0.9112 -1,829,171.615 2020 7,958.511 0.00495 1,899,309.534 0.9064 -1,891,351.023 2021/7 10,825.865 0.00940 879,444.696 0.5381 -868,618.831 Kaynak: TÜİK¹³²

Tablo 20’de görüldüğü üzere, 2007 ile 2013 yılları arasında Türkiye’nin mobil telefon ihracatı, dolayısıyla Türkiye’nin toplam ihracatı içindeki toplam mobil telefon ihracatının payı artmıştır. 2014 yılında azalan mobil telefon ihracatı, bu yıldan sonra tekrar artmaya başlamış ve 2016 yılında en üst seviyesine ulaşmıştır. 2017 ve 2018 yıllarında düşen mobil telefon ihracatının Covid-19 salgın süreci nedeniyle 2019 yılında düşme hızı artmış, 2020 yılında 2007 ile 2020 yılları arasında gerçekleşen mobil telefon ihracatının en düşük seviyesine inmiştir. Türkiye’nin mobil telefon ithalatı ise 2007 ile 2016 yılları arasında artmış, Türkiye'nin toplam ithalatı içerisindeki mobil telefon ithalatının payı 2016 yılında en yüksek düzeyine ulaşmıştır. 2016 yılından sonra ise, Türkiye’nin mobil telefon ithalatı azalmış, 2019 yılında artsa da 2016 yılı mobil telefon ithalat seviyesine çıkamamıştır.

132 a.yer.

66

Tablo 21’de Dünya Ticaret Örgütü üyesi ülkelerin ve Türkiye’nin 2007 ile 2020 yılları arası ve 2021 yılının ilk 7 ayı için Türkiye mobil telefon ihracatının ithalatı karşılama oranı (𝑎_𝑚𝑝^{𝑡𝑟,𝑤}), Türkiye mobil telefon ithalatının Türkiye dışında kalan Dünya Ticaret Örgütü üyesi ülkelerin mobil telefon ithalatları içindeki payı (𝑏_𝑚𝑝^𝑤 ) ve Türkiye dışında kalan Dünya Ticaret Örgütü üyesi ülkelerin mobil telefon ithalatlarının toplam ithalatları içindeki payı (𝑐_𝑚𝑝^𝑤 ) hesaplanmıştır. Bu üç değişkenin birbirleriyle çarpımı sonucunda Türkiye mobil telefon ihracatının Dünya Ticaret Örgütü üyesi ülkelerin toplam ithalatları içindeki payına (𝑀𝑆^𝑡𝑟) ulaşılmıştır. Sonuçlar, Tablo 21’de yıllar itibariyle

2007 0.004833 0.015775 0.007741 0.0000005902

2008 0.011539 0.011479 0.007653 0.0000010136

2009 0.009443 0.009677 0.008765 0.0000008009

2010 0.014439 0.009061 0.009370 0.0000012258

2011 0.010750 0.009629 0.009860 0.0000010207

2012 0.017180 0.008060 0.011498 0.0000015921

2013 0.012890 0.011558 0.012336 0.0000018378

2014 0.007515 0.012204 0.012975 0.0000011899

2015 0.009790 0.012534 0.015105 0.0000018536

2016 0.022778 0.012931 0.014719 0.0000043353

2017 0.013362 0.010204 0.015608 0.0000021280

2018 0.016788 0.006979 0.014328 0.0000016786

2019 0.009690 0.006851 0.014131 0.0000009380

2020 0.004190 0.007424 0.014577 0.0000004534

2021/7 0.009526 0.008564 0.012254 0.0000009997

Kaynak: TÜİK¹³³, Trade Map¹³⁴

133 a.yer.

134 “Trade Map - Trade Statistics for International Business Development”.

67

Tablo 21’den görüleceği üzere; 𝑎_𝑚𝑝^{𝑡𝑟,𝑤}, 2009 ve 2011 yılları hariç 2007 ile 2012 yılları arasında artmış, 2012 ile 2016 yılları arasında düşmüş, 2016 yılında büyük bir sıçrama yaparak en yüksek seviyesine çıkmıştır. 2016 yılından sonra ise tekrar düşme trendine girmiş ve 2020 yılında en düşük seviyeye inmiştir. 𝑏_𝑚𝑝^𝑤 , 2007 ile 2012 yılları arasında azalmış, 2013 ile 2016 yılları arasında artmış, 2016 ve 2019 yılları arasında tekrar azalmıştır. 2020 yılı ve 2021 yılının ilk 7 ayında 2017 yılındaki düzeye çıkamasa da tekrar artmaya başlamıştır. 𝑐_𝑚𝑝^𝑤 ise 2007 yılından itibaren artmış, 2017 yılında en yüksek seviyesine ulaşmış, 2017 yılından sonra düşse de aynı seviyelerde dalgalanma göstermiştir. Üç değişkenin çarpımı olan ve Türkiye’nin dünya mobil telefon pazarındaki konumunun en önemli göstergesi olan 𝑀𝑆^𝑡𝑟; 2009, 2011 ve 2014 yılları hariç 2007 ile 2016 yılları arasında artmış, 2016 yılında en yüksek seviyesine ulaşmış, en düşük seviyesi ise 2020 yılında gerçekleşmiştir.

Bölüm 1.2.2.’de anlatıldığı üzere, Türkiye’nin mobil telefon ticaretinin; pazar payı etkisi, mal bileşimi etkisi, mal uyum etkisi, pazar bileşimi etkisi, pazar uyum etkisinde iki dönem arasında yaşanan değişimler ve beş etkide yaşanan değişimin toplamından oluşan Türkiye mobil telefon ihracatının dünya ülkelerinin toplam mobil telefon ithalatı içerisindeki payında iki dönem arasında gerçekleşen değişim yukarıda Tablo 21’de gösterilen 𝑎_𝑚𝑝^{𝑡𝑟,𝑤}, 𝑏_𝑚𝑝^𝑤 ve 𝑐_𝑚𝑝^𝑤 katsayılarından hareketle hesaplanmakta, bir sonraki bölümde yer alan tablolarda yıllar itibariyle gösterilmektedir.

1.2.2. Dünya Mobil Telefon İthalat Pazarı İçinde Türkiye’nin Mobil Telefon İhracat